Καμιά Ανατροπή
Ο Λίντον Τζόνσον ματαίωσε την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1964
Αναφέρομαι σε ένα άρθρο του δημοσιογράφου κ. Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου 4 Φεβρουαρίου 2017 με τίτλο «Ανατροπή;
Η Μόσχα και όχι ο Τζόνσον ματαίωσαν την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1964». (Ανάρτηση ιστοσελίδες mignatiou, infognomon, tanea–diaspora) και στο ίδιο άρθρο που ξανα-αναρτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2017 στην ιστοσελίδα infogmomon με την πιο κάτω σημείωση στο τέλος η οποία δεν υπήρχε στην πρώτη ανάρτηση και με δίχως ερωτηματικό στο «Ανατροπή».
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στη στήλη «Ιδέες και απόψεις» του ΑΠΕ- ΜΠΕ δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι του Πρακτορείου.
Βάσος Λυσσαρίδης: «Η Μόσχα και όχι ο Τζόνσον ματαίωσαν την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1964»
Η πηγή του συγγραφέα για το τίτλο του κειμένου στο πιο κάτω απόσπασμα:
«Μέχρι τώρα, η κυρίαρχη ερμηνεία στους ασχολούμενους με το Κυπριακό, ήταν ότι η εισβολή απετράπη λόγω της επιστολής με την οποία ο Πρόεδρος Τζόνσον ειδοποιούσε τον Ινονού να μην εισβάλει. Η επιστολή δόθηκε από τους ίδιους τους Αμερικανούς σχετικά σύντομα στη δημοσιότητα, ίσως σε μία προσπάθεια να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι όχι μόνο δεν ενθάρρυναν, αλλά και απέτρεψαν την Τουρκία. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων στην Κύπρο και προσωπικός γιατρός του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Δρ. Βάσσος Λυσσαρίδης, αμφισβητεί αυτή την εκδοχή και καταθέτει τη δική του μαρτυρία για το ταξίδι του στο Σότσι και τη συνάντησή του με τον τότε σοβιετικό ηγέτη Νικήτα Χρουστσώφ…
«Η συνάντηση Λυσσαρίδη – Χρουστσώφ
Το 1964, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έστειλε στη Σοβιετική Ένωση τον Βάσσο Λυσσαρίδη για να ζητήσει βοήθεια. Να πως μας περιέγραψε ο τελευταίος τη συνάντησή του με τον Νικήτα Χρουστσώφ στη θερινή κατοικία του στο Σότσι της Μαύρης Θάλασσας:
«Με είχε στείλει ο Μακάριος να δω τον Χρουστσώφ, μαζί με τον υπουργό Εμπορίου τον Ανδρέα τον Αραούζο για προκάλυμμα. Πήγαμε στη Μαύρη Θάλασσα, στο Σότσι, με ειδική πτήση από την Μόσχα. Τον είδαμε, ήταν στην αρχή στο γυμναστήριο, μετά προγευμάτιζε. Μίλησε ο υπουργός για τα δικά του, ανέπτυξα κι εγώ ότι αναμένουμε μια επίθεση από τη Τουρκία και τι μπορούμε να περιμένουμε από τη Σοβιετική Ένωση».
Ο Χρουστσώφ με άκουσε και με το χαρακτηριστικό του ύφος μου λέει: «βλέπεις τι τρώω; Τρώω ελιές από την πατρίδα σου!». Του λέω: «κυπριακές;». «Όχι!» μου λέει «ελληνικές!».
Δεν νομίζω να ήταν τυχαίο. Αλλά δεν μπορώ να ξέρω και με βεβαιότητα. «Ε», του λέω, «το βλέπω». «Ξέρεις τι είναι εκεί πέρα μακριά;» μου λέει δείχνοντας προς νότο τον ορίζοντα και συνεχίζει: «είναι η Τουρκία. Ωραία. Μια μεγάλη χώρα σαν εμάς δεν μπορεί να επιτρέψει σε αυτή τη μικρή δύναμη να κάνει εισβολή στη χώρα σου».
Επειδή ήξερα ότι ο Αραούζος ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος, αλλά ήταν πολιτικά κάπως αφελής, ρωτάω τον Χρουστσώφ: «καλά, κι αν καταληφθείτε εξ απροόπτου;». Γέλασε και μου λέει: «τότε δεν θα είμαστε μεγάλη δύναμη».
Λέω: «να μεταφέρω αυτά εις τον Μακάριο;». Βάζει κάτι γέλια χωριάτικα και μου λέει: «δεν μου λες, για τουρισμό ήρθες εδώ πέρα;».
Και ήταν τότε που έγραψε την επιστολή προς τον Τζόνσον, με την οποία προειδοποιούσε ότι αν η Τουρκία εισβάλει στη Κύπρο, η Σοβιετική Ένωση δεν έχει παρά να πάρει μέτρα εναντίον της Τουρκίας, και εννοούσε στρατιωτικά. Και αναγκάζεται τότε ο Τζόνσον να γράψει την περιβόητη επιστολή προς τους Τούρκους, προς τον πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού, στις 5 Ιουνίου του 1964. Και μετά όλοι ευγνωμονούν τον Τζόνσον ότι δήθεν ματαίωσε την εισβολή της Τουρκίας τότε στην Κύπρο, ενώ η ματαίωση έγινε από τον Χρουστσώφ, με προσωπική μου μαρτυρία και προσωπική μου εμπειρία. Για εμάς η Σοβιετική Ένωση, με μικρές εξαιρέσεις στο τέλος, και μέχρι σήμερα ακόμα η Ρωσία για νάμαστε δίκαιοι, εξακολουθεί να είναι μια θετική δύναμη.»
