Μπίσμαρκ: Ισχύς και χαρισματική προσωπικότητα
- Βιβλιοπαρουσίαση
Ο Όττο φον Μπίσμαρκ είναι ο πολιτικός, ο οποίος μαζί με το Ναπολέοντα, επηρέασε καθοριστικά την ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα.
Ενοποίησε – και στην πραγματικότητα δημιούργησε – ένα κράτος το οποίο έγινε το επίκεντρο δύο παγκοσμίων πολέμων, οι οποίοι μετασχημάτισαν το διεθνές σύστημα.
Στο βιβλίο «Bismark: A Life» (Oxford University Press, 2011), ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, Τζόναθαν Στάινμπεργκ, επιχειρεί να αναλύσει τη σύνθετη και, εν πολλοίς, αντιφατική προσωπικότητα ενός γίγαντα της Ευρωπαϊκής ιστορίας, ο οποίος ενεσάρκωσε το βίαιο και θρασύ χαρακτήρα της Πρωσικής κουλτούρας.
Το τι αναδύεται μέσα από τις 592 σελίδες του βιβλίου είναι η έκφραση, κατά το Στάινμπεργκ, της Χεγκελιανής έννοιας της παγκόσμιας ιστορικής, μα πάνω απ΄ όλα χαριστματικής κατά τη βεμπεριανή έννοια, προσωπικότητας, η οποία επισκιάζει γεγονότα και ανθρώπους με τη διανοητική της ισχύ, τη δύναμη του χαρακτήρα της και την αποφασιστικότητα με την οποία επέβαλλε τη θέλησή της.
Μέχρι προσφάτως, ήταν κυρίαρχη η άποψη των ιστορικών Lothar Gall («Bismarck», 1980) και Otto Pflanze, («Bismark and the Development of Modern Germany», 1990), που εξηγούσε τη σταδιακή αύξηση ισχύος του Μπίσμαρκ ως απόρροια της «επίδρασης εξωτερικών δυνάμεων και παραγόντων». Ο Στάινμπεργκ έρχεται να αναθεωρήσει αυτή την άποψη υποστηρίζοντας ότι η ισχύς του προερχόταν από την «κυριαρχία μίας ξεχωριστής και γιγαντιαίας προσωπικότητας». Σε αντίθεση με τους Gall και Pflanze, ο Στάινμπεργκ υιοθετεί την βεμπεριανή προσέγγιση για το χαρισματικό ηγέτη. Η έννοια αυτή φωτίζει και ερμηνεύει την μοναδικότητα της περίπτωσης του Μπίσμαρκ μέσα στην Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ήταν ο δυναμικός ηγέτης που αναδείχθηκε σε μεταβατική περίοδο, μέσα σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης των θεσμών και συνακόλουθης διάχυτης ανασφάλειας. Ενέπνευσε ένα ολόκληρο έθνος την πίστη ότι διέθετε εξαιρετικές ικανότητες, απρόσιτες στον κοινό άνθρωπο και με αυτό τον τρόπο, κατά τον Στάινμπεργκ, παραδόθηκε το Γερμανικό έθνος ανεπιφύλακτα στην πολιτική γοητεία και δράση του.
Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδει ο συγγραφέας στη σχέση του Μπίσμαρκ με τον βασιλιά Γουλιέλμο Α, προκειμένου να εξηγήσει την ανάδυση, καθώς επίσης, και την επιβίωσή του. Υπηρετώντας ως πρωθυπουργός (καγκελλάριος) του Γουλιέμου, στερημένος από κάθε αρχή πέραν της άσκησης της ισχύος και μετουσιώνοντας την πολιτική ως ένα συνεχή πόλεμο σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, «κατάφερε μονομερώς να μετασχηματίσει την Ευρωπαϊκή και Διεθνή τάξη πραγμάτων.» Όπως εύστοχα ο Στάινμπεργκ διασυνδέει, υπέθαλψε την εχθρότητα προκειμένου να επιλύσει την σύγκρουση. Το ιστορικό προϊόν ήταν η δημιουργία ενός ταραγμένου και ανήσυχου για διεύρυνση της ισχύος Ράιχ, μίας στρατιωτικά ανταγωνιστικής Ευρώπης, και τελικώς ενός Παγκοσμίου Πολέμου.
Πριν από την ενοποίησή της, το 1871, η Γερμανία, αποτελείτο από ομάδα 39 πριγκιπάτων που συνδέοντο μεταξύ τους μέσω χαλαρών δεσμών. Συνεπώς, κατά το Στάινμπεργκ, η χαρισματική προσωπικότητα του Μπίσμαρκ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ενοποίηση. Κατά την πρώτη του ομιλία ως Καγκελλάριος της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (Ράιχ), αναφέρθηκε ως εξής στη γερμανική ενοποίηση: «τα μεγάλα ζητήματα της εποχής μας δε θα κριθούν με ομιλίες και ψηφίσματα των πλειοψηφιών (αυτό ήταν το μεγάλο λάθος από το 1848 ως το 1849), αλλά με σίδερο και αίμα». Πέραν της απόρριψης των φιλελευθέρων μεθόδων του 1848, ο Μπίσμαρκ απέρριπτε και την ιδέα της συμμετοχής της Αυστρίας στη δημιουργία του πρώτου Ράϊχ. Επεδίωξε και πέτυχε να κάνει την Πρωσία το κυρίαρχο συστατικό του Γερμανικού έθνους και λογικά προτιμούσε να περιορίσει την αυστριακή επιρροή.
Πρωτεύων στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Μπίσμαρκ ήταν η διατήρηση του status quo στην Ευρώπη, αφού πίστευε ότι με αυτό τον τρόπο εξασφαλιζόταν η γερμανική υπεροχή στην ήπειρο. Θεωρούσε ως κύρια απειλή το γαλλικό ρεβανσισμό, καθώς οι Γάλλοι επιθυμούσαν διακαώς να εκδικηθούν για την απώλεια της Αλσατίας και της Λωρραίνης. Έτσι, ο Μπίσμαρκ προσπάθησε να απομονώσει τη Γαλλία, ενώ διατηρούσε καλές σχέσεις με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Σύμφωνα με μία αποφθεγματική του ρήση: «Πάντα να προσπαθείς να είσαι ο ένας από τους τρεις σε έναν κόσμο πέντε δυνάμεων.»
Πρόκειται για μία περιεκτική και εκτεταμένη βιογραφία – στην ουσία μία ξεχωριστή επιστημονικά μελέτη της αλληλεπίδρασης προσωπικότητας και ισχύος στην ιστορική εξέλιξη – στην οποία ο Σταϊνμπεργκ ξαναζωντανεύει το Μπίσμαρκ, αναλύοντας την πλήρη αντίθεση μεταξύ των ασύγκριτων πολιτικών ικανοτήτων του «Σιδηρού Καγκελλαρίου» και της βαθύτατα προβληματικής προσωπικότητάς του.