Φτάσαμε λοιπόν σε μια νέα εποχή στις σχέσεις Αθήνας-Άγκυρας;
Πώς έγινε αυτό από το «Κυριάκος γιοκ» στο «Κυριάκο φίλε μου» και στα χαμόγελα και τους εναγκαλισμούς;
Στις διεθνείς σχέσεις, στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, καμιά φορά τα φαινόμενα εξαπατούν.
Αυτό μάλλον συμβαίνει και με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Δεν υπάρχει αμφιβολία για την αλλαγή ύφους του Ερντογάν απέναντι στην Ελλάδα και φυσικά απέναντι στον Μητσοτάκη.
Το ερώτημα όμως που τίθεται από κάθε σοβαρό αναλυτή είναι αν έχει αλλάξει η τουρκική στρατηγική, ή αν πρόκειται για αλλαγή τακτικής σε μια στιγμή που η Άγκυρα χρειάζεται την Αθήνα ως μια μαρτυρία των καλών προθέσεων της για ειρηνική επίλυση των διαφορών της με τους γείτονες της, κάτι που ενισχύει και την νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ σε μια κρίσιμη καμπή των μεταλλάξεων των γεωπολιτικών ισορροπιών σε ένα ρευστό διεθνές τοπίο.
Μια προσεχτική ανάλυση των θέσεων της Άγκυρας στα ελληνοτουρκικά, τόσο πριν την επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα, όσο και κατά την διάρκειά της, θα οδηγήσει σε πιο ασφαλή συμπεράσματα για την υποτιθέμενη τουρκική στροφή. Επί της ουσίας σε στρατηγικό επίπεδο η Τουρκία δεν έχει αλλάξει ούτε ένα γιώτα την πολιτική της απέναντι στην Αθήνα. Τα ουσιαστικά προβλήματα ανάμεσα στις δύο χώρες, όπως τα θέτει η Τουρκία, δεν έχουν καν θιγεί στις συνομιλίες ή τις συμφωνίες στις οποίες κατέληξαν οι δύο χώρες. Έτσι, το κομβικό σημείο που αφορά την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ δεν έχει θιγεί καθόλου, η Τουρκία παραμένει σε αυτό στις θέσεις της και διατηρεί το casus belli, δεν άλλαξε σε τίποτε την θέση της για την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών ούτε και για την γκριζοποίηση του Αιγαίου, ενώ ταυτόχρονα επιμένει στην ύπαρξη τουρκικής μειονότητας στην Ελλάδα αντί μουσουλμανικής που προνοεί η συνθήκη της Λωζάνης Την ίδια ώρα πέτυχε να τεθεί στο ράφι το Κυπριακό από την Αθήνα, αφήνοντάς την ανενόχλητη να προχωρεί στην νεκρή ζώνη και να παραβιάζει την κυπριακή ΑΟΖ. Οι πολλαπλές συμφωνίες στις οποίες κατέληξαν οι δύο χώρες -15 συμφωνίες και μνημόνια και η Διακήρυξη Φιλίας- αφορούν θέματα χαμηλής πολιτικής και έχουν σχέση με τον τουρισμό και την ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων ανάμεσα τους καθώς και ανταλλαγές σε θέματα όπως η παιδεία, η έρευνα και η ενέργεια. Υπάρχει ακόμη και το μεταναστευτικό στο οποίο η Άγκυρα χαμήλωσε τους τόνους και υπόσχεται συνεργασία, επειδή χρειάζεται τη στήριξη της Ελλάδας για να συνεχίσει να παίρνει τα τεράστια ποσά που της χορηγούνται για την αντιμετώπιση του από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο κύριος στόχος του Ερντογάν αυτή τη στιγμή είναι να παρουσιαστεί ως ένας καλός εταίρος με την Ελλάδα, προκειμένου να πετύχει αυτά που διεκδικεί από τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. Γι’αυτό και η επιμονή του να μην υπάρξει ανάμειξη τρίτων στον ελληνοτουρκικό διάλογο. Αυτό σημαίνει απλώς ότι η Αθήνα θα είναι επί της ουσίας υποχρεωμένη να στηρίζει τις τουρκικές διεκδικήσεις. Επανερχόμαστε με άλλα λόγια στην πολιτική Σημίτη, ιδίως μετά την συμφωνία της Μαδρίτης, με την οποία αναγνωρίστηκαν στην Τουρκία ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο, ενώ ταυτόχρονα η Ελλάδα αποσύρθηκε ουσιαστικά από την Ανατολική Μεσόγειο. Έτσι ο Μητσοτάκης δεν πρόκειται πια να απαιτήσει, όπως το έκανε ενώπιον του Κογκρέσου, την μη πώληση των μαχητικών F-16 στην Τουρκία, κάτι άλλωστε που δεν επανέλαβε ποτέ μετά την ομιλία του στο αμερικανικό Κογκρέσο, ούτε και θα προβάλει αντιρρήσεις στην επαναδιαπραγμάτευση και την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας με την Ε.Ε. Άλλωστε στο θέμα της βίζας που ο Ερντογάν διεκδικεί για τους Τούρκους πολίτες από την Ευρώπη, ο Μητσοτάκης έγινε προπομπός παραχωρώντας την για τα νησιά του Αιγαίου. Προβάλλεται βεβαίως το οικονομικό ώφελος που θα έχουν τα νησιά, αλλά παρασιωπάται η εξάρτηση τους από την Τουρκία.
