«Η οικονομική πολιτική της Κύπρου και οι επιπτώσεις της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία»

Αγαπητέ κ. Πρόεδρε του Συνδέσμου Πρώην Βουλευτών,

Αγαπητές κυρίες και κύριοι Πρώην Βουλευτές,

Αγαπητές και αγαπητοί πρώην συνάδελφοι,

Αγαπητοί συνάδελφοι,

Κυρίες και Κύριοι,

• Τασούλα Ιερωνυμίδου *

Χωρίς αμφιβολία σαρωτικές υπήρξαν για όλα τα κράτη και τις οικονομίες τους οι επιπτώσεις από την πανδημία  του κορωνοϊού αρχικά και αμέσως μετά με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία.

Η Κύπρος, ως χώρα κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), βίωσε κατά την τελευταία τριετία τις απρόβλεπτες συνέπειες  της πρωτόγνωρης κρίσης της πανδημίας Covid-19, στις οποίες και κλήθηκε να αντιδράσει άμεσα προς αποτροπή της οικονομικής αποσταθεροποίησης, μέσω της λήψης μίας σειράς μέτρων, που είχαν ως στόχο τη στήριξη των επιχειρήσεων και των αυτοτελώς εργαζομένων, την ανακούφιση των οφειλετών και την τόνωση της οικονομίας.

Κυρίες και Κύριοι,

Η κυπριακή οικονομία, ως μία ανοιχτή οικονομία βασισμένη σε πολύ μεγάλο βαθμό σε τομείς επιρρεπείς και ευάλωτους σε εξωγενείς παράγοντες, όπως ο τουρισμός, οι υπηρεσίες και ο κατασκευαστικός τομέας ήταν αναμενόμενο ότι δε θα μπορούσε να αποφύγει τις συνέπειες της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης και της συνακόλουθης οικονομικής ύφεσης, αλλά ούτε τις συνέπειες των έντονων πληθωριστικών πιέσεων που έπληξαν όλες τις χώρες και οι οποίες επιδεινώθηκαν ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία.

Παρά ταύτα, στη σκιά της σοβαρής οικονομικής συρρίκνωσης διεθνώς λόγω της πανδημίας, όπως και των δραματικών γεωπολιτικών εξελίξεων συνεπεία του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία και της ανοδικής συνακόλουθα πορείας των τιμών της ενέργειας που εκτόξευσαν στα ύψη τις τιμές των βασικών εμπορευμάτων και τροφίμων, της αναστάτωσης στη διασυνοριακή εφοδιαστική αλυσίδα, τον περιορισμό στην προσφορά πρώτων υλών και ενδιάμεσων προϊόντων, με τις πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα τόσο της ευρωζώνης όσο και παγκοσμίως, ο ρυθμός της οικονομικής μεγέθυνσης της Κύπρου, για το οικονομικό έτος 2022 έκλεισε στο εντυπωσιακό ποσοστό του 5,7% του ΑΕΠ.

Η σημαντική αυτή εξέλιξη για το οικονομικό έτος 2022, αποτέλεσε τη συνέχεια των θετικών δημοσιονομικών αποτελεσμάτων του 2021, έτος κατά το οποίο ο ρυθμός ανάπτυξης ως ποσοστό επί του ΑΕΠ έκλεισε επίσης στο εντυπωσιακό 6,6%. Η μεγάλη αβεβαιότητα και οι δύσκολες συνθήκες της τριετίας 2020-2022, σε συσχετισμό με τους τελικούς δημοσιονομικούς δείκτες της εν λόγω περιόδου για τα αντίστοιχα οικονομικά έτη, επιβεβαιώνουν, χωρίς αμφιβολία, την ανθεκτικότητα και τις προοπτικές της κυπριακής οικονομίας, όπως αυτές αντικατοπτρίζονται στις πρόσφατες αξιολογήσεις και στην αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Δημοκρατίας από τους διεθνείς οίκους.