Στις 6 Φεβρουαρίου 2017 επικοινώνησα τηλεφωνικώς με τον κ. Γιώργο Νικολάου του γραφείου του Δρ. Β. Λυσσαρίδη ζητώντας λεπτομέρειες για τις ημερομηνίες που ταξίδεψε ο Δρ Λυσσαρίδης στη Μόσχα σε σχέση με το άρθρο και με έβαλε σε επαφή με άλλο πρόσωπο για απευθείας επικοινωνία με τον Δρ. Λυσσαρίδη. Στις 7 Φεβρουαρίου 2017 είχα δύο τηλεφωνικές συνομιλίες με τον Δρ. Λυσσαρίδη την ίδια μέρα. Ο Δρ. Λυσσαρίδης μου είπε δεν θυμάται ημερομηνίες αλλά θυμάται ότι είχαν πάει με τον Ανδρέα Αραούζο και ήταν καλοκαίρι (τις συνομιλίες μας άκουγε και τρίτο πρόσωπο). Τόνισε φορτικά ότι εκείνο που θυμάται είναι ότι ήταν καλοκαίρι. Μου επιβεβαίωσε επίσης ότι είχε ξαναπάει τον Αύγουστο, όπως καταγράφεται και στα βρετανικά έγγραφα, αλλά τότε δεν είδε τον Νικήτα Κρούτσιεφ γιατί απουσίαζε και είδε μόνο τον Αντρέι Γκρομύκο (Υπ. Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης). Τον ρώτησα αν ήταν τον Μάρτιο η συγκεκριμένη περίπτωση (σύμφωνα με επίσκεψη Αραούζου στο βιβλίο Ανδρέα Αζίνα) και μου είπε όχι, γιατί τότε είχαν πάει για εμπορικούς λόγους, για την σταφίδα κτλ ακριβώς όπως γράφει και ο Αζίνας. Οπόταν παραμένει η 3η περίπτωση, να ήταν η επίσκεψη του Μαΐου, που αναφέρει και πάλιν ο Α. Αζίνας. Επίσης ερωτηθείς ο Δρ. Λυσσαρίδης πότε έκανε τις δηλώσεις στο ΑΠΕ-ΜΠΕ που επικαλείται το δημοσίευμα, απάντησε ότι δεν θυμάται τη συνέντευξη και με παρέπεμψε στον κ. Κωνσταντακόπουλο στον οποίο έστειλα την ίδια μέρα σχετικό ιμειλ. Ο συγγραφέας με ενημέρωσε ότι αρχικά το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του ΑΠΕ-ΜΠΕ στις 3.2.2017 – http://www.amna.gr/article-featured.php?page=94&id=141355
ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ 1964
Σύμφωνα με αποδεσμευμένο βρετανικό τηλεγράφημα ημερ. 12 Αυγούστου 1964 από τη Λευκωσία, ο Δρ. Λυσσαρίδης βρισκόταν στη Μόσχα αρχές Αυγούστου 1964 και πιθανόν να τον ακολουθούσε και ο τότε Υπ. Εμπορίου Ανδρέας Αραούζος και ο σκοπός ήταν να ζητούσαν από τους Σοβιετικούς στρατιωτική βοήθεια. Την ίδια μέρα η εφημερίδα ο Φιλελεύθερος έγραφε ότι ο Σπύρος Κυπριανού ίσως πάει στη Μόσχα και μετά στο Κάιρο. Εναλλακτικά ο Κυπριανού μπορεί να πάει απευθείας στο Κάιρο οπόταν ο Αραούζος (Ανδρέας Αραούζος Υπ. Εμπορίου τότε) θα πάει στη Μόσχα. Εν τω μεταξύ ο Λυσσαρίδης παραμένει στη Μόσχα. Σκοπός των επισκέψεων θα είναι η διαπραγμάτευση συμφωνιών στρατιωτικής βοήθειας με Σοβιετική Ένωση και Αίγυπτο. Το τηλεγράφημα από τη Λευκωσία είχε στείλει ο τότε αναπληρωτής Βρετανός ΄Υπ. Αρμοστής Major General Sir Alec Bishop προς τις βρετανικές πρεσβείες στη Μόσχα, Κάιρο, Αθήνα, Άγκυρα, Ουάσιγκτον, Καναδά και αντιπροσωπείες στα Ηνωμένα Έθνη, στο ΝΑΤΟ και το αρχηγείο των βρετανικών δυνάμεων στην Κύπρο και αλλού, και ανέφερε επίσης, ότι ο κ. Αραούζος είχε πει στον Δανό Επιτετραμμένο ότι η Κυπριακή Κυβέρνηση είχε ζητήσει πολεμικά αεροπλάνα από την Σοβιετική Ένωση και είχαν καλές πιθανότητες να σταθούν και στην ερώτηση αν θα δεχόντουσαν και Ρώσους πιλότους, ο κύπριος υπουργός δεν απάντησε.
