Το ούτω καλούμενο «περιουσιακό»

Στην απόφαση Δημόπουλος και άλλοι v. Τουρκίας (2010) το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) θεώρησε την ύπαρξη και λειτουργία της ψευδοεπιτροπής στα κατεχόμενα σαν «νόμιμη» υπό την έννοια ότι προσφυγή σε αυτή από ελληνοκύπριους εκτοπισθέντες πρόσφυγες αποτελούσε εσωτερικό ένδικο μέτρο κατά της Τουρκίας για σκοπούς της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

• Δρ. Χρίστος Κληρίδης

Το τι συνέβαινε μέχρι τη Δημόπουλος ήταν ότι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες/εκτοπισθέντες μπορούσαν από τη στιγμή που η Τουρκία αναγνώρισε το δικαίωμα της ατομικής προσφυγής να καταχωρήσουν απευθείας προσφυγή στο ΕΔΑΔ διεκδικώντας αποκατάσταση και ή αποζημιώσεις για τη στέρηση χρήσης και εκμετάλλευσης της περιουσίας τους λόγω της συνεχιζόμενης τουρκικής εισβολής και κατοχής.

Το Δικαστήριο στην απόφαση Τιτίνα Λοϊζίδου v. Τουρκίας είχε αποφασίσει ότι για τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις η Τουρκία όφειλε να καταβάλει αποζημιώσεις για τη στέρηση χρήσης και εκμετάλλευσης της περιουσίας τις οποίες και κατέβαλε μετά την καταδικαστική απόφαση.

Ακολούθησε η γνωστή απόφαση Αρέστη v. Τουρκίας και στη συνέχεια πολλές άλλες μεταξύ των οποίων Λοϊζου και άλλοι v. Τουρκίας στις οποίες και πάλι η Τουρκία καταδικάστηκε σε αποζημιώσεις δικαιώνοντας τους Αιτητές στις ατομικές προσφυγές. Αυτές οι αποζημιώσεις δεν έχουν καταβληθεί ακόμη και η Τουρκία κοροϊδεύει τους πάντες χωρίς την οποιαδήποτε δυστυχώς επίπτωση ενώ θα έπρεπε πλέον να είχε υποβληθεί αίτημα για αποπομπή της από το Συμβούλιο τη Ευρώπης. Προφανώς λόγω του μεγάλου αριθμού ατομικών προσφυγών που εκκρεμούσαν αλλά κατά την εκτίμησή μου και για πολιτικούς κυρίως λόγους οι οποίοι δεν είναι άσχετοι και με επισκέψεις Αμερικανών αξιωματούχων στο Στρασβούργο αλλά και Τούρκων αξιωματούχων και μετά την κατάθεση του σχεδίου Ανάν, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ίσως και με τη δική μας ανοχή προσπάθησε στη Δημόπουλος να μη διεμβολίσει τις προσπάθειες λύσης του κυπριακού στη βάση του Σχεδίου Ανάν το οποίο περιελάμβανε την ίδρυση και λειτουργία Επιτροπής Περιουσιών με αποζημιώσεις και ανταλλαγές.

Εξάλλου ένα μεγάλο μέρος του σκεπτικού της απόφασης στη Δημόπουλος εδράζεται στη φιλοσοφία του Σχεδίου Ανάν στο οποίο η ίδια η απόφαση κάνει εκτενή αναφορά.

Η απόφαση Δημόπουλος όντως αποτελεί σταθμό για το περιουσιακό και έχει ορισμένα θετικά αλλά και πολλά αρνητικά στοιχεία. Στα θετικά συμπεριλαμβάνεται η επανάληψη της θέσης του ΕΔΑΔ ότι η Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου δεν αναγνωρίζεται διεθνώς αλλά αποτελεί μία υποτελή διοίκηση της Τουρκίας η οποία λόγω της μαζικής στρατιωτικής παρουσίας της στη κατεχόμενη Κύπρο ουσιαστικά θεωρείται ότι έχει υπό τον έλεγχό της τα κατεχόμενα.

Το δεύτερο ίσως θετικό είναι ότι με την απόφασή του το ΕΔΑΔ στη Δημόπουλος σε καμία περίπτωση δεν απέδωσε υπερδικαιώματα στο χρήστη σε βάρος του ιδιοκτήτη. Σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να ερμηνεύσουμε την απόφαση κατ’ αυτό τον τρόπο και σαν αποτέλεσμα να προβούμε σε προτάσεις για επίλυση του περιουσιακού που εδράζονται στη θεωρία ότι ο χρήσης έχει τη δυνατότητα εάν το επιθυμεί να καταποντίσει το τίτλο ιδιοκτησίας του ελληνοκύπριου. Το τι είπε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι ότι λόγω της μεγάλης παρόδου του χρόνου από το 1974 δεν μπορεί παρά η δια της βίας έξωση των χρηστών, παρανόμων έστω, να δημιουργήσει θέματα παραβίασης ατομικών δικαιωμάτων τα οποία όμως δυνατόν να ικανοποιηθούν με μέτρα τα οποία το οποιοδήποτε σχέδιο λύσης ή η εθνική νομοθεσία μπορεί να αντιμετωπίσει.

