Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της κρίσης και η επόμενη μέρα
Κατ’ επανάληψιν έχω τονίσει ότι η κυπριακή κοινωνία είναι βαθειά διηρημένη. Και παρά τις προσπάθειες να δοθεί το στίγμα της ομαλοποίησης και της επανεκκίνησης, η σκληρή πραγματικότητα είναι διαφορετική. Αντί επικέντρωση στην ουσία υπάρχει ένα κλίμα αντιπαράθεσης ενώ η προτεραιότητα εξακολουθεί να είναι η δημιουργία εντυπώσεων.
Η κρίση σε συνδυασμό με τους στρεβλούς πυλώνες της Ευρωζώνης οδήγησαν σε μια δραματική αύξηση του δείκτη ανισότητας (Gini Coefficient): με βάση στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας ο δείκτης εισοδηματικής ανισότητας Gini, έχει αυξηθεί το 2014 στο 34,8 από 29 το 2008. Πολύ πρόσφατα στοιχεία της Eurostat αναφέρουν ότι περίπου 233.000 Κύπριοι είναι στα όρια της φτώχειας ή/και κοινωνικού αποκλεισμού ενώ περίπου 10.600 οικογένειες εξασφαλίζουν τα τρόφιμα τους από κοινωνικά παντοπωλεία. Το χειρότερο είναι ότι με την υφιστάμενη αρχιτεκτονική συνεχίζεται η επιδείνωση.
Πολλές επιχειρήσεις υπέστησαν σοβαρές ζημιές ενώ ταυτόχρονα υπήρξαν και σοβαρές μειώσεις μισθών. Παράλληλα ενώ ο αποπληθωρισμός συνεπάγεται σοβαρά προβλήματα για την ευρύτερη οικονομία, έχει δημιουργήσει στους ολίγους, οι οποίοι είναι υπέρμαχοι της Τρόικα, επιπρόσθετες ευκαιρίες.
Υπάρχουν σήμερα στην Κύπρο χιλιάδες άνεργοι, χιλιάδες υποαπασχολούμενοι, αρκετοί νέοι πτυχιούχοι με μηνιαίο μισθό €500 – €750 ενώ πολλοί μετανάστευσαν. Οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτής της κατάστασης είναι δραματικές. Δεν είναι μόνο οι επιπτώσεις και οι συνέπειες στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Είναι το γεγονός ότι η κυπριακή κοινωνία γερνά. Ταυτόχρονα, η ραχοκοκαλιά της κυπριακής κοινωνίας, η μεσαία τάξη, συρρικνώνεται επικίνδυνα ενώ όπως ήδη έχουμε σημειώσει η φτώχεια αυξάνεται.
Η μεγάλη απογοήτευση έχει σπρώξει χιλιάδες συμπολίτες μας σε μια κατάσταση αποπολιτικοποίησης. Πέραν τούτου εδραιώνεται η πεποίθηση ότι είναι μάταια η ενασχόληση με την πολιτική – ότι το μείζον είναι «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Δυστυχώς το πολιτικό σύστημα δεν έχει προβεί σε οτιδήποτε δραστικό για να διαφοροποιήσει αυτά τα αρνητικά δεδομένα.
Θα ανέμενετο ότι η κρίση θα οδηγούσε σε αυτοκριτική, περισυλλογή, σε αλληλεγγύη και σε λιγότερη αλαζονεία. Στα πλαίσια αυτά ο στόχος θα ήταν η ανάδειξη συλλογικών προσεγγίσεων και συνθέσεων με αλληλοσεβασμό. Αντί τούτου βλέπουμε σε διάφορα επίπεδα διαπλοκή, αυξημένες εντάσεις, συγκρούσεις και τάσεις ρεβανσισμού. Και η εμπιστοσύνη μεταξύ ανθρώπων μειώνεται επικίνδυνα. Όταν η πίτα μικραίνει και οι ευκαιρίες είναι περιορισμένες ο ανταγωνισμός μέχρι και τα αλληλομαχαιρώματα είναι δυνατόν να ενταθούν. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει σήμερα στην Κύπρο.
Χειρότερο απ’ όλα όμως είναι οι ετσιθελικές και αυταρχικές συμπεριφορές σε διάφορες εκφάνσεις του δημόσιου βίου περιλαμβανομένων των χώρων εργασίας με στόχο την προώθηση ιδιοτελών συμφερόντων. Βασικό πρόβλημα όμως είναι και η ανοχή που επιδεικνύεται από τα αρμόδια σώματα στα οποία θα έπρεπε να λογοδοτούν τα άτομα που συμπεριφέρονται με τρόπο καταπιεστικό/bullying.
Τα δεδομένα αυτά δημιουργούν ανασφάλεια, φόβο ενώ διαιωνίζουν απαράδεκτες καταστάσεις. Τα κίνητρα και τα αίτια τέτοιων συμπεριφορών ποικίλουν: από την προώθηση ιδιοτελών συμφερόντων, έλλειψη σεβασμού στην αρχή της λογοδοσίας, αχαλίνωτη αλαζονεία, εμπάθεια και στη μη ανοχή διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων. Είναι καθοριστικής σημασίας να παραμερισθούν αυτά τα αρνητικά και τοξικά χαρακτηριστικά από τον δημόσιο βίο και την καθημερινότητα μας.
Κατά τα πρώτα στάδια του βίου της Κυπριακής Δημοκρατίας υπήρχαν διακρίσεις έναντι πολιτών που δεν στήριζαν τη συμβατική πολιτική φιλοσοφία. Και ενώ είναι δυνατό κάποιος να κατανοήσει, όχι να δικαιολογήσει, τα δημοκρατικά ελλείμματα των πρώτων χρόνων του νεοσύστατου κράτους, δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία για τέτοιου είδους συμπεριφορές το 2016.
Δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει εμπιστοσύνη σε θεσμούς και οργανισμούς που να εμπνέουν και να εγγυώνται την έξοδο από την κρίση. Πέραν τούτου, ορισμένα άτομα σε θέσεις κλειδιά αντί να αποτελούν πρότυπα, απογοητεύουν ή ακόμα και προκαλούν. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει διαπλοκή, αυθαιρεσία και άλλου είδους αντικοινωνικών συμπεριφορών, θα πρέπει να υπάρχει και η ανάλογη τιμωρία. Και τούτο για σκοπούς δικαιοσύνης αλλά και αποθάρρυνσης ανάλογων ενεργειών και από άλλα άτομα.
Το θετικό όμως είναι ότι υπάρχουν υγιείς θύλακες οι οποίοι εξακολουθούν να προσβλέπουν σε ένα καλύτερο αύριο. Αυτοί πρέπει να συνεργασθούν ούτως ώστε να εμπεδωθεί η ευνομία, η αξιοκρατία, η ισοπολιτεία και να αποκατασταθεί η αξιοπιστία του κράτους και των θεσμών. Αυτά τα χαρακτηριστικά θα συμβάλουν και στην ανανέωση του πολιτικού συστήματος καθώς και σε ένα νέο αξιακό σύστημα και κοινωνικοοικονομικό υπόδειγμα.
- Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.