Βιβλίο Γλ. Κληρίδη « Η κατάθεσή μου» τόμος 2,σελ 118 « Παράλληλα με την επιστολή του προέδρου Τζόνσον, η Σοβιετική Ένωση δήλωσε ότι δεν θα έμενε αδιάφορη στην περίπτωση που η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο».
Βιβλίο Ανδρέα Αζίνα «50 χρόνια σιωπής» 3ος τόμος σελ. 981 « Στις 6 Μαρτίου 1964 μετέβη στη Μόσχα ο υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας Ανδρέας Αραούζος για συνάντηση με τον Σοβιετικό πρωθυπουργό Κρούτσιεφ. Η συνάντηση έγινε στο θέρετρο Γκάγκρα της Μαύρης Θάλασσας και όπως μου είχε διηγηθεί ο Αραούζος, ο Κρούτσιεφ, δείχνοντας με το χέρι προς την κατεύθυνση της Τουρκίας, του είπε: «Δε θα αφήσουμε να κάνουν ό,τι θέλουν και οι γείτονές μας ξέρουν ότι είμαστε εδώ». Ο Αραούζος επέστρεψε αφού ο Αναστάς Μικογιάν, αντιπρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης και υπεύθυνος για τις εισαγωγές-εξαγωγές του έλυσε και το πρόβλημα της σταφίδας και της ζιβανίας…»
Στη σελίδα 983, ο Ανδρέας Αζίνας αναφέρεται σε ακόμα ένα ταξίδι του Αραούζου στη Μόσχα το 1964. « Ο Μάιος ήταν ένας για καλά θερμός μήνας. Ο Μακάριος έστειλε τον Αραούζο ξανά στη Μόσχα για να μεταφέρει μήνυμα στη σοβιετική κυβέρνηση για το Συμβούλιο Ασφαλείας και τον ΟΗΕ…»
Στην σελίδα 987, ο Α. Αζίνας γράφει και πάλιν : «Κατά τη διάρκεια των τουρκικών βομβαρδισμών της Τυλληρίας ο Μακάριος έστειλε προσωπικό μήνυμα στον Κρούτσιεφ, ο Σπύρος Κυπριανού είδε τον πρέσβη της Σοβιετικής Ένωσης στη Λευκωσία, ζητώντας άμεση επέμβαση της Μόσχας, ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την προμήθεια όπλων από ανατολικές χώρες, αφού οι δυτικές δεν ανταποκρίνονταν».
Σε όλες αυτές τις αναφορές επισκέψεων στη Μόσχα δεν αναφέρεται το όνομα του Δρ. Β. Λυσσαρίδη, όμως, δεν αμφιβάλω την δήλωση Λυσσαρίδη ότι συνόδεψε τον Υπουργό Ανδρέα Αραούζο στα ταξίδια του. Από την τηλεφωνική μου επικοινωνία με τον Δρ. Λυσσαρίδη 7.2.2017 επιβεβαιώνεται ότι τον Αύγουστο του 1964 αυτός ήταν που πήρε το ‘προσωπικό μήνυμα΄ όπως γράφει ο Α. Αζίνας και όπως αναφέρει και ο Βρετανός αναπληρωτής ΄Υπ. Αρμοστής στο τηλεγράφημά του της 12ης Αυγούστου 1964 (ότι ο Λυσσαρίδης βρισκόταν στη Μόσχα).
Εφόσον δε εξαιρείται η επίσκεψη Μαρτίου 1964 με την επιβεβαίωση που μου έδωσε στην τηλεφωνική μας επικοινωνία ο Δρ. Λυσσαρίδης γιατί εκείνη ήταν για εμπορικούς σκοπούς για την σταφίδα κτλ, και εκείνη του Αυγούστου στην οποία δεν είδε τον Κρούτσιεφ, η επίσκεψη που γράφτηκε στο άρθρο από δηλώσεις Δρ. Λυσσαρίδη, ότι πήγαν με τον Αραούζο στη Μόσχα για να ζητήσουν βοήθεια, παραμένει εκείνη του Μαΐου, στην οποία αναφέρεται και ο Α. Αζίνας.
Η ουσιώδης διαφορά – σύγχυση ημερομηνιών
Και εδώ ακριβώς προκύπτει η ουσιώδης διαφορά. Εφόσον η επίσκεψη ήταν το Μάιο (έστω και αν ακόμα ήταν εκείνη του Μαρτίου) δεν τεκμηριώνεται η αναφορά ότι η επιστολή Κρούτσιεφ ήταν αποτέλεσμα της επίσκεψης των Κυπρίων πολιτικών. Για τον απλούστατο λόγο ότι η επιστολή που εστάλη από τον Ηγέτη της τότε Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Κρούτσιεφ έφερε ημερομηνία 7 Φεβρουαρίου 1964. Και είχε προηγηθεί όλων των επισκέψεων των Κυπρίων πολιτικών. Η επιστολή ήταν αποτέλεσμα των ανησυχιών ης Μόσχας για δικούς της ψυχροπολεμικούς λόγους με την φημολογούμενη (λανθασμένα) τότε αποστολή ‘νατοικών στρατευμάτων΄ στο νησί. Η επιστολή εστάλη (καταρχήν μέσω Α. Γκρομύκο στις πρεσβείες στη Μόσχα αλλά και με κανονική οδό) στον Βρετανό Πρωθυπουργό, τον Αμερικανό Πρόεδρο, τον Έλληνα Πρωθυπουργό, τον Τούρκο Πρωθυπουργό και στη γαλλική κυβέρνηση, λόγω του ότι στις 8 Φεβρουαρίου 1964 ξεκινούσε συζήτηση για το Κυπριακό στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Η επιστολή Νικήτα Κρούτσιεφ βρίσκεται στο Βρετανικό Εθνικό Αρχείο αντίγραφα των οποίων κατέχει η γράφουσα. Δέστε φωτοτυπία από το ΒΕΑ της ίδιας επιστολής προς τον Βρετανό Πρωθυπουργό.
