Πώς έζησαν την τραγωδία οι Βαρωσιώτες του τότε και πως ήταν ο Κυπριακός λαός τότε
20 Ιουνίου 1958
Ο Αλέκος Κωνσταντίνου της ΕΟΚΑ και το μεγαλύτερο ατύχημα του αγώνα 1955-59
Πριν 63 ακριβώς χρόνια,λίγο πριν το μεσημέρι, οι κάτοικοι του μικρού χωριού Κούρδαλι (ένα μίλι από το διπλανό χωριό Σπήλια) άκουσαν μια τρομακτική έκρηξη. Το σπίτι του Ανδρέα Πατσαλίδη δεν υπήρχε πια.
Η γυναίκα του Ειρήνη έστεκε πάνω στα ερείπια έχοντας στην αγκαλιά της την 18 μηνών Μαρία και έγκυος.
Έτρεξαν οι χωριανοί και οι «γείτονες» από τα Σπήλια.
Πάνω σε μια καρυδιά οι σάρκες τεσσάρων αγωνιστών της ΕΟΚΑ.
Ήταν ο Παναγιώτης Γεωργιάδης από Λειβάδια Λευκωσίας.
Ο Κώστας Αναξαγόρα γεννημένος στα Σπήλια.
Ο Ανδρέας Πατσαλίδης καταγωγή Καννάβια αλλά κάτοικος Κούρδαλι-Σπήλια.
Ο Αλέκος Κωσταντίνου γεννήθηκε στην Κακοπετριά και η μητέρα του -κυρία Ελπινίκη- διαζευγμένη τον μεγάλωσε στα Βαρώσια.
Πως βρέθηκε εκεί ο Αλέκος?
Ήταν αγωνιστής της ΕΟΚΑ με πλούσια δράση στην Αμμόχωστο.
Τον Απρίλιο του 1958 υπήρχε διαταγή για την εκτέλεση του βασανιστή Ντίαρ. Πολλοί υπέφεραν στα χέρια του στον εντός των τειχών αστυνομικό σταθμό. Ήταν αλαζόνας και φοβέριζε τους πάντες. Έλεγε πως δεν φοβόταν κανένα.
Την 14/4/ 1958 (Δευτέρα του Πάσχα) είδε τον Ντίαρ στο ζαχαροπλαστείο «Κυψέλη» ο τότε υποτομεάρχης της ΕΟΚΑ Γιώργος Κουλουμπρίδης. Αναζήτησε τους Αλέκον και Πολύκαρπον Πολυκάρπου για να τον εκτελέσουν.
Μέχρι να τους βρει έχασαν τα ίχνη του βασανιστή.
Συνεχίζει την διήγηση του ο Κουλουμπρίδης (γνωστός ως ‘δάσκαλος’ ένεκα επαγγέλματος).
«Αρχίζομεν το κυνηγητό και τον ανακαλύπτω μπροστά στο κινηματοθέατρο ΗΡΑΙΟΝ» .
Μετά την εκτέλεση οι αγωνιστές επροδόθησαν.
Οι έρευνες έφεραν στο φως βόμβες στο κινηματοθέατρον Ηραίον.
Οι Άγγλοι αντί να τις μετακινήσουν ανετίναξαν το Ηραίον.
Οι Άγγλοι ανακοίνωσαν καταζήτηση των Κόκου Καλογήρου-στο δωμάτιο του οποίου βρέθησαν οι βόμβες-και του Πολυκάρπου. Έγινε αντιληπτό από τον «Δάσκαλο» ότι η μη ανακοίνωση του ονόματος τού Αλέκου ήταν κόλπο για να μην εξαφανισθεί.
«Έτσι οι τρεις αγωνιστές απεκρύβησαν εις Βαρώσια στην πόλη για μια εβδομάδα από την οικογένεια Γιώτη Χριστοφίδη και μετά πήγαν στην Αραδίππου» (από διήγηση Γιώργου Κουλουμπρίδη στο Χρονικόν του Αγώνα).
Ένα μήνα περίπου μετά ο Αλέκος βρέθηκε στο χωριό Λειβάδια Πιτσιλιάς με τομεάρχη του τον Χρίστο Τρυφωνίδη. Μαζί του και ο Πολύκαρπος και περίπου τέσσερις άλλοι. Μεταξύ τους ο Κώστας Μαππουρίδης, Παναγιώτης Γεωργιάδης και Αχιλλέας Μάρκου.
