Εγκώμιο. Για τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη.
Α.
Στις 2 Ιουνίου 1953, κατά τη διάρκεια πανηγυρικών εκδηλώσεων τις οποίες είχε διοργανώσει η αποικιακή κυβέρνηση για τη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ, ένας μαθητής της τρίτης τάξης του Ελληνικού Γυμνασίου Πάφου, σκαρφαλώνει στον ιστό και κατεβάζει την αγγλική σημαία. Αφηγείται η Λύα Χατζηαδάμου· μαθήτρια τότε στο ίδιο σχολείο:
«Ένα απόγευμα, μετά το σχολείο, πήγαινα στο σπίτι μου (πολύ κοντά στο Γυμνάσιο, απέναντι από τη Λίμνη του Έρωτα) όταν κάποιο αγόρι, πάνω στο ποδήλατό του, ήρθε κοντά μου, ρωτώντας το όνομά μου. Απάντησα και ερώτησα, επίσης, το δικό του όνομα. Είπε… «Ευαγόρας….». Είχα ακούσει για κάποιον Ευαγόρα που κατέβασε την αγγλική σημαία από τα Προπύλαια και που ήταν αθλητής. Ρώτησα αν ήταν εκείνος ο Ευαγόρας, και χαμηλώνοντας το κεφάλι ντροπαλά, απάντησε «ναι». Είχε κάτω από τη μασχάλη μερικούς δίσκους γραμμοφώνου».
Ήταν ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, από την Τσάδα της Πάφου, γεννημένος στις 27 Φεβρουαρίου 1938.
Β.
Ό,τι γράφει ο Ευαγόρας, ό,τι πρόλαβε δηλαδή να γράψει, και έγραφε συνεχώς, είναι ερωτικό. Είτε αναφέρεται στη φίλη του, είτε στην ελευθερία, είτε στην Ελλάδα. Ερωτικά ποιήματα έγραψε πολλά· ποιήματα γεμάτα έκσταση, πάθος, αθωότητα και ιδανισμό. Τα πιο ωραία από αυτά, έχουν ένα κοινό γνώρισμα: τα μάτια. Σε αυτά εστιάζει, σε αυτά προσηλώνεται και αυτά εξιδανικεύει: μάτια παλάτια, σαν παραμύθια.
Ίσως μια μέρα να νοσταλγήσω
τα πλάνα μάτια σου
Ίσως γυρίσω ξαναζητώντας
κάποια παλάτια σου.
Μα να πω την αλήθεια,
τα δικά σου τα μάτια
μοιάζουν σαν παραμύθια
και με κάνουν κομμάτια.
Γ.
Τον Δεκέμβριο του 1955 ο Ευαγόρας αποφασίζει να εγκαταλείψει την οικογένειά του και τα μαθητικά θρανία και να ενταχθεί στις αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ. Γράφει τους «Ποιητικούς αποχαιρετισμούς», στους συμμαθητές του («Θα πάρω μιαν ανηφοριά…»), στη Λύα, και στη μάνα του:
Και τη μάνα φιλώντας
την κοιτάζω να κλαίει
Μάνα μην κλαις της λέω
Μάνα μην κλαις και κλαίω
Δ.
Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 ύστερα από ένα χρόνο, ο Ευαγόρας συλλαμβάνεται από τους Άγγλους, έχοντας στα χέρια του ένα οπλοπολυβόλο μπρεν. Καταδικάζεται σε θάνατο από το Ειδικό Δικαστήριο της αποικιακής κυβέρνησης, στις 25 Φεβρουαρίου 1957. Όπως και στην περίπτωση των άλλων απαγχονισθέντων, οι Άγγλοι επικαλέστηκαν την ανάγκη επιβολής της νομοθεσίας σε βάρος των «νεαρών φονιάδων», όπως κυνικά έγραφε για τους Καραολή και Δημητρίου, ο επικεφαλής της αποικιακής προπαγάνδας, Λόρενς Ντάρελ. Από τους πρωτεργάτες της διεθνούς κινητοποίησης για την αποτροπή της εκτέλεσής του, ο αμερικανός Γερουσιαστής James Fulton, στις 28 Φεβρουαρίου 1957 συνέκρινε τον Ευαγόρα με έναν εμβληματικό ήρωα της αμερικανικής επανάστασης, τον Nathan Hale, ο οποίος συνελήφθη από τον αγγλικό στρατό και εκτελέστηκε σε ηλικία 21 ετών, στις 27 Σεπτεμβρίου 1776. Τα τελευταία του λόγια ήταν:
«Λυπούμαι γιατί έχω μόνο μια ζωή να θυσιάσω για την πατρίδα μου».
Ε.
Το βράδυ της 13ης Μαρτίου στο κελί των μελλοθανάτων, ο Ευαγόρας γράφει το τελευταίο του γράμμα στην αδελφή του Γεωργία. Τούτες τις ύστερες ώρες της σύντομης ζωής του δείχνει να έχει κατακτήσει μια σοφία αδιανόητη για τα σημερινά δικά μας μέτρα. Το τελευταίο του γράμμα στην αδελφή του Γεωργία ξεκινά με ένα ποίημα για το νεογέννητο κοριτσάκι της: «Αγγελούδι δεν είναι / μ’ αγγελούδι όμως μοιάζει…». Εν συνεχεία αφήνει στην αδελφή του την εξής παρακαταθήκη:
«Τ’ όνομα που θα της δώσεις θέλω να είναι πεντασύλλαβο…. και να θυίζει εκείνην, για την οποίαν έγραψε ο ποιητής Σολωμός το πιο όμορφο τραγούδι του».
Μερικές ώρες αργότερα στεκόταν ευθυτενής μπροστά στην αγχόνη. Το κοριτσάκι ονομάστηκε Ελευθερία.
ΣΤ.
«Όταν διάβασα την ιστορία σου
το βράδι είχα πυρετό»,
έγραψε ο Κώστας Μόντης.