Η αλλαγή τακτικής από τον Ερντογάν φαίνεται ότι διευκολύνει την διείσδυση του τουρκικού κεφαλαίου στην Ελλάδα, σε μια χώρα αποβιομηχανοποιημένη και με τεράστιο χρέος, τη στιγμή που η Τουρκία έχει αναπτύξει κάποιους ισχυρούς τομείς της οικονομίας της με την αμυντική βιομηχανία της να πρωτοπορεί, δίνοντάς της μια σχετική αυτάρκεια στον τομέα αυτό αλλά και επιτρέποντάς της τεράστιες εξαγωγές. Φυσικά στην περίπτωση της Ελλάδας δεν θα πρόκειται για αυτού του είδους τις εξαγωγές, αλλά για μια τεράστια γκάμα άλλων βιομηχανικών και γεωργικών προϊόντων και επενδύσεις στον τουρισμό.
Η Ελλάδα έχει ως κύριο κέρδος από αυτή την επαναπροσέγγιση μια προσωρινή ειρήνη στην περιοχή και ενδεχομένως τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών. Πόσο θα διαρκέσει αυτό; Ασφαλώς όσο θα εξυπηρετεί τους τακτικούς σχεδιασμούς της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι ο Ερντογάν δήλωσε πως στην Χάγη οι δύο χώρες δεν μπορούν να πάνε μόνο για την υφαλοκρηπίδα, αλλά και για τα πολλαπλά άλλα θέματα που η Άγκυρα θέτει στο τραπέζι.
Στο Κυπριακό ο Ερντογάν τάχθηκε υπέρ της λύσης «με βάση την πραγματικότητα στο νησί». Τουτέστιν λύση με βάση την κατοχή. Μπορεί όμως να υπάρξει ειρήνη στο Αιγαίο με την Κύπρο αφημένη στις τουρκικές ορέξεις; Στο θέμα αυτό φαίνεται ότι οι πολιτικές ελίτ των Αθηνών έχουν τις αυταπάτες τους. Απόδειξη αυτού το γεγονός ότι κανένα ελληνικό κόμμα, εκτός από το ΚΚΕ, δεν έθεσε το θέμα της Κύπρου σχολιάζοντας αυτά που προέκυψαν από την επίσκεψη του Ερντογάν στην Αθήνα. Το ΚΚΕ αναφέρεται στο Κυπριακό και κάνει λόγο για “επιμονή στην διαιώνιση της κατοχής και την αναβάθμιση του ‘ψευδοκράτους’ στη Βόρεια Κύπρο.”
Ο χρόνος θα δείξει φυσικά, αλλά λίγη αμφιβολία υπάρχει ότι η Τουρκία θα συνεχίσει την νέο-οθωμανική πολιτική της με την διεκδίκηση μιας θέσης ανάμεσα στους μεγάλους παίχτες της διεθνούς σκακιέρας. Αυτό εξυπακούει ότι η Ελλάδα και η Κύπρος δεν θα είναι εμπόδιο στην πορεία της αυτή, αλλά αντίθετα θα αποδεχτούν την ένταξή τους στον ευρύτερο χώρο επιρροής που διεκδικεί. Στο μέτρο που αυτή η τουρκική πολιτική δεν ενοχλεί τα αμερικανικά και τα ευρωπαϊκά συμφέροντα, η Δύση αποδέχεται αυτόν τον ρόλο της Τουρκίας. Και πράγματι η Άγκυρα προσφέρει διαφόρων ειδών εκδουλεύσεις στη Δύση και ειδικά στους Αμερικανούς, παρά την αντιδυτική ρητορεία του Ερντογάν. Παράδειγμα, αυτή τη στιγμή επιτρέπει τον ανεφοδιασμό του Ισραήλ με πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν που διοχετεύεται στον τουρκικό κόμβο του Ceyhan Την ίδια ώρα, παρά την προ-Χαμάς ρητορική της, η Τουρκία συνεχίζει να αναπτύσσει τις εμπορικές σχέσεις της με το Ισραήλ.
Συμπερασματικά, υπάρχουν πολλά που θα πρέπει να δουν και να αναλύσουν στην Αθήνα και την Λευκωσία για να χαράξουν μια στρατηγική απέναντι στην Τουρκία που είναι ανύπαρκτη αυτή τη στιγμή.
Για την ώρα, Ελλάδα και Κύπρος ακολουθούν τους αμερικανικούς και τους ΝΑΤΟϊκούς σχεδιασμούς.
- Πανεπιστημιακός, συγγραφέας, ποιητής. Email stephanos.constantinides@gmail.com