Έμεναν στο σπίτι του παππού μου (Εγώ φυσικά δεν είχα ιδέα τότε).
Την Πέμπτη το βράδυ -19/6/ 58 -αναχώρησαν οι Παναγιώτης και Αλέκος για Κούρδαλι. Είχαν μαζί τους και νάρκη/νάρκες. Κατασκευαστής ήταν ο Αχιλλέας Μάρκου. Ήταν η πρώτη έξοδος του Αλέκου μετά από παραμονή ενός μηνός περίπου.
Έφθασαν στο σπίτι του Πατσαλίδη στις τρεις το πρωί και ο Πατσαλίδης ζήτησε από την γυναίκα του Ειρήνη να ετοιμάσει «κάτι για φαγητό για τα κοπέλια».
Τις πρωινές ώρες μετακινήθηκε η Ειρήνη προς τα έξω του σπιτιού για να μην ακούει τις συνομιλίες. Αυτό έσωσε την ζωή της και της μικρής Μαρίας.
Από τα αποτελέσματα της έκρηξης -λίγο πριν το μεσημέρι- ήταν φανερό ότι την νάρκη κατεργάζονταν οι τρεις εκτός του Αλέκου. Το σώμα του Αλέκου ήταν σαν κρουσμένο και εν συγκρίσει με τους άλλους δεν ήταν σε κομμάτια.
Κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος αλλά -και είναι η γνώμη των συναγωνιστών τους πίσω στα Λειβάδια- φαίνεται ότι ο Παναγιώτης έδειχνε στους άλλους δύο τον χειρισμό της νάρκης.
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ
Πως ο λαός τίμησε τους νεκρούς και ο γολγοθάς της αναγνώρισης από την κυρία Ελπινίκη του «άγνωστου στρατιώτη» υιού της.
Έφθασαν οι Άγγλοι εκεί και μάζεψαν τους νεκρούς.
Έκαναν ανακοίνωση ότι βρήκαν ένα ισπανικό περίστροφο στην σκηνή (άλλα όπλα βοήθησε να κρυφτούν η κυρία Ειρήνη).
Η οικογένεια του Παναγιώτη στα Λειβάδια ήξεραν ότι το περίστροφο ανήκε στον Παναγιώτη. Ήταν επιβεβαίωση των φόβων τους.
Ήξεραν ότι είχε πάει στο Κούρδαλι (Ο παππούς μου ήταν ο πενθερός της αδελφής του Παναγιώτη και αυτή ήταν σε επαφή με τους αντάρτες).
Πήραν τους νεκρούς στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας.
Τα περιγράφει εφημερίδα της εποχής:
«Υπό τους ολοφυρμούς των οικείων και ομοχωρίων ξεκίνησε η νεκρική πομπή εκ Λευκωσίας την 1.15.μ.μ.του Σαββάτου. για τα Σπήλια. Μια αδελφή νοσοκόμος εξεφώνησεν αποχαιρετιστήριο λόγο και κατέληξε «Τα ονόματα σας θα αναγραφούν στον κατάλογο των μαρτύρων του απελευθερωτικού αγώνα του Ελληνικού Κυπριακού λαού, ο οποίος με αίσθημα υπερηφάνειας αποκαλύπτεται προ της θυσίας σας, ηρωικά τέκνα»
Στεφάνι από όλους του νοσοκομείου είχε την επιγραφή «Ω της Κύπρου νεκροί τιμημένοι την αγία σας μνήμη τιμώ κ’η φτωχή μου η μούσα θλιμμένη, ένα δάκρυ σας χύνω θερμό».
Την νεκρική πομπή ακολουθούσαν ουρανομήκεις ζητωκραυγές και χειροκροτήματα «τιμή και δόξα στους αθανάτους αδελφούς μας» εδόνουν την ατμόσφαιρα προκαλούσαι ισχυράν συγκίνηση εις πάντας.
