Το αίνιγμα του Παρθενώνα
Ο Όμηρος τον 8ο αι. π.Χ. αναφέρει ότι υπήρχε ναός της Αθηνάς πάνω στην Ακρόπολη, ο οποίος καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες.
Μετά την επιστροφή των Αθηναίων στην πόλη άρχισε η κατασκευή του Παρθενώνα.\
Το δωρικού ρυθμού μνημείο εγκαινιάστηκε το 438 π.Χ. στα Παναθήναια. Ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης ήταν οι αρχιτέκτονες, ενώ ο γλύπτης Φειδίας είχε την ευθύνη του γλυπτού διακόσμου. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως πεντελικό μάρμαρο και όλες οι μετόπες είναι ανάγλυφες. Οι αρμονικές αναλογίες, με τις αδιόρατες αποκλίσεις από την κατακόρυφο και την οριζόντια προσδίδουν μεγαλοπρέπεια και πρωτοφανή χάρη.
Το βράδυ της 16ης Σεπτεμβρίου 1687, ο Παρθενώνας υπέστη μεγάλο πλήγμα, όταν κατά την εκστρατεία του Μοροζίνι, οβίδα τίναξε την πυριτιδαποθήκη που υπήρχε εκεί, με συνέπεια να καταρρεύσει μεγάλο τμήμα της ανατολικής πλευράς. Έκτοτε λεηλατήθηκε συστηματικά (Ελγίνεια μάρμαρα).
Η ζωφόρος του Παρθενώνα, που περιέβαλλε αρχικά το ανώτερο μέρος του ναού, είχε συνολικό μήκος 160 μέτρα, από τα οποία σώζονται 50 μέτρα στο Μουσείο της Ακρόπολης, και 80 μέτρα στο Βρετανικό Μουσείο.
Οι παραστάσεις της ζωφόρου, παρουσιάζουν μια εκθαμβωτική πομπή με 400 μορφές ανθρώπων και θεών και 200 μορφές ζώων, που εδώ και 200 χρόνια ταυτιζόταν με σκηνή από την ετήσια γιορτή της πόλης, τα Παναθήναια, στα οποία ο λαός αφιέρωνε στο λατρευτικό άγαλμα της θεάς ένα χρυσοκέντητο πέπλο που είχαν υφάνει νέα κορίτσια επιφανών οικογενειών. Στην είσοδο στα ανατολικά, παριστάνονταν η Αθηνά, ο Δίας, η Ήρα και άλλοι θεοί, και ανάμεσά τους εμφανίζεται ένας άντρας, ένα παιδί και ένα πέπλο.
Στην Ακρόπολη βρίσκεται και το Ερέχθειον. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ερεχθέας (θετός γιός της Αθηνάς) ήταν ο ήρωας και ιδρυτής βασιλιάς των Αθηνών, και όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, λατρεύονταν από κοινού με την θεά Αθηνά. Ο Ερεχθέας απέκτησε πολλά παιδιά με το γάμο του με την Πραξιθέα, μετέπειτα πρώτη ιέρεια. Κάποτε βρέθηκε σε πόλεμο με το βασιλιά των Θρακών Εύμολπο, γιο του Ποσειδώνα (η βεντέτα Αθηνάς-Ποσειδώνα για την πόλη συνεχίζεται). Μετά από χρησμό του μαντείου των Δελφών ο Ερεχθέας έπρεπε να θυσιάσει μια από τις κόρες του για να σώσει την πόλη. Αυτές έριξαν κλήρο και έλαχε στη μικρή Χθονία να θυσιαστεί, ενώ οι άλλες έδωσαν όρκο πως αν μία πέθαινε θα αυτοκτονούσαν, κάτι που έκαναν στη συνέχεια. Ο Ερεχθέας νίκησε σκοτώνοντας τον Εύμολπο, αλλά ο Ποσειδώνας οργίσθηκε και τον χτύπησε με την τρίαινά του και τον σκότωσε. Έτσι η Πραξιθέα έχασε όλη την οικογένειά της.
Ο μύθος της θυσίας της Χθονίας για να σωθεί η πόλη, μπορεί να παρομοιαστεί με τη θυσία της Ιφιγένειας για να φυσήξει ούριος άνεμος για την εκστρατεία στην Τροία, που δηλώνει την υπέρτατη αξία της θυσίας για το συλλογικό καλό.
Όμως τίθεται το ερώτημα αν η ζωφόρος του Παρθενώνα παρουσιάζει τη λαμπρή πομπή των Παναθηναίων ή μια σκηνή από τη μυθολογία της αρχαίας Αθήνας.
Οι περισσότεροι συγκλίνουν προς την πρώτη άποψη. Ωστόσο, στο βιβλίο «Το αίνιγμα του Παρθενώνα» η καθηγήτρια Κλασικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Joan Breton Connelly, διατείνεται πως πρόκειται για απεικόνιση της θυσίας της Χθονίας. Κατέληξε στο συμπέρασμα αυτό συνδέοντας μια αφήγηση σε ένα χαμένο έργο του Ευριπίδη με τον τίτλο «Ερεχθέας» που βρέθηκε στο περίβλημα μιας αιγυπτιακής μούμιας των ελληνιστικών χρόνων.
Οι διαφορετικές ερμηνείες για τη ζωφόρο προκύπτουν διότι σε ορισμένα σημεία οι πληροφορίες δεν συμφωνούν με τις παραστάσεις και ο τόπος και ο χρόνος των διάφορων σκηνών δεν έχουν διευκρινισθεί.
Η καθηγήτρια Connelly έδωσε τη Δευτέρα 30 Μαΐου στην αίθουσα διαλέξεων της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου μια πολύ ενδιαφέρουσα διάλεξη παρουσιάζοντας το ανατρεπτικό βιβλίο της, εξηγώντας τη θεωρία της και θέτοντας διάφορα ερωτήματα: «Για ποιο λόγο γνωστά χαρακτηριστικά των Παναθηναίων δεν εικονίζονται στη ζωφόρο;»
Τόνισε ότι η εδώ θυσία δεν έχει καμία σχέση με τις ανθρωποθυσίες άλλων πολιτισμών. Παρόλο που η καθηγήτρια ήταν πολύ πειστική στη διάλεξη και παρουσίασε τεκμήρια της ερμηνείας, κάποιοι διαφωνούν. Επίσης, δήλωσε την ένθερμη υποστήριξή της στην επαναφορά των μαρμάρων του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Ανεξάρτητα της όποιας ερμηνείας, ο Παρθενώνας παραμένει για όλο τον κόσμο ένα αξεπέραστο πρότυπο ομορφιάς και αναλογιών, αποκορύφωμα αρχιτεκτονικής τελειότητας, πρότυπο αισθητικής και κλασικής ομορφιάς.