Κυρίες και Κύριοι,

Κατά την περίοδο της πανδημίας, μέσα από ομολογουμένως άμεσα ληφθείσες αποφάσεις και καίρια στοχευμένους κυβερνητικούς χειρισμούς, αλλά κυρίως με την καθολική σύμπραξη της Βουλής, η οποία ήρθη στο ύψος των περιστάσεων όταν τέθηκαν ενώπιόν του σώματος συγκεκριμένα κυβερνητικά νομοσχέδια, η κυπριακή οικονομία έτυχε αποτελεσματικής στήριξης και τα χειρότερα αποφεύχθησαν. Με τρία συνεχόμενα πακέτα οικονομικής ενίσχυσης  εργαζομένων, επιχειρήσεων και παραγωγών, ύψους πέραν του €1 δις., έτυχαν στήριξης από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι τον Οκτώβριο του 2021, 210.000, εργαζόμενοι. Περαιτέρω, με την αποτελεσματική και έγκαιρη ενίσχυση του τομέα της υγείας για την αντιμετώπιση των μεγάλων υγειονομικών αναγκών και την αποτροπή κατάρρευσης του συστήματος με όλα τα επακόλουθα, με την ενίσχυση της ρευστότητας της αγοράς για την αποτροπή ενός δυνητικού κύματος χρεωκοπίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και της μεγάλης απώλειας θέσεων εργασίας, η κυπριακή οικονομία ξεπέρασε επιτυχώς και αυτή τη φορά τους σκοπέλους.

Είναι σημαντικό να λεχθεί ότι τον Μάρτιο του 2020 η Βουλή, εν μέσω εγκλεισμού και περιοριστικών μέσων στη διακίνηση κλήθηκε να ψηφίσει αρχικά δέκα (10) νομοσχέδια, τα οποία κατατέθηκαν με τη μορφή του επείγοντος και με τα οποία θεσπίσθηκαν τα μέτρα οικονομικής φύσεως προς στήριξη των επιχειρήσεων και των αυτοτελώς εργαζομένων και ανακούφισης οφειλετών, στο πλαίσιο του ειδικού προγράμματος «Στήριξη της Οικονομίας για αντιμετώπιση του Κορωνοϊού Covid-19. Στην ίδια γραμμή πλεύσης δόθηκαν χαλαρώσεις στην καταβολή ΦΠΑ για τα υποκείμενα στον εν λόγω φόρο πρόσωπα και αναστάληκαν επιβλητέες κυρώσεις, όπως ο πρόσθετος φόρος και τόκος. Αναστάληκε επίσης η υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης εισοδήματος για εταιρείες και αυτοεργοδοτουμένους. Πέραν των πιο πάνω, δόθηκε προσωρινή εξουσία στην Υπουργό Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων να διαχειρίζεται με μεγαλύτερη ευελιξία θέματα επιδομάτων και αδειών, με στόχο την ενίσχυση των εργαζομένων κατά την εν λόγω περίοδο, ενώ επίσης αναστάληκε η έναρξη της ισχύος αυξημένων συντελεστών συνεισφοράς στο Γενικό Σύστημα Υγείας (ΓΕΣΥ).

Έτι περαιτέρω, αναστάληκε η υποχρέωση καταβολής δόσεων για συγκεκριμένη περίοδο αναφορικά με οφειλέτες ενταγμένους σε ρύθμιση αποπληρωμής οφειλόμενων κοινωνικών εισφορών, όπως και κάθε διαδικασία ανάκτησης κατοχής υποστατικού δυνάμει των διατάξεων του περί Ελέγχου Ενοικιάσεων Νόμου, αδιαφόρως του σταδίου στο οποίο αυτή ευρισκόταν και καμία απόφαση ή διάταγμα για ανάκτηση κατοχής δεν μπορούσε να εκδοθεί από αρμόδιο  δικαστήριο.