Εκ των κρατητηρίων Κοκκινοτριμιθιάς λευκά μανδήλια εσείοντο προς χαιρετισμόν της νεκροφόρου πομπής και σε όλα τα χωρία οι κάτοικοι γονυπετείς έραναν με φύλλα δάφνης και ανθέων τον δρόμο ίνα διέλθουν τα φέρετρα των θανόντων…
Περί την ώρα 6μ.μ. τα φέρετρα των τεσσάρων αθανάτων έφθασαν εις Σπήλια όπου μεσίστιοι σημαίες και δάφνινοι στέφανοι υψωμένοι επί ιστών, έκλιναν προ της εμφανίσεως των εις την είσοδον του χωρίου. Γονυπετής εκεί η κοινότης Σπηλιών,Κουρδάλων, Κανναβιών και κάτοικοι Κυπερούντας,Λειβαδιών,Πολυστύπου και άλλων χωρίων εχαιρέτησαν διά ζητωκραυγών…
Λίγο πριν την αρχή της κηδείας η οικογένεια του Παναγιώτη παρέλαβε ότι απέμεινε από αυτόν και την Κυριακή έγινε μεγαλοπρεπής κηδεία στην γενέτειρα του (Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης έγινε μέλος της ΕΟΚΑ από την αρχή και μέχρι τέλους είχε το ψευδώνυμο Ίκαρος).
Έγινε η κηδεία στα Σπήλια και έθαψαν και τον «άγνωστο στρατιώτη» σε ξεχωριστό τάφο.
Πως εξελίχθηκαν τα γεγονότα για την κυρία Ελπινίκη και πως έμαθε τα μαύρα μαντάτα.
Οι Αμμοχωστιανοί και όλη η Κύπρος – και κυρίως αυτοί με συγγενείς και φίλους στα βουνά- αδημονούσαν για νέα για την ταυτότητα του «άγνωστου στρατιώτη».
Την Κυριακή το πρωί έμαθα για το τι έγινε με τον Παναγιώτη και πως η κηδεία θα γινόταν το μεσημέρι στα Λειβάδια. Το είπα στον πατέρα μου. Ξέραμε όλοι τον Παναγιώτη. Χρυσός άνθρωπος, μειλίχιος, έτοιμος να κάνει οτιδήποτε για τον συνάνθρωπο του.
Γυρεύαμε ταξί να μας πάρει στο χωριό. Έτρεξα και βρήκα τον Δαμιανό τον ταξιτζή από τα Σπήλια. Μου εξήγησε πως μόλις επέστρεψε από τα Σπήλια, ήταν ξάγρυπνος για 48 ώρες και το νέο του Citroen-το καμάρι του-ήδη υπέφερε πολύ στους χωματόδρομους των βουνών για δυό μέρες.
Τον έπεισα να μας πάρει αλλά με προειδοποίησε για τους κινδύνους της αϋπνίας!
Για διαφόρους λόγους, έπρεπε να ειδοποιήσω ότι θα έλειπα για 24 ώρες. Γείτονας μου ο δάσκαλος Τάκης Χριστοδουλίδης (οδός Αγίας Νάπας κοντά στην Αγία Ζώνη).
Του το αναφέρω. Μου ζητά όταν θα πάω στο χωριό του πατέρα μου να φροντίσω -εάν μπορέσω-να μάθω την ταυτότητα του «άγνωστου στρατιώτη»! Έμεινα εμβρόντητος και εξήγησα πως δεν είχα τέτοιες σχέσεις στα Λειβάδια. Με καθησύχασε με τον συνηθισμένο του ήσυχο τρόπο και μου είπε να προσπαθήσω .Υποσχέθηκα!
Φθάσαμε στο χωριό μετά την λήξη της κηδείας. Μιλήσαμε για ώρες με τους συγγενείς. Συντριβή παντού στην οικογένεια αλλά και αναγνώριση ότι ο αγώνας έχει ατυχήματα και θυσίες .
Μίλησα στον αδελφό του πατέρα μου. Ρώτησα εάν ήξερε ποιος ήταν ο τέταρτος. Του είπα τι μου ζητήθηκε χωρίς να αναφέρω όνομα.Έφευγε, πηγαινοερχόταν και την τρίτη φορά μου είπε πως ήταν γείτονας μου!