Παραθέτω όμως την απάντηση του Αμερικανού Προέδρου Λ. Τζόνσον προς Νικήτα Κρούτσιεφ όπως αυτή βρίσκεται με ελεύθερη πρόσβαση ηλεκτρονικά στα αμερικανικά αρχεία.
http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=26100
210 – Letter to Chairman Khrushchev on the Situation in Cyprus.
March 6, 1964
[ Released March 6, 1964. Dated March 4, 1964 ]
Dear Mr. Chairman:
I have carefully studied the letter you sent to me on February 7 concerning the situation in Cyprus, and I can only conclude that, whatever may have been the motivations of the Soviet Government, your message was based upon a seriously mistaken appreciation both of the situation in Cyprus, and of the aims of the United States in agreeing to lend its assistance in improving that situation. The United States has been cooperating with the governments concerned, including the Government of the Republic of Cyprus, for one purpose alone, that of assisting the Cypriots to restore a peaceful situation in Cyprus.
I will, however, agree fully, Mr. Chairman, with one thought that you expressed in your letter. It is certainly true that avoiding the aggravation of the situation in the eastern Mediterranean is in the general interests of all of us. We should all strive not to inflame passions from without. I can assure you that this is the firm intention of my government, and I sincerely hope, Mr. Chairman, that it is also that of your government.
Sincerely,
LYNDON B. JOHNSON
Note: Chairman Khrushchev’s letter of February 7 is printed in the Department of State Bulletin (vol. 50, P. 447).
Επομένως δεν υπάρχει καμία ανατροπή των ιστορικών γεγονότων μάλλον κάποια σύγχυση στις ημερομηνίες . Ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζόνσον με την επιστολή του προς Ι. Ινονού 5.6.1964 απέτρεψε την Τουρκία να εισβάλει το 1964 και αυτό δεν ανατρέπεται.
O Δρ. Νιχάτ Ερίμ
Αυτό το επιβεβαιώνουν και οι ίδιοι οι Τούρκοι προεξάρχοντος του Δρ. Νιχάτ Ερίμ. Είπε σε συνέντευξή του ο αρχιτέκτονας του σχεδίου ‘Επανάκτησης της Κύπρου’ : «Μεταξύ της ετοιμασίας του κυπριακού συντάγματος το 1959 και της επίσκεψης του Πρωθυπουργού Ινονού στην Ουάσιγκτον το 1964, δεν είχα ανάμιξη στις εξελίξεις ή αποφάσεις για το Κυπριακό. Στην επίσκεψη του αυτή ο Πρωθυπουργός Ινονού μου ζήτησε να ταξιδέψω μαζί του ως κοινοβουλευτικός του σύμβουλος και δέχθηκα. ΄Όπως είναι γνωστό, αρχές του 1964 ο Πρόεδρος Τζόνσον είχε αποτρέψει μια τουρκική απόβαση στη Κύπρο μέσω μιας μάλλον παράξενης, δριμείας και απειλητικής επιστολής η οποία δημιούργησε μεγάλη μνησικακία στη Τουρκία…»
(Η συνέντευξη αναρτήθηκε ξανά πρόσφατα στις 26 Νοεμβρίου 2016 στην τουρκική ιστοσελίδα http://foreignpolicy.org.tr/reminiscenses-on-cyprus-nihat-erim/).
- Στο βιβλίο του ‘The Johnson Letter Revisited’ o Τούρκος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μέσης Ανατολής στην Άγκυρα, Suha Bolukbasi γράφει σχετικά: « Οι Τούρκοι πιστεύουν ότι αν το 1964 οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν
- τους εμπόδιζαν να επέμβουν, δεν θα υπήρχε η ανάγκη να επιβιβαστούν στη νήσο το 1974. Θεωρούν ειδικά υπεύθυνη την λεγόμενη ‘Επιστολή Τζόνσον’ που παραδόθηκε στις 5 Ιουνίου 1964 από τον τότε Αμερικανό Πρέσβη στην Άγκυρα Raymond Hare στον μ. Πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού. Οι επιπτώσεις της Επιστολής Τζόνσον ήσαν τόσο δυνατές που οι περισσότεροι Τούρκοι την θεώρησαν ως μοναδική ένδειξη πως οι ΗΠΑ έλεγχαν τα πάντα στην Τουρκία, και ότι ακόμα ότι διεύθυναν την τουρκική εξωτερική πολιτική…».
https://www.jstor.org/stable/4283581?seq=1#page_scan_tab_contents
Η επιστολή Τζόνσον προς Ινονού εδώ:
http://www.cyprus-conflict.org/materials/johnsonletter.html
Τηλεφωνική επικοινωνία Αμερικανού ΥΠΕΞ Ντίν Ράσκ με Πρόεδρο Λ. Τζόντον
Στις 4 Ιουνίου 1964 ο αμερικανός ΥΠΕΞ κ. Ντίν Ράσκ τηλεφώνησε στον Πρόεδρο Τζόνσον και του είπε ότι είχαν πληροφορίες για τουρκική εισβολή στη Κύπρο, ο Τ/κ ηγέτης Κουτσιούκ σκόπευε να ανακηρύξει ξεχωριστό κράτος στην Κύπρο και αμέσως μετά να καλέσει την Τουρκία να εισβάλει και ζήτησε την άδεια του Προέδρου (Τζόνσον) να προβεί σε παραστάσεις προς τους Τούρκους μέσω του Τούρκου πρέσβη στην Ουάσιγκτον και του Αμερικανού Raymond Hare στην Άγκυρα ότι οι Τούρκοι ΔΕΝ έπρεπε να εισβάλουν…
Πλήρης απομαγνητοφώνηση
«President Johnson: Hello.
Secretary of State Dean Rusk: Mr President we just had some flashes in indicating that Kutchuk, the Turkish Cypriot leader, might declare a separate state on the island there and then ask for immediate Turkish intervention and Ray Hare reports that the foreign minister told him that there is an important cabinet meeting this evening which is just about now Turkish time and that intervention was one of the things that could be decided. I would like your authority to go through Hare and the Turkish Ambassador here most insistently to the Turks that they must not intervene, that you had direct assurances from them on this and that the most minimum we would expect is full consultation in a matter evoked our own responsibilities for the security of countries in that part of the world and hit them very hard on it.
President Johnson: Sure [i.e. yes in American English].
Secretary Rusk: All right from you.
President Johnson: Bye».
(Από το Αρχείο της πρωθυπουργικής βιβλιοθήκης Lyndon Baines Johnson μέρος της LBJ Library Digital Collections. Ευχαριστίες οφείλω στον καθηγητή, Δρ. Κλέαρχο Κυριακίδη ο οποίος έφερε σε γνώση μου την τηλεφωνική επικοινωνία Ράσκ/Τζόνσον ως επίσης και την συνέντευξη Δρ. Νιχάτ Ερίμ).
Σημείωση 1) – Στις 5 Ιουνίου 1964 οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είχαν τεθεί σε επιφυλακή ενόψει πληροφοριών ότι επρόκειτο άμεση τουρκική εισβολή στην Κύπρο. (5.6.1964 – Stand-to by Greek forces on reports of imminent Turkish invasion of Cyprus). (Βρετανικό Εθνικό Αρχείο).
Σημείωση 2) – Ο Raymond Hare ήταν ο Αμερικανός πρέσβης στην Άγκυρα. Στον επικήδειό τους οι Νιου Γιόρκ Τάιμς στις 10 Νοεμβρίου 1994 έγραψαν ότι «ήταν ο Hare που βοήθησε να αποτραπεί ένας πιθανός πόλεμος μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας κατά την διάρκεια της διχοτόμησης της Κύπρου το 1964 προτρέποντας την τουρκική κυβέρνηση να μην στείλει δυνάμεις στη διαμοιρασμένη νήσο».
Σημείωση 3) – Στις 15 Ιουνίου 1964 ο Major General W. H. A. Bishop από την Λευκωσία έστειλε το πιο κάτω τηλεγράφημα στο Γραφείο Κοινοπολιτειακών Σχέσεων στο Λονδίνο:
« Η τουρκική κοινοτική συνέλευση εξέδωσε ένα φυλλάδιο με τίτλο Ομοσπονδία και Κυπριακή Οικονομία, το οποίο καθορίζει το μερίδιο που ζητούν για ένα κράτος στη Βόρεια Κύπρο με μια διαχωριστική γραμμή από την Γιάλα μέχρι την Αμμόχωστο που καλύπτει το 37% του εδάφους της Κύπρου…»
(Από το βιβλίο της γράφουσας ‘Διζωνική Εκτέλεση της Κυπριακής Δημοκρατίας 1955-2011’).
Η βρετανική στάση εκδηλώθηκε από τις 30 Δεκεμβρίου 1963 και όχι 7 Ιουλίου 1964
Στο εν λόγω άρθρο αναφέρονται και δηλώσεις άλλων. Του πρώην Βρετανού διπλωμάτη και συγγραφέα κ. William Mallinson, ο οποίος επίσης υποστηρίζει (γράφει το άρθρο) ότι οι Σοβιετικοί και όχι οι Αμερικανοί απέτρεψαν την εισβολή του 1964 και παραθέτει προς τούτο ένα τηλεγράφημα από την βρετανική Πρεσβεία στην Ουάσιγκτον προς το Φόρειν ΄Οφις ημερ. 7 Ιουλίου 1964 το οποίο λέγει «Καταστήσαμε σαφές στα Ηνωμένα Έθνη, ότι δεν θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε στη χρήση της ΟΥΝΦΙΚΥΠ (Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ ΣΤΗΝ Κύπρο) για να αποκρούσει εξωτερική επέμβαση και ότι οι πάγιες διαταγές στα στρατεύματά μας εκτός ΟΥΝΦΙΚΥΠ, είναι να αποσυρθούν στις Περιοχές Κυρίαρχων Βάσεως αμέσως μόλις συμβεί τέτοια επέμβαση».