Ακολούθησαν και άλλα ειδικότερα μέτρα ελάφρυνσης των πολιτών, κατά την εν λόγω περίοδο, όπως η χαλάρωση της υποχρέωσης καταβολής αποχετευτικών τελών με την επιμήκυνση των προβλεπόμενων περιόδων, μετά την πάροδο των οποίων επιβαλλόταν πρόσθετη επιβάρυνση επί του μη καταβληθέντος ποσού, η παροχή διευκολύνσεων  αποπληρωμής τελών, μισθωμάτων, ενοικίων και δικαιωμάτων για σκοπούς τόνωσης της λατομικής βιομηχανίας, η οποία είχε υποστεί πρώτη τις συνέπειες των περιοριστικών μέτρων και μέχρι την επαναλειτουργία των επιχειρήσεων, η παροχή φορολογικών κινήτρων σε ιδιοκτήτες που ενοικιάζουν ακίνητη περιουσία σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, ώστε αυτοβούλως να προέβαιναν σε εθελοντική μείωση του καταβλητέου ενοικίου και άλλα συναφή.

Θεσπίσθηκαν επίσης μέτρα τόνωσης του τομέα του τουρισμού και ειδικότερα στήριξης της διοργανωτών οργανωμένων ταξιδίων και παραχωρήθηκαν κυβερνητικές εγγυήσεις προς όφελος όλων όσοι είχαν προπληρώσει για οργανωμένα ταξίδια, σε περίπτωση που οι διοργανωτές, οι τουριστικές ή ξενοδοχειακές επιχειρήσεις καθίσταντο αφερέγγυες.

Άξιο μνείας είναι επίσης το γεγονός ότι, με άλλο ξεχωριστό νομοσχέδιο προβλέφθηκε η παραχώρηση κυβερνητικών εγγυήσεων ύψους €1,5 δις. σε τραπεζικά ιδρύματα για σκοπούς παραχώρησης νέων δανείων σε επιχειρήσεις και αυτοτελώς εργαζομένους που πλήγηκαν από τις επιπτώσεις της πανδημίας και για την επιδότηση μέρους του επιτοκίου εξυπηρετούμενων υφιστάμενων δανείων φυσικών προσώπων, αυτοτελώς εργαζομένων και επιχειρήσεων, βάσει σχεδίου το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 17 Αυγούστου 2021.

Όλα τα προαναφερθέντα δε θα ήταν εφικτά και η κυπριακή οικονομία θα κατέρρεε εάν τα δημοσιονομικά της χώρας κατά την ώρα της κρίσης δεν ήταν σε θέση να αντέξουν τα πρόσθετα βάρη, μέσω της σωστής δημοσιονομικής διαχείρισης και πειθαρχίας.

Είναι λοιπόν χρήσιμο στο σημείο αυτό, να αναλογιστούμε την πορεία της χώρας από το 1960, οπότε και η Κύπρος απεγκλωβίστηκε από τα αποικιοκρατικά δεσμά και μέχρι σήμερα, κατά τη διάρκεια της οποίας η χώρα κατάφερε να απορροφήσει τις κρίσεις και πλείστες όσες φορές να αναγεννηθεί μέσα από την τέφρα της. Ακόμη και ύστερα από την κατάληψη του 36,2% του εδάφους της από τον Τούρκο εισβολέα, η κυπριακή οικονομία χαρακτηρίστηκε από τον Economist ως «το οικονομικό θαύμα στο μισό νησί», ενώ  σε έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας τον Απρίλιο του 1977 τονίστηκε ότι, «μέσω θαρραλέων μέτρων η τότε κυβέρνηση κατάφερε να συγκρατήσει και να αναστρέψει τη συρρίκνωση της οικονομίας με το Έκτακτο Οικονομικό Σχέδιο Δράσης του 1975 και 1976, τις πάγιες επενδύσεις ύψους £275 εκατομ. για τη δημιουργία 20.000 θέσεων εργασίας και την επαναδραστηριοποίηση της βιομηχανίας και γεωργίας, αποφάσεις που εκτόξευσαν το ΑΕΠ το 1976 στο 14%.

«Ήταν κάτι καταπληκτικό και πολύ δύσκολο να το εξηγήσεις», είχε χαρακτηριστικά αναφέρει ο τότε Υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας κ. Μιχαλάκης Κολοκασίδης. «Έγνοια μας», είχε πει, «ήταν πώς να δουλέψουμε για να σώσουμε τον τόπο μας, υπήρχε μια ευλαβική προσπάθεια χωρίς προσωπικό συμφέρον», προσθέτοντας, «Το βασικό στοιχείο της όλης προσπάθειας ανοικοδόμησης της οικονομίας ήταν το αίσθημα ότι συμμετείχαμε όλοι σε μια εθνική προσπάθεια αναζωογόνησης της οικονομίας, της ζωής μας και των επιχειρήσεων, δεν ξέραμε ώρες, δουλεύουμε συνεχώς».

Έκρινα σκόπιμο να επιμείνω στην πιο πάνω αναφορά, ως προς την επικρατούσα κατάσταση στην κυπριακή κοινωνία και οικονομία ύστερα από την τραγωδία της Τουρκικής εισβολής του 1974, γιατί αποτυπώνει με εξαιρετική γλαφυρότητα και μάλιστα από τους τότε άμεσα εμπλεκομένους, το γεγονός ότι σε περιόδους κρίσεων, εν προκειμένω της εθνικής συμφοράς, η συλλογική προσπάθεια, ο κοινός αγώνας και η σύμπνοια επιτελούν θαύματα και εν προκειμένω συνέβαλαν στο «οικονομικό θαύμα» επί του οποίου ανοικοδομήθηκε και επί του οποίου βασίζεται η σημερινή κυπριακή οικονομία. Η Κύπρος, όπως χαρακτηριστικά λέχθηκε είχε χάσει το μοναδικό της τότε αεροδρόμιο στην πρωτεύουσα, το βασικό της λιμάνι στην Αμμόχωστο, την πεδιάδα της Μεσαορίας και τη Μόρφου, που αποτελούσαν τη βάση της αγροτικής της παραγωγής. Η ανεργία είχε εκτοξευθεί στο 25% και οι εισαγωγές και εξαγωγές της κατά το δεύτερο εξάμηνο του 1974 είχαν μειωθεί δραματικά κατά 55%. Και όμως, η κυπριακή οικονομία επέζησε της τραγωδίας και η Κυπριακή Δημοκρατία αναπτύχθηκε και άνθισε κατά τα χρόνια που ακολούθησαν.

Κυρίες και Κύριοι,

Ο απελθών Υπουργός Οικονομικών παρουσιάζοντας τον κρατικό προϋπολογισμό του 2023 ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων στάθηκε ιδιαίτερα στα νέα κρίσιμα δεδομένα, τα οποία διαμορφώνονται παγκόσμια για τα επόμενα χρόνια και τα οποία ως χώρα καλούμαστε πάντοτε να συνυπολογίζουμε κατά τη χάραξη της οικονομικής  και δημοσιονομικής πολιτικής του κράτους.

Καλούμαστε λοιπόν να συνυπολογίσουμε-

(α)    τη μεγάλη γεωπολιτική αστάθεια και την απαρχή της αποπαγκοσμιοποίησης, που παραπέμπουν στο γεγονός ότι ο παράγων «ασφάλεια» διαδραματίζει σήμερα πιο καθοριστικό ρόλο για τη συγκέντρωση κεφαλαίου και επενδύσεων, παρά το μέχρι πρότινος φθηνό εργατικό δυναμικό.

(β)    το τέλος της εποχής του φθηνού χρήματος και των χαμηλών επιτοκίων.

(γ)    το τέλος της εποχής των φθηνών ενεργειακών προϊόντων.

(δ)    τις επελθούσες και επερχόμενες δραστικές ανακατατάξεις στην αγορά εργασίας.

(ε)    την άκαμπτη στάση των αγορών, με τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών να έχει προσλάβει τον πρώτο ρόλο σε σχέση με παρελθόντα έτη και με ορατό τον κίνδυνο στην περίπτωση δημοσιονομικής αστάθειας τον ακριβότερο δανεισμό και τη δυσκολία στη ευχέρεια χρηματοδότηση της επιθυμητής ανάπτυξης.

Όλοι οι πιο πάνω συντρέχοντες παράγοντες,  απότοκο προφανώς τόσο της κρίσης της πανδημίας όσο και του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία, σαφώς καταδεικνύουν την ανάγκη επίδειξης εκ μέρους όλων των δρώντων της δέουσας υπευθυνότητας, με σκοπό τη συνέχιση μίας συνετούς δημοσιονομικής πολιτικής, η οποία θα διασφαλίζει καλές συνθήκες δανεισμού του κράτους.

Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι δεν πρέπει επίσης να αγνοείται ο πληθωρισμός, ο οποίος αυτή τη στιγμή πλήττει όλες τις χώρες της ΕΕ ως αποτέλεσμα του ενεργειακού κόστους, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Ήδη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει προχωρήσει σε κινήσεις νομισματικής πολιτικής και συνακόλουθα σε αύξηση του βασικού της επιτοκίου δύο φορές, κατά 2% μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου 2022. Παρά ταύτα, η συνετή δημοσιονομική πολιτική των τελευταίων χρόνων, μειώνει τους κινδύνους για την Κύπρο, αφού το κόστος εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους κυμαίνεται χαμηλά, στο 1,5% του ΑΕΠ, τοποθετώντας τη χώρα σε καλύτερη θέση για να αντέξει και να ξεπεράσει και αυτήν την πρόκληση.  Το ζήτημα παραμένει η περαιτέρω μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους και συνακόλουθα η διατήρηση της αξιοπιστίας της οικονομίας, με σκοπό την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και απώτερο στόχο τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και αύξηση των εισοδημάτων και της εσωτερικής κατανάλωσης. Στο σημείο αυτό, αξίζει πάντως να αναφερθεί ότι, μεσούσης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η Κύπρος είχε καταγράψει τη μεγαλύτερη άνοδο από όλες τις χώρες, σε σχέση με την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Στον δείκτη Greenfield FDI performance Index, η Κύπρος από την 68^η θέση εκτοξεύθηκε στη 18^η θέση, γεγονός το οποίο μιλά αφ’ εαυτού.

Είναι επίσης σημαντικό να αναφερθεί ότι η Κύπρος ως μέλος της ΕΕ επωφελείται από το έκτακτο και προσωρινό μέτρο χρηματοδότησης της ανάκαμψης και εξόδου της ΕΕ από την κρίση της πανδημίας, το Next Generation EU, με συνολικό προϋπολογισμό ύψους €750 δις για όλα τα κράτη-μέλη, στο πλαίσιο του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2021-2027, για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων από την πανδημία. Μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, η Κύπρος βάσει μίας δέσμης κοστολογημένων μεταρρυθμίσεων και δημόσιων επενδύσεων με ορίζοντα το 2026 θα απορροφήσει  €968 εκατομ. ως χορηγία, με δυνατότητα πρόσθετου δανεισμού μέχρι και €1,5 δις σε σταθερές τιμές του 2018.

Προτού κλείσω, θα ήθελα να αναφερθώ σε συντομία στο πολύ σημαντικό ζήτημα της αντιμετώπισης της πανδημίας, μέσω της λήψης κυβερνητικών περιοριστικών μέτρων, τα οποία κρίθηκε από την κοινή γνώμη ότι παραβίαζαν συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, καθότι τα καθαυτά περιοριστικά μέτρα εφαρμόσθηκαν ουσιαστικά χωρίς τον αναγκαίο έλεγχο εκ μέρους της Βουλής και χωρίς τις απαιτούμενες σε ένα δημοκρατικό κράτος διαδικασίες λογοδοσίας.

Ασφαλώς, πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, το οποίο απασχόλησε και απασχολεί ακαδημαϊκά και όχι μόνο όλα τα σύγχρονα κράτη δικαίου. Η Κύπρος, όπως και όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη κλήθηκε να επιβάλει σκληρά περιοριστικά μέτρα, στην περίπτωση της χώρας μας όλα με διατάγματα του Υπουργού Υγείας εκδοθέντα βάσει του περί Λοιμοκαθάρσεως Νόμου (Κεφ. 260) και σχετικής εκχώρησης στον εν λόγω υπουργό των εξουσιών του Υπουργικού Συμβουλίου.

Ασφαλώς και προκύπτουν μείζονα διαμφισβητούμενα επί μέρους νομικά ζητήματα, τα οποία εστιάζονται στη νομιμοποίηση και/ή στην εξουσιοδοτική βάση επιβολής τέτοιων σκληρών μέτρων, μέσω της έκδοσης διαταγμάτων από τον Υπουργό Υγείας, αλλά και σε σχέση με την παραβίαση του πυρήνα βασικών θεμελιωδών δικαιωμάτων, ακόμη και σε σχέση με το ενδεχόμενο η χώρα να κηρύσσετο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω επαπειλούμενου δημόσιου κινδύνου, ως ενδεχομένως το πρώτιστο και επιβλητέο μέτρο, έτσι που η Βουλή να αναλάμβανε ως όφειλε τις συνταγματικές της ευθύνες βάσει του Άρθρου 183 του Συντάγματος, έναντι τόσο των ενεργειών της Εκτελεστικής Εξουσίας όσο και ευρύτερα έναντι της κοινωνίας των πολιτών.

Οι πιο πάνω προβληματισμοί, τρία και πλέον έτη ύστερα από την έναρξη της πανδημίας, εξακολουθούν να τίθενται επί τάπητος και να προβληματίζουν σοβαρά.

Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι τα ληφθέντα μέτρα ήταν σκληρά και με επισφαλή νομική βάση. Στο γεγονός ότι μονομερώς αποφασίζονταν και μονομερώς και χωρίς διαβούλευση και/ή έγκριση επιβάλλονταν, θα μπορούσε να προταχθεί μόνο ότι είχαν ως μοναδικό σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας και κύριο και απώτερο στόχο την αποτροπή πιέσεων στο σύστημα υγείας και κατ’ επέκταση στη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και διαφύλαξη της κυπριακής οικονομίας σε μία εξαιρετικά επισφαλή περίοδο, η οποία συντάραξε το παγκόσμιο.

Κυρίες και Κύριοι,

Μία χώρα με ψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, με οικονομία βασισμένη σε ένα βιώσιμο μοντέλο μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στη θέση τους, με κατεύθυνση προς την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση και με ανθεκτικό σύστημα υγείας, χωρίς αμφιβολία βαδίζει σωστά προς την κατεύθυνση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

Και αυτή πρέπει να είναι η Κύπρος του αύριο και αυτό πρέπει να είναι το μέλημα κάθε κυβέρνησης, ότι η συνετή δημοσιονομική πολιτική κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες είναι αυτή που διασφαλίζει την ανθεκτικότητα της οικονομίας και θωρακίζει κατ’ ακολουθίαν την ευημερία του πολίτη.

Σας ευχαριστώ.

• Τετάρτη, 8 Μαρτίου 2023 – 5.00 μ.μ. Βουλή των Αντιπροσώπων, αίθουσα «Κερύνεια»