Είναι η εισήγησή μου ότι ένα από αυτά τα μέτρα είναι το μέτρο της αποζημίωσης για τους χρήστες στο βαθμό που η απόφαση Δημόπουλος τους αναγνωρίζει κάποια δικαιώματα λόγω της μακροχρόνιας κατοχής και χρήσης έστω παράνομα περιουσιών των ελληνοκυπρίων. Θέση μας έπρεπε να ήταν ότι το πρώτο λόγο έχει στη πράξη ο ιδιοκτήτης ο οποίος αν επιλέξει επιστροφή και ή αποδοχή της περιουσίας του τη δικαιούται δυνάμει των αρχών του Διεθνούς Δικαίου «Πινέϊρο» σύμφωνα με τις οποίες η αποκατάσταση εκτός σε εξαιρετικές περιπτώσεις είναι η μόνη επιτρεπτή και επιβαλλομένη υπό τας περιστάσεις θεραπεία. Από εκεί και πέρα εφόσον το σύστημα προνοεί ότι ο χρήσης θα ικανοποιείται είτε με ανταλλαγή περιουσίας εάν υπάρχει αυτή η δυνατότητα είτε με παροχή εναλλακτικής περιουσίας είτε με αποζημίωση την οποία η Τουρκία οφείλει να καταβάλει ουδέν πρόβλημα εγείρεται και καμία αναγκαιότητα για εκδίκαση των συγκρουόμενων κατ’ ισχυρισμό απαιτήσεων μεταξύ ιδιοκτήτου και χρήστη εγείρεται. Αντ’ αυτού η δική μας πλευρά κακώς πρότεινε με τις προτάσεις Χριστόφια οι οποίες επαναλαμβάνονται στις προτάσεις Αναστασιάδη ότι η Επιτροπή Περιουσιών που θα λειτουργήσει στο πλαίσιο λύσης θα έχει δικαίωμα να αποφασίσει έστω με κριτήρια πότε ο ιδιοκτήτης δικαιούται εις αποκατάσταση έναντι του χρήση αφήνοντας ουσιαστικά το θέμα στη διακριτική ευχέρεια σε ένα μεγάλο βαθμό στην εν λόγω Επιτροπή.

Τα αρνητικά σημεία της απόφασης Δημόπουλος είναι:

1. Tο ότι έβαλε τέλος στη δυνατότητα της ατομική προσφυγής στο ΕΔΑΔ εναντίον της Τουρκίας
2. Εξακολουθεί μέσα και από τη πρόσφατη απόφαση Ιωάννου v. Τουρκίας (2014) να νουθετεί τη Τουρκία για να καταστεί η εν λόγω ψευδοεπιτροπή αποτελεσματική και το βασικότερο και
3. τρίτο αρνητικό είναι ότι δυστυχώς παρόλον ότι το θέμα τέθηκε ενώπιον του το ΕΔΑΔ δεν δέχθηκε τη επιχειρηματολογία ότι η ψευδοεπιτροπή αποτελεί εργαλείο και μηχανισμό περιουσιακής εθνοκάθαρσης όπως προνοείται εξάλλου στο Σχέδιο Ανάν αλλά και στις έκτοτε προτάσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς για τη νέα Επιτροπή Περιουσιών. Με δηλώσεις τους τόσο τα μέλη της ψευδοεπιτροπής όσο και Τουρκοκύπριοι πολιτικοί συμπεριλαμβανομένου του κ. Σερντάρ Ντεκτάς πάρα πολλές φορές ξεκαθάρισαν ότι στόχος της ψευδοεπιτροπής και της τουρκοκυπριακής πλευράς απόλυτα ελεγχόμενης από τη Τουρκία είναι η ελληνοκυπριακή πλειοψηφία στο περιουσιακό που ανέρχεται σε πέραν του του 86% να μετατραπεί σε μειοψηφική και να περιοριστεί ακριβώς σε αυτό το 14% που είναι περίπου σήμερα η τουρκοκυπριακή περιουσία. Δυστυχώς όλα αυτά υπό τας ευλογίας του Ευρωπαϊκού Κράτους Δικαίου. Το μόνο ενθαρρυντικό από αυτή όλη την υπόθεση είναι ότι οι ελληνοκύπριοι αντελήφθησαν έστω και αργά και μετά από τεράστια ζημία την οποία προκάλεσαν ότι η ψευδοεπιτροπή είναι το δόλωμα στο αγκίστρι επί του οποίου πολλοί πιάστηκαν για ξεπούλημα των περιουσιών τους στα κατεχόμενα σε εξευτελιστικές τιμές με μεγάλες καθυστερήσεις και με την αβεβαιότητα κατά πόσον θα εισπράξουν οποιαδήποτε αποζημίωση. Εδώ είναι βεβαίως και που το Κράτος υστέρησε και αντί να εντάξει όλη τη κατεχόμενη περιουσία κάτω από καθεστώς διαχείρισης όπως έκανε με τη τουρκοκυπριακή περιουσία στις ελεύθερες περιουσίες άφησε αυτή εκτεθειμένη και τους εκτοπισθέντες και πρόσφυγες χωρίς ικανοποιητική στήριξη. Από τα λάθη του παρελθόντος θα έπρεπε και πρέπει να διδαχθούμε.

• 23/3/2018