Καθώς οι εκλογές στην Ελλάδα και την Τουρκία συμπίπτουν τον ίδιο μήνα, μας δίνεται η δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την παράλληλη εκλογική πορεία των δύο χωρών, αλλά ακόμη πιο σημαντικό να προβάλουμε κάποιες υποθέσεις για το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων μετεκλογικά.
Πρόκειται για δύσκολες εκλογές και στις δύο χώρες.
Στην Τουρκία η θέση του Ερντογάν κλονίζεται και η περίπτωση να χάσει τις εκλογές δεν αποκλείεται πια, μολονότι όλοι είναι επιφυλακτικοί στις προβλέψεις τους έχοντας υπόψη τη φύση του απολυταρχικού τουρκικού κράτους και τον έλεγχο του από τους ισλαμιστές.
Να υπενθυμίσω πάντως ότι πριν είκοσι χρόνια οι ίδιες επιφυλάξεις υπήρχαν και στο κατά πόσο οι κεμαλιστές και ο στρατός θα επέτρεπαν στους ισλαμιστές να έρθουν στην εξουσία. Κι όμως έγινε! Η Τουρκία είναι μια παράξενη χώρα, η δημοκρατία, όση υπήρχε και όση υπάρχει σε αυτή τη χώρα, προχωρούσε πάντα μετ΄ εμποδίων και η μάχη ανάμεσα στις ομάδες της άρχουσας τάξης ήταν σκληρή. Οι τελευταίες πάντως δημοσκοπήσεις δείχνουν να έχει ανακάμψει ο Ερντογάν. Στην Ελλάδα η Δεξιά και προσωπικά ο Μητσοτάκης αμφισβητούνται έντονα αλλά το αντι-Σύριζα αίσθημα που καλλιεργήθηκε όπως και η αδυναμία της αξιωματικής αντιπολίτευσης να προβάλει ένα διαφορετικό όραμα για τη χώρα, θα έχουν ως πιθανή κατάληξη μια κυβέρνηση συνεργασίας.
Ο ξένος παράγοντας και ειδικά οι Αμερικανοί παρακολουθούν στενά αυτές τις εκλογές και στις δύο χώρες και προσπαθούν να διασφαλίσουν τα συμφέροντα τους. Στην περίπτωση της Τουρκίας δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Αμερικανοί ελπίζουν στην απομάκρυνση του Ερντογάν επειδή υπολογίζουν ότι με τους κεμαλιστές στην εξουσία οι σχέσεις θα είναι καλύτερες. Σίγουρα μια κυβέρνηση κεμαλιστών θα είναι περισσότερο φιλική στους Αμερικανούς και τη Δύση αλλά αποτελεί αυταπάτη να πιστεύεται ότι θα υπάρξει ρήξη με την Ρωσία. Οι κεμαλιστές είναι οι πρώτοι διδάξαντες στην ανάπτυξη καλών σχέσεων με την Μόσχα, διότι αυτό επιβάλλουν τα συμφέροντα της Τουρκίας. Στην περίπτωση της Ελλάδας υπάρχει φανερή προτίμηση των Αμερικανών και της Δύσης για την Δεξιά και τον Μητσοτάκη αλλά καθόλου δεν θα τους ενοχλούσε και μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ η οποία με κανένα τρόπο δεν θα απειλούσε τα συμφέροντα τους.
Στην Ελλάδα υπάρχει μια πλειοψηφία που δυσανασχετεί ή και απορρίπτει την πολιτική της σημερινής κυβέρνησης και του Μητσοτάκη, την θεωρεί αποτυχημένη. Αυτή όμως η πλειοψηφία δεν εκφράζεται από τον ΣΥΡΙΖΑ που σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις παραμένει καθηλωμένος μερικές μονάδες κάτω από τη Νέα Δημοκρατία. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν εισπράττει όλη αυτή την αποδοκιμασία επειδή δαιμονοποιήθηκε επικοινωνιακά από την Δεξιά αλλά και επειδή δεν έχει πρόγραμμα που να εμπνέει εμπιστοσύνη. Πρόγραμμα οραματικό πέρα από το εφήμερο. Είναι πια ένα κόμμα συστημικό με κοινωνικές ευαισθησίες βεβαίως που πάνε πέρα από τον νεοφιλελευθερισμό που επιβλήθηκε στη ΝΔ από την ομάδα Μητσοτάκη, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό.
Δεν είναι μονάχα η τραγωδία των Τεμπών και οι υποκλοπές που βαρύνουν την σημερινή κυβέρνηση αλλά και οι καταστροφικές της πολιτικές στα θέματα της υγείας και της παιδείας. Με το «επιτελικό κράτος» διαπλεκόμενο, τις πελατειακές σχέσεις και το ρουσφέτι να κυριαρχούν και όπως έγραψε ακόμη και η φιλοκυβερνητική «Καθημερνή» τα μεγάλα συμφέροντα να εξυπηρετούνται με «φωτογραφικές» διατάξεις και «παραθυράκια» στα διάφορα νομοσχέδια. Και ζήτησε «το αυτονόητο να γκρεμιστούν τώρα, αμέσως, από αυτήν την κυβέρνηση» τα παράνομα της Μυκόνου, καθώς οι «ασύλληπτες παρανομίες, δεν μπορούν να δικαιολογηθούν με κανέναν απολύτως τρόπο». Αλλά κάθε γωνιά της Ελλάδας είναι και μια μικρή Μύκονος! Και βέβαια είναι τα προβλήματα της οικονομίας, η ακρίβεια και η φτωχοποίηση ευρέων κοινωνικών στρωμάτων που δεν αντιμετωπίζονται με καραμέλες επιδομάτων.
Οι προεκλογικές συζητήσεις είναι πλαδαρές και μένουν στο εφήμερο, σε ό,τι ανεβάζει την ένταση και την τηλεθέαση. Υπάρχει ήδη πόλωση αλλά και λασπομαχίες. Ο Μητσοτάκης περιέπλεξε το θέμα του κόμματος Κασιδιάρη σε αδιέξοδες νομοθετικές ρυθμίσεις, την μια μετά την άλλη. Στην αστική δημοκρατία όμως δεν διώκονται οι ιδέες, όποιες και να είναι αυτές, διώκονται μόνο οι πράξεις. Και να απαγορευτεί τώρα το κόμμα Κασιδιάρη, θα παρουσιαστεί με άλλο όνομα, νομικά παράθυρα υπάρχουν πολλά, δεν θα μπορεί η Βουλή να ψηφίζει συνέχεια νόμους απαγορευτικούς των κομμάτων. Αν οι ιδέες της Ακροδεξιάς δεν αντιμετωπιστούν μέσα στην κοινωνία, θα συνεχίσει να προχωρεί, όπως γίνεται και αλλού.
Στο μεταξύ τα θέματα ουσίας που αφορούν την χώρα δεν συζητούνται, μένουν στα αζήτητα. Ούτε λέξη για το περιβάλλον και την πράσινη ανάπτυξη, το δημογραφικό, την ενσωμάτωση των μεταναστών, το παραγωγικό μοντέλο της χώρας, ξώφατσα θίγονται τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής, τα δημοσιονομικά, η παιδεία και η υγεία.
Ενδεχομένως υπό τις περιστάσεις μια κυβέρνηση συνεργασίας των δύο μεγάλων κομμάτων θα μπορούσε να αντιμετωπίσει με μεγαλύτερη επιτυχία κάποιες χρόνιες παθογένειες, να βάλει ένα φρένο στην ανάπτυξη του πελατειακού κράτους, να ενισχύσει το ανεξάρτητο θεσμικό πλαίσιο που έχει ανάγκη η χώρα και να υιοθετήσει μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική αντιμετώπισης του τουρκικού αναθεωρητισμού που θα επανέλθει μετά τις τουρκικές εκλογές, όποιος και να τις κερδίσει. Η Τουρκία κλείνει μέτωπα με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τον αραβικό κόσμο και το πιθανότερο θα υπάρξει και βελτίωση των σχέσεων της με τη Δύση. Και δεν θα πρέπει να υπάρχουν ψευδαισθήσεις ότι δεν θα ασκηθούν πιέσεις για υποχωρήσεις στην ελληνική πλευρά.
Από την άλλη βέβαια μια τέτοια κυβέρνηση θα ήθελε και ο ξένος παράγοντας και τα ντόπια ισχυρά οικονομικά συμφέροντα επειδή πιστεύουν ότι πιο εύκολα θα την χειραγωγούν. Πρόκειται επομένως για δίκοπο μαχαίρι που ανάλογα θα μπορούσε να εξυπηρετήσει είτε τα εθνικά συμφέροντα, είτε αυτά των ξένων και των ντόπιων μεγιστάνων. Μια τέτοια κυβέρνηση, αν δεν στεκόταν στο ύψος των περιστάσεων, θα μπορούσε ακόμη πιο εύκολα να νομιμοποιήσει υποχωρήσεις στον τουρκικό αναθεωρητισμό μετά από πιθανές πιέσεις Αμερικανών, ΝΑΤΟ και άλλων δυτικών συμμάχων.
Τέλος στα ελληνοτουρκικά δεν πρέπει να χάνει κανείς την μεγάλη εικόνα, όποιος και να εκλεγεί στην Τουρκία. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με εδραιωμένη δημοκρατία που στηρίζεται όμως σε ξύλινα πόδια λόγω της εδραιωμένης αναξιοκρατίας, είναι μια χώρα δημογραφικά γερασμένη, με λόγο που τείνει στο 1 προς 9 σε σχέση με την Τουρκία, αποικία χρέους που ξεπερνά το 200% του ΑΕΠ της, με μια οικονομία χωρίς βιομηχανική ή τεχνολογική βάση που στηρίζεται στον τουρισμό, είναι μια χώρα αγκιστρωμένη σε μια μονόπλευρη σχέση με τις με τις ΗΠΑ και γενικότερα τη Δύση.
Η Τουρκία παρά τα γνωστά τεράστια προβλήματα της και με εκτεταμένη φτώχεια, είναι μια χώρα με ισχυρή βιομηχανική βάση, ισχυρή αμυντική βιομηχανία και ένα χρέος που δεν ξεπερνά το 40% του ΑΕΠ της σε σχέση με το 200% της Ελλάδας. Είναι μια χώρα που παρά τα ελλείμματα δημοκρατίας παρουσιάζει ένα δυναμισμό που εκφράζεται και μέσα από τη σύγκρουση κεμαλισμού-πολιτικού ισλάμ.
Και τέλος η Τουρκία, με μια νέο-οθωμανική εξωτερική πολιτική που δεν είναι δεδομένη όπως η ελληνική, κινείται ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, όπως το επιβάλλουν τα συμφέροντα της, σε ένα κόσμο που γίνεται όλο και πιο πολύπλοκος και πολυπολικός και όπου, όπως έγραψε ένας έλληνας πολιτικός αναλυτής, «η διπλωματική πολυγαμία ίσως είναι πιο αποδοτική από την ελληνική αγκίστρωση σε μια μονόπλευρη σχέση με τις ΗΠΑ και γενικότερα τη Δύση».
Καλό Πάσχα.
- Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019. Τώρα κυκλοφορεί και το νέο του μυθιστόρημα, ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ/ΣΤΟ ΥΦΑΝΤΟ ΤΟΥ ΄21, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Email stephanos.constantinides@gmail.com