Η μεταναστευτική κρίση, η ηγεμονική Τουρκία και η ΕΕ
Δικαιολογημένα η ευρωπαϊκή αλλά και η παγκόσμια κοινή γνώμη είναι συγκλονισμένη και προβληματισμένη από τα νέα τρομοκρατικά κτυπήματα στις Βρυξέλλες.
Ενώ ο αγώνας κατά της τρομοκρατίας θα ενταθεί θα πρέπει ταυτόχρονα να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά και οι αιτίες που την προκαλούν. Υπογραμμίζεται συναφώς ότι η αποσταθεροποίηση και η βία στην ευρύτερη Μέση Ανατολή που τροφοδοτούν την τρομοκρατία είναι επίσης αλληλένδετες με τη μεταναστευτική κρίση.
Υπό το πρίσμα αυτών των εξελίξεων, παρά τα πολλά δημοκρατικά ελλείμματα καθώς και τις ηγεμονικές και αυταρχικές τάσεις, η Τουρκία διεκδικεί με πιεστικό τρόπο μια ενταξιακή πορεία. Η ΕΕ ακολουθεί μια πολιτική κατευνασμού ικανοποιώντας σταδιακά τα διάφορα αιτήματα της καθώς στη σημερινή συγκυρία χρειάζεται τη συμβολή της Άγκυρας για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης.
Το τουρκικό κατεστημένο σήμερα παραβιάζει συστηματικά τα δικαιώματα των μειονοτήτων και των γυναικών ενώ ταυτόχρονα περιορίζει τις ελευθερίες των ΜΜΕ και των ακαδημαϊκών. Παρά ταύτα η Άγκυρα με τη γνωστή της επιμονή δεν θεωρεί αυτά τα δεδομένα ως εμπόδια στην ενταξιακή της πορεία. Η τουρκική ηγεσία πιστεύει ότι στη σημερινή συγκυρία η συμβολή της στην αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης είναι απαραίτητη. Ως εκ τούτου απαιτεί την εκπλήρωση των αιτημάτων της με τον γνωστό της μαξιμαλισμό.
Η Άγκυρα γνωρίζει ότι και στο παρελθόν όταν δεν εκπληρούσε βασικές δεσμεύσεις κατ’ ουσίαν δεν είχε κόστος από την ΕΕ. Αντίθετα υπήρχε επιβράβευση. Υπενθυμίζεται, μεταξύ άλλων, ότι όταν η Τουρκία αναγορευόταν ως υποψήφια για ένταξη χώρα στην ΕΕ τον Δεκέμβριο του 1999 ο τότε Τούρκος Πρωθυπουργός Μπ. Ετζεβίτ προσερχόμενος στο δείπνο των ηγετών στο Ελσίνκι δήλωνε αλαζονικά ότι έλυσε το Κυπριακό το 1974. Και όταν η Τουρκία άρχιζε ενταξιακές διαπραγματεύσεις τον Οκτώβριο του 2005 δεν υλοποίησε το Πρωτόκολλο της Άγκυρας σε σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία όπως είχε δεσμευθεί να πράξει. Επιπρόσθετα, θεωρητικά είναι αδιανόητο για μια υποψήφια για ένταξη χώρα να κατέχει έδαφος άλλης χώρας μέλους της Ένωσης την οποία μάλιστα δεν αναγνωρίζει και την αποκαλεί «εκλιπούσα».
Αναμφίβολα η Τουρκία είναι μια σημαντική χώρα και η συνεργασία με την ΕΕ θα εξυπηρετήσει ευρύτερα συμφέροντα. Όμως η ΕΕ δεν πρέπει να ανέχεται τις συστηματικές παραβιάσεις της Τουρκίας οι οποίες τελικά αμφισβητούν την ίδια την αξιοπρέπεια και αξιοπιστία της Ένωσης. Η ανοχή της Ένωσης έναντι των τουρκικών αυθαιρεσιών δημιούργησε την εντύπωση στην Άγκυρα ότι θα μπορούσε να υλοποιεί τις δεσμεύσεις της a la carte.
Η Ένωση δεν πρέπει να παραγνωρίζει και τις ευθύνες της Τουρκίας για τη μεταναστευτική κρίση. Υπενθυμίζεται ότι στην προσπάθεια της να καταστεί ηγέτιδα χώρα του Μουσουλμανικού κόσμου έχει υιοθετήσει μια πολιτική δια της οποίας πολίτες μουσουλμανικών χωρών διευκολύνονται στην εξασφάλιση βίζας. Όπως πρόσφατα ανάφερε και η έγκυρη εφημερίδα Daily Telegraph η πολιτική αυτή ενθαρρύνει εμμέσως πλην σαφώς τη λαθρομετανάστευση στις χώρες της ΕΕ. Παράλληλα η ίδια η Τουρκία πιέζει και είναι κοντά στο να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη είσοδο Τούρκων πολιτών στις χώρες της ΕΕ χωρίς βίζα.
Η συζήτηση για ενταξιακή πορεία της Τουρκίας εμπεριέχει και μια υποκριτική διάσταση. Η πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών δεν βλέπει μια τέτοια εξέλιξη με θετικό μάτι. Πάνω απ’ όλα όμως η στάση της Τουρκίας απέχει από το να πληρεί τις προϋποθέσεις ένταξης. Είναι θεμιτό να γίνεται λόγος για ειδική στρατηγική σχέση μεταξύ των δύο μερών, όχι όμως για ένταξη.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα δεδομένα αυτά οι κυβερνήσεις Αθηνών και Λευκωσίας θα πρέπει να επαναξιολογήσουν την πάγια και διαχρονική θέση τους από τη δεκαετία του 1990 που θεωρεί ότι τα συμφέροντα Ελλάδας και Κύπρου εξυπηρετούνται καλύτερα με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Στα πλαίσια αυτά Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν τους δικούς τους στόχους και ταυτόχρονα να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα τους. Ανεξάρτητα από το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές διαφορές, τα ζητήματα στις σχέσεις ΕΕ και Τουρκίας είναι βαθύτερα και πολυπλοκότερα. Μεταξύ άλλων, υπάρχει το θέμα της ταυτότητας καθώς και το χάσμα στο αξιακό σύστημα των δύο πλευρών και κοινωνιών. Επιπρόσθετα, είναι αδύνατο για την ΕΕ να εντάξει στους κόλπους της την Τουρκία και να μην διαφοροποιηθεί η ίδια δραστικά.
Καταλήγοντας σημειώνεται ότι βραχυπρόθεσμα είναι σημαντικό να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η ανθρωπιστική κρίση. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα είναι καθοριστικής σημασίας να επέλθει η ασφάλεια, η σταθερότητα και η ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Προς αυτή την κατεύθυνση θα απαιτηθεί η ενεργός εμπλοκή αλλά και η συνεργασία των ΗΠΑ, της ΕΕ, της Ρωσίας, των περιφερειακών δυνάμεων αλλά και της διεθνούς κοινότητας. Θα ήταν ακόμη καλύτερο εάν οι συγκεκριμένες δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν λάβουν χώρα υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
- Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.