Με όλη την εκτίμηση το τηλεγράφημα αυτό δεν επιβεβαιώνει μια τέτοια άποψη. Τα βρετανικά έγγραφα προ μηνών είχαν αποκαλύψει την θέση του τότε Βρετανού Πρωθυπουργού. Με κατεπείγον τηλεγράφημά του ημερ. 30 Δεκεμβρίου 1963 προς τον Υπουργό Κοινοπολιτείας που είχε τρέξει στην Κύπρο μετά τις τουρκικές επιθέσεις εναντίον μας, έγραφε: «Εδώ και καιρό γνωρίζαμε για τις τουρκικές ικανότητες για επέμβαση αλλά η τουρκική κυβέρνηση έδωσε στον Πρέσβη της Αυτού Μεγαλειότητας στην Άγκυρα το Σάββατο τις πλέον κατηγορηματικές διαβεβαιώσεις ότι δεν είχαν πρόθεση να χρησιμοποιήσουν βία εναντίον της νήσου. Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι η απειλή εισβολής είναι για να δώσει ηθική υποστήριξη στην τουρκική μειονότητα… Είμαι επομένως εναντίον μετακίνησης βρετανικών ναυτικών δυνάμεων ή να ζητήσω των αμερικανών να χρησιμοποιήσουν τις δικές των, πρώτο γιατί δεν πιστεύω οι Τούρκοι έχουν σκοπό να εισβάλουν ενόσω υπάρχει πιθανότητα επιτυχίας της αποστολής μας και δεύτερον γιατί δεν έχουμε πρόθεση να χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις μας έστω και αν οι Τούρκοι επέμβουν και με το να μπλοφάρουμε δεν θα μας βοηθήσει σ΄αυτή τη περίπτωση…» (Η υπογράμμιση της γράφουσας).
Περαιτέρω επισημαίνω και από αμερικανικό έγγραφο την ιστορική, διαχρονικής σημασίας, δήλωση του ιδίου Άγγλου πρωθυπουργού Σερ Άλεκ Χιούμ – σε αγγλοαμερικανική σύσκεψη που έγινε στον Λευκό Οίκο στις 14 Φεβρουαρίου 1964 – πάνω στις ίδιες και όχι μόνο γραμμές: «Ο Σερ Άλεκ είπε πως αν ο τουρκικός στρατός εισέβαλλε στο νησί, η Βρετανία θα τον καλούσε να σταματήσει σε μια ορισμένη γραμμή, αλλά οι δυνάμεις της δεν θα πολεμούσαν εναντίον ενός νατοϊκού συμμάχου…» (Από το βιβλίο του κ. Ά. Ροδίτη «Κουράγιο Πηνελόπη» σελίδες 69/70 ).
Η απόφαση εκείνη της Βρετανίας να άφηνε την Τουρκία να επέμβει δίχως να κάνει τίποτα, επαναβεβαιώθηκε το 1972 και εκτελέστηκε στο ακέραιο το 1974 όταν η Εργατική Κυβέρνηση της Βρετανίας του Χάρολτ Γουίλσον πρωθυπουργού και Τζέιμς Κάλλαχαν Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας έδωσαν το πράσινο φως στον Τούρκο Πρωθυπουργό Μπουλέτ Ετσεβίτ να εισβάλει. Φτάνει να μην ενοχλούσε ή χρησιμοποιούσε τις βρετανικές περιοχές των βάσεων. Ακόμα τα βρετανικά έγγραφα αποκάλυψαν ότι ο Ετσεβίτ στις 17.7.1974 τους είχε ενημερώσει και μέχρι που θα τραβούσε τη γραμμή Αττίλα… Ο Αμερικανός Τζόζεφ Σίσκο ενημερώθηκε για όλα αυτά την επομένη όταν έφθασε στο Λονδίνο στις 18.7.1974 και είχε δύο συναντήσεις με τον Ετσεβίτ. Η παραδοχή της συμπαιγνίας για την εισβολή έγινε από τον ίδιο τον Κάλλαχαν δύο χρόνια αργότερα στην κατάθεσή του στην Μικτή Κοινοβουλευτική Επιτροπή που ερευνούσε για την στάση της Βρετανίας κατά τις δύο τουρκικές εισβολές του 1974… Ο Κάλλαχαν ο ίδιος ομολόγησε ότι επεδίωκαν αλλαγή της συνταγματικής τάξης όπως και ο Ετσεβίτ, δηλαδή το γεωγραφικό διαχωρισμό σε δύο ομόσπονδα κράτη. Μια πολιτική που συνεχίζεται μέχρι σήμερα μέσω της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας που απαίτησε στις 12.8.1974 στη Γενεύη 2, ο Ραούφ Ντενκτάς. Το Φόρειν ΄Οφις την υιοθέτησε επίσημα από τις 16.8.1974, το είπε στο Μακάριο και στο Κίσσιγκερ στις 27.8.1974, και επέλεξε τον Γλαύκο Κληρίδη ως τον ‘μισθοφόρο’ του να την περάσει στους Ελληνοκύπριους… (Βιβλίο γράφουσας ‘Διζωνική Εκτέλεση Κυπριακής Δημοκρατίας 1955-2011’).
Λανθασμένος ενστερνισμός
«Γι΄αυτό συνεχίζει ο Μάλλινσον, (γράφει το άρθρο) η σταθερή σοβιετική στάση μοιάζει να απέτρεψε το 1964 την τουρκική εισβολή και τον διαμοιρασμό της Κύπρου σε δύο χώρες του ΝΑΤΟ άποψη που ενστερνίζονται και άλλοι μελετητές (Dodd, Clement…).
Δεν επρόκειτο περί διαμοιρασμού της Κύπρου σε δύο χώρες του ΝΑΤΟ. Λανθασμένα το ενστερνίζονται έτσι όσοι άλλοι μελετητές και ιστορικοί δικοί μας ή ξένοι, αλλά περί βρετανο-τουρκικού σχεδίου για δύο συνιστώντα κράτη, γιατί αγνοούν σημαντικά βρετανικά έγγραφα και προβάλουν λανθασμένα συμπεράσματα. Το Φόρειν ΄Οφις από τις 3 Ιανουαρίου 1964 είχε ξεκινήσει να σχεδιάζει ομοσπονδιακή λύση, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις των Τούρκων και μετά από συνάντηση με τον τότε Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών Φ. Ερκίν πριν την διάσκεψη που κάλεσε το ίδιο το Λονδίνο των ενδιαφερομένων μερών στις 16 Ιανουαρίου 1964, όπου ο Ραούφ Ντενκτάς απαίτησε γεωγραφική λύση. Μάλιστα στο υπόμνημα εκείνο 3/1/1964 η αναφορά είναι ανατριχιαστική. Καθώς η ορολογία εκείνη βγήκε στη δημόσια χρήση με το εκτρωματικό βρετανικό Σχέδιο λεγόμενο ‘Ανάν’. Μιλούσε για αλλαγή του στάτους με ΔΥΟ ΣΥΝΙΣΤΩΝΤΑ ΚΡΑΤΗ.
Στις 13 Απριλίου 1964 ο αναπληρωτής Βρετανός ΄Υπ. Αρμοστής στην Λευκωσία Major–General W. H. A. Bishop ενημέρωνε το Λονδίνο ότι οι Τουρκοκύπριοι είχαν ετοιμάσει προτάσεις για να έδιδαν στα Ηνωμένα ΄Εθνη για μια Ομόσπονδη Κύπρο με μια ελληνοκυπριακή και μια τουρκοκυπριακή περιφέρεια… Δηλαδή το Λονδίνο είχε προηγηθεί και των Τουρκοκυπρίων… (Βιβλίο γράφουσας «ΔΕΚΔ 1955-2011»).
Όσο για τον Βρετανό στρατιωτικό Μάρτιν Πάκκαρτ και το τι επικαλέστηκε για τον Τζιώρζ Μπόλ για αρκετά χρόνια δίχως αντίλογο, έχω γράψει στο βιβλίο μου ‘ΔΕΚΔ 1955-2011’. Οι Αμερικανοί δεν είχαν κανένα σχέδιο, ούτε ανάμιξη στο Κυπριακό ήθελαν. ΟΙ Βρετανοί ανώτεροι του κ. Πάκκαρτ στο Λονδίνο ήταν που τους πίεσαν φορτικά με επισκέψεις στην Ουάσιγκτον. Και όταν τους αρνήθηκαν οι Αμερικανοί να διαθέσουν 10,000 στρατεύματα και μόνο 1200 στρατιώτες δέχθηκαν να προσφέρουν και για μόνο 3 μήνες και εφόσον θα είχαν την έγκριση της Κυπριακής Κυβέρνησης και ότι επικεφαλής δεν θα ήταν Αμερικανός αλλά Βρετανός διοικητής, δεν άρεσε στους Βρετανούς. Για όλα αυτά οι Αμερικανοί έβαλαν τους Βρετανούς να δεχθούν και ΜΥΣΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ (αντίγραφο της οποίας κατέχει η γράφουσα από το Βρετανικό Εθνικό Αρχείο). Και έτσι ναυάγησε εκείνη η υποτιθέμενη … ‘νατοϊκή επέμβαση’ στο νησί! Και προτού ακόμα δεχθούν ανάμιξη οι Αμερικανοί, τα βρετανικά σχέδια για διαμελισμό του νησιού σε δύο ομόσπονδα κράτη είχαν ήδη σχεδιαστεί στο Φόρειν ΄Οφις. Απέτυχαν όμως Βρετανοί και Τούρκοι το 1964 και ‘μετατόπισαν’ τα σχέδιά τους για ένα 1974…
Όσον αφορά δε την σοβιετική ανάμιξη το 1964 αυτή ξεκίνησε τον Φεβρουάριο με επιστολή Κρούτσιεφ 7 Φεβρουαρίου 1964 ακριβώς λόγω της συζήτησης του Κυπριακού στον ΟΗΕ για τα δικά της συμφέροντα λόγω του ψυχρού πολέμου και της διάδοσης ότι θα πλάκωναν την Κύπρο 10,000 .. αμερικανο-νατοϊκά στρατεύματα!
Το ότι υπήρξε κάποια υπόδειξη προς τους Τούρκους και από πλευράς Μόσχας δεν αμφισβητείται , αλλά αυτό δεν αλλάζει ούτε κατά ένα γράμμα την βαρύτητα, σημασία, αμεσότητα και αποτελεσματικότητα της επιστολής Λίντον Τζόνσον προς Ισμέτ Ινονού. Δεν άργησε , όμως , η Μόσχα να ευθυγραμμιστεί τότε με την Άγκυρα υποστηρίζοντας ομοσπονδιακή λύση μετά τις τουρκικές προσεγγίσεις προς αυτήν, πράγμα που εξόργισε τότε την κυπριακή ηγεσία που προέβηκε σε έντονες παραστάσεις προς Μόσχα όπως και τον Έλληνα Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου ακόμα και το ΑΚΕΛ…(βιβλίο γράφουσας ‘Συνωμοσία’ Λευκωσία 1996).
Συμπληρωματικά…
Foreign Relations of the United States, 1964–1968, Volume XIV, Soviet Union
36. Message From Chairman Khrushchev to President Johnson1
Moscow, June 5, 1964.
Dear Mr. President:
https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1964-68v14/d36 message from Chairman Khrushchev to President Johnson
Μήνυμα Κρούτσιεφ προς Τζόνον 5.6.1964 αλλά καμία σχέση με Κύπρο
Στις 5 Ιουνίου 1964 ακριβώς (ημέρα επιστολής Τζόνσον προς Ινονού) ο Νικήτα Κρούτσιεφ έστειλε μακροσκελές φιλικό μήνυμα στον Λίντον Τζόνσον (Message From Chairman Khrushehev to President Johnson) με αναφορά σε διάφορα θέματα και ειδικά για την Γερμανία, για συμφιλίωση και καλυτέρευση των σχέσεων τους και πολλά άλλα θέματα, αλλά με καμία αναφορά στο Κυπριακό.
(Ευχαριστίες στον συνάδελφο ερευνητή/ιστορικό Λεωνίδα Λεωνίδου από το Λονδίνου για την ενημέρωση περί μηνύματος Κρούτσιεφ προς Τζόνσον 5 Ιουνίου 1964 και την πηγή του).
« Πολλοί αξιωματούχοι του κομμουνιστικού κόμματος και του στρατού ανησύχησαν με τις ιδέες του Ηγέτη τους Νικήτα Κρούτσιεφ για ‘ειρηνική συμβίωση’ (peaceful coexistence) με την Αμερική… Οι αντίπαλοι του διοργάνωσαν πολιτικό πραξικόπημα εναντίον του και εξαναγκάστηκε σε αφυπηρέτηση…»
http://www.history.com/this-day-in-history/nikita-khrushchev-dies
«Αρχές του Μάρτη του 1964 ο Ανώτερος Σοβιετικός αξιωματούχος Λεονίτ Πρέζνιεβ ξεκίνησε να συζητά με συναδέλφους του την ανατροπή του Κρούτσιεφ…
Οι συνωμότες υπό την ηγεσία του Πρέζνιεβ κτύπησαν τον Οκτώβριο όταν ο Νικήτα Κρούτσιεφ ‘παραιτήθηκε’…»
https://en.wikipedia.org/wiki/Nikita_Khrushchev
Κλείνω με την ιστορική ‘άποψη’ 20 Αυγούστου 1964 αξιωματούχου του Φόρειν ΄Οφις όταν έγραψε επιτήδεια τα εξής μεταξύ άλλων για τη μελλοντική δράση του Λονδίνου.
Που σκιαγραφεί τη μυστική δραστηριότητά του στα γεγονότα που έμελλαν να πραγματοποιηθούν το 1974:
«… Όμως μπορεί να έλθει η στιγμή όταν ένα επιτυχημένο πραξικόπημα θα ανοίξει το δρόμο για μια πραγματική λύση, αν γίνει με παρασκήνιο μιας μυστικής κοντά συμφωνίας στη Γενεύη. Η δυσκολία θα είναι να κρατηθεί η ελληνο-τουρκική στρατιωτική δύναμη να μην βγει εκτός ελέγχου μέσα στην ιδιαίτερα συναισθηματική ατμόσφαιρα που θα προκύψει… Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με αμερικανική και δική μας ανάμιξη. Χρειαζόμαστε να μην γνωρίζουμε τίποτα προκαταβολικώς για πραξικόπημα ( θα είναι πολύ ανεπιθύμητο αν ξέραμε), όμως θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να δράσουμε γρήγορα έτσι και λάβει χώρα. Εκείνο που χρειαζόμαστε να κάνουμε είναι να εξασφαλίσουμε τις αναγκαίες μίνιμουμ μυστικές μονομερείς υποσχέσεις από τη κάθε πλευρά ότι οι δυνάμεις των δεν θα εμπλακούν η μία εναντίον της άλλης…». ( Η υπογράμμιση της λέξης ‘πραξικόπημα’ από τους Βρετανούς).
Υ.Γ. Το όνομα του Σοβιετικού Ηγέτη γράφεται με δύο διαφορετικούς τρόπους στα ελληνικά στο κείμενο α) όπως το αναφέρει ο συγγραφέας του άρθρου 4.2.2017 και ο μ. Ανδρέας Αζίνας στο βιβλίο του. Χρησιμοποίησα το δεύτερο. Φ.Α.
- Ερευνήτρια/δημοσιογράφος/συγγραφέας
Λονδίνο 9.2.2017