Ανάφερα τον Πολύκαρπο και τον Μιχαλάκη Χατζημιχαήλ (που ενοικίαζε δωμάτιο στο σπίτι της δεσποινίδας Ελένης του Καζάκκου) και κανένα δυό άλλους. Ξαφνικά μου είπε ότι ο «τέταρτος»κατοικούσε κάτω από την οδό Δημοσθένους προς τα περβόλια.
Μου έφυγε η φράση «ο Αλέκος της κυρίας Ελπινίκης».
Ο θείος μου είπε ότι η επικοινωνία για τα νέα που μου έδωσε ήταν από ασύρματο και τα νέα ήταν από μακρυά(!) και όχι από το χωριό. Πήρε άδεια για μένα να μεταφέρω τα νέα στο Βαρώσι παρόλο που η διαδικασία άρχισε ήδη για ειδοποίηση της οργάνωσης στην Αμμόχωστο.
Ξεκινήσαμε μετά τα μεσάνυχτα με το Citroen του Δαμιανού. Δεν είχε καταφέρει να κοιμηθεί καθόλου. Σε κάποια στιγμή κοιμήθηκε στο τιμόνι!
Σταματήσαμε στις τρεις το πρωί σε ένα ξενύχτικο(?) στον δρόμο προς Λευκωσία. Ήπιαμε ένα καφέ και ο Δαμιανός κοιμήθηκε μέσα στο Citroen του.Φθάσαμε σώοι και ευχαριστήσαμε τον Δαμιανό -και τον θεό- που αποφύγαμε δυστύχημα.
Την Δευτέρα το πρωί ανάφερα στον γείτονα δάσκαλο μου την λέξη «Αλέκος». Τον βεβαίωσα πως δυστυχώς δεν υπήρχε αμφιβολία.
Η κυρία Ελπινίκη περνούσε -συχνά- την οδό Δημοσθένους περνούσε και την Πυγμαλίωνος ( δίπλα στο σπίτι μου) και πήγαινε να επισκεφθεί γνωστούς της. Την Δευτέρα την είδα να κάνει την διαδρομή το μεσημέρι και στην επιστροφή να κλαίει απαρηγόρητα.
Το «ταχυδρομείο»της ΕΟΚΑ ίσως να ήταν ποιο γρήγορο από το Citroen.
Πως φίλοι και συναγωνιστές του Αλέκου και μαθητές και μαθήτριες του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώσου συνόδεψαν την κυρία Ελπινίκη στα Σπήλια για να φέρει τον Αλέκο της στην πόλη μας.
Την Τρίτη το πρωί/μεσημέρι βρεθήκαμε δύο λεωφορεία γεμάτα μαθητές και μαθήτριες των δύο μεγάλων τάξεων και ακολουθήσαμε μερικά άλλα αυτοκίνητα με προορισμό τα Σπήλια.
Στο πρώτο αυτοκίνητο η κυρία Ελπινίκη. Φθάσαμε το δειλινό στο χωριό. Ολόκληρο το χωριό υποδέχθηκε την κυρία Ελπινίκη…και εμάς.
Μερικοί προσπαθούσαν να πείσουν την κυρία Ελπινίκη ότι είδαν τον νεκρό και δεν έμοιαζε με τον Αλέκο.
Οι κυβερνητικές υπηρεσίες δεν έδωσαν άδεια εκταφής για την ίδια μέρα. Η κυρία Ελπινίκη έπρεπε να πάει στις Πλάτρες την άλλη μέρα για άδεια εκταφής.
Σκορπίστηκαν οι μαθήτριες σε διάφορα φιλόξενα σπίτια-όλοι βοήθησαν- για ύπνο και φαγητό και το ίδιο και εμείς οι μαθητές. Νωρίτερα οι νέοι των Σπηλιών μας ξενάγησαν και στα «κρησφύγετα» και την περιοχή που έγινε η περίφημη μάχη των Σπηλιών τον Δεκέμβρη του 1955.
Την άλλη μέρα το μεσημέρι ήλθαν άνθρωποι της κυβέρνησης.
Άνοιξε ο τάφος και έβαζαν τα διάφορα απορρυπαντικά για την οσμή (Ήταν τώρα πέντε μέρες από την ταφή).
Έστεκα πίσω από την κύρια Ελπινίκη. Την άκουσα να λέγει κάτι για κάποιο σημάδι και πως ήταν σίγουρη για την ταυτότητα του. Εγώ ακόμα πιστεύω ότι τον αναγνώρισα πλήρως (Ίσως επειδή ήμουν βέβαιος ποιος ήταν).
Ξεκινήσαμε και η πομπή είχε μεγαλώσει πολύ. Σε κάθε χωριό όλοι οι κάτοικοι γονατιστοί. Σε κάθε χωριό και μια ομιλία. Όλοι ήθελαν να απονείμουν τιμές στον μέχρι πρότινος «άγνωστο στρατιώτη».
Πρώτο χωριό ήταν ο Αστρομερίτης (?). Περάσαμε και μέσα από την Λευκωσία. Τα ίδια. Και οι μαθητές και μαθήτριες εντός των λεωφορείων με τα εθνικά τραγούδια. Όλοι ξέραμε τον Αλέκο εξ όψεως. Ήταν ένα λεβεντόπαιδο.
Φθάσαμε στην Λύση. Έκανε ομιλία ο πατέρας του Γρηγόρη. Όσο ποιο κοντεύαμε στην Αμμόχωστο τόσο περισσότερες οι δυσκολίες από τους Βρετανούς στρατιώτες στην προσπάθεια τους να «σπάσουν» την πομπή που τώρα ήταν κάτι το απίστευτο σε αριθμό αυτοκινήτων. Όλοι ήθελαν να βρεθούν στην κηδεία.
Όταν φθάσαμε στο Βαρώσι ήταν νύχτα. Ούτε ιδέα για να πλησιάσουμε εμείς την εκκλησία Αγία Ζώνης. Και στο νεκροταφείο του Σταυρού από πολύ μακρυά.
Μια λαοθάλασσα διότι ο λαός ήξερε να τιμά αυτούς που έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας τους.
- Υ.Γ.1) Δεν ήταν όλοι οι Άγγλοι το ίδιο. Ανταπόκριση εφημερίδας την επόμενη μέρα 26 Ιουνίου :
«Κατά την χθεσινή μεταφορά της σορού του ήρωος Αλέκου Κωσταντίνου, εκ Σπηλιών στην πόλη μας,πολλοί Βρετανοί στρατιώτες, φρουρούντες οδικάς αρτηρίας, ίσταντο εις στάσιν προσοχής και παρουσίαζαν όπλα, αφού κατήρχοντο των οχημάτων των. Κατά την εκ Κακοπετριάς διέλευσιν της νεκρικής πομπής, οι στρατιώτες του εκεί στρατοπέδου ύψωσαν επίσης μεσίστιον την Αγγλική σημαία .
Παρόμοιοι χαιρετισμοί του νεκρού υπό Άγγλων εγένοντο και εις την πόλιν μας».
- Υ. Γ.2) Λίγες μέρες μετά η κυρία Ελπινίκη πήγε στα Λειβάδια για μνημόσυνο και των τεσσάρων ηρώων. Την περίμενε μια έκπληξη!
Την πήραν σε ένα διπλανό στου παππού μου σπίτι. Εκεί γνώρισε τους συναγωνιστές του Αλέκου που έμειναν πίσω όταν αυτός ξεκίνησε για την μοιραία πορεία του Κούρδαλι. Της μίλησαν για τον Αλέκο της και πως τις 34 μέρες που ήταν μαζί του έκανε μαθήματα σε δυό που δεν είχαν τελειώσει σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης. Χάρηκε η κυρία Ελπινίκη και σε τρεις επισκέψεις μου στο Μέλαθρον Αγωνιστών (ήταν η πρώτη «ένοικος»του) μου θύμιζε πάντα πως οι συναγωνιστές του Αλέκου μιλούσαν για τα μαθήματα αριθμητικής.
Υ.Γ.3) Το τέλος του αγώνα μαζεύτηκαν όλοι – 15 τότε περίπου- για φωτογραφίες στο χωριό με φίλους. Πήγα και εγώ να δω και τον παππού μου και τους συγγενείς.
Ήταν εκεί ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου, ο Γιαννάκης Ισιδώρου , ο Γεώργιος Κουής. Ήταν Βαρωσιώτες. Ήταν όλοι του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώστου.