ANTONIO ΛΟΜΠΟ ΑΝΤΟΥΝΕΣ
Ωσπου οι πέτρες να γίνουν
ελαφρύτερες απ’ το νερό
μτφρ. Μαρία Παπαδήμα
εκδ. Πόλις, σελ. 463
Eνας Πορτογάλος ανθυπολοχαγός επιστρέφει στη χώρα του, έχοντας συμμετάσχει επί είκοσι επτά μήνες σε άθλιες ομολογουμένως πολεμικές επιχειρήσεις στην Αγκόλα, εναντίον δήθεν τρομοκρατών.
Κι αντί να μιμηθεί τους συμπολεμιστές του, οι οποίοι ως επί το πλείστον σπεύδουν να πάρουν μαζί τους διάφορα «αναμνηστικά, μια μάσκα, ένα ξύλινο αγαλματίδιο, ένα αυτί μέσα σε ένα μπουκάλι με οινόπνευμα», εκείνος θα διαλέξει, ως ολοζώντανο ενθύμιο, ένα ορφανό αγόρι της αφρικανικής γης.
Το αγόρι έχει επιζήσει από την καταστροφή του χωριού του και τη στυγερή δολοφονία των δικών του.
Ο ανθυπολοχαγός θα μεγαλώσει το μαύρο ορφανό σαν να ήταν δικό του παιδί. Σαράντα χρόνια αργότερα, ο πατέρας, τα ψυχικά τραύματα του οποίου, όπως θα περίμενε κανείς, δεν έχουν επουλωθεί, θα σφαγιασθεί από τον ίδιο τον θετό του γιο. Πρόκειται, κοντολογίς, για μια θεαματική αντιστροφή της γνωστής συμπεριφοράς του Αβραάμ. Ο μαύρος Ισαάκ θα φονεύσει δηλαδή εν ψυχρώ τον βετεράνο αξιωματικό, εκτελώντας μάλιστα κατά γράμμα ό,τι του υπαγορεύει στην προκειμένη περίπτωση ο ατομικός θεός του, δηλαδή το ορμέμφυτο του θανάτου.
Η σαδομαζοχιστική φύση του συγκεκριμένου εκπροσώπου της πορτογαλικής αποικιοκρατίας οδηγεί τη γραφή εκεί ακριβώς όπου εκείνη γνωρίζει πολύ καλά: σε μία από τις πλέον ακραίες εκδηλώσεις πάθους, στη θυσία. Το αίμα που πρέπει ως εκ των πραγμάτων να αποδοθεί, χύνεται στον βωμό της πανάρχαιας τάξης, της αποκατάστασης εν ολίγοις της διαταραγμένης ισορροπίας, σύμφωνα μάλιστα με τον πανίσχυρο νόμο της ανταπόδοσης.
Το παρελθόν δεν εξαλείφεται: η Αγκόλα, όπου η αυθάδεια του ιμπεριαλισμού υποστήριξε πολιτικές ολέθρου, επανέρχεται ως διδακτέα ύλη κρίσιμων βιωμάτων. Σύμφωνα μάλιστα με τον κανόνα που μας θυμίζει ο Noβάλις, ήτοι «μόνο η ματιά που κοιτά προς τα πίσω/ μπορεί να μας πάει μπροστά/ γιατί η ματιά που κοιτάει μπροστά/ μας οδηγεί προς τα πίσω», οι περιπέτειες του Πορτογάλου βαθμοφόρου-σφαγέα συνιστούν εγχειρίδιο πολύτιμης αποκωδικοποίησης μιας σκοτεινής πλευράς του είδους μας.
Η παιδευτική αξία του παρόντος μυθιστορήματος είναι κατά συνέπεια προφανής.
Στα είκοσι τρία κεφάλαια του καταιγιστικού, άρτια δομημένου αυτού μυθιστορήματος η εξοικείωσή μας με όλες τις πτυχές της τραγωδίας είναι απρόσκοπτη και πρόσφορη.
Η δε πρωθύστερη λύση του δράματος ήδη στις τρεις πρώτες σελίδες του βιβλίου δεν αποστερεί τη γοητεία από την περαιτέρω εξιστόρηση των κριμάτων. Αυτό οφείλεται αποκλειστικά στη στρατηγική της όλης ρηματικής κινητοποίησης.
Συγκρατώ ότι ο πολυβραβευμένος Αντόνιο Λόμπο Αντούνες (γεν. 1942), ο οποίος θεωρείται δικαίως μείζων μορφή της σύγχρονης λογοτεχνίας, διεκδικητής και του Νομπέλ, έχει πάρει μέρος στους αποικιακούς πολέμους της πατρίδας του, όπως άλλωστε συνέβη με τους συνομηλίκους του. Δεν προτίθεται όμως να αποσιωπήσει δεινά, ούτε να αποκρύψει πληγές, μήτε να επιδείξει συστηματική αδιαφορία, ξέροντας μαζί με τον συνονόματό του Γκράμσι, ότι «η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της Ιστορίας. Η αδιαφορία δρα δυνατά πάνω στην Ιστορία. Δρα παθητικά, αλλά δρα. Είναι η κτηνώδης ύλη που πνίγει την ευφυΐα».
Τονίζω ότι η μετάφραση πολιτογραφεί στη γλώσσα μας το ιδιαζόντως απαιτητικό πρωτότυπο με υποδειγματική συνέπεια, λεκτικό τακτ και μεθοδική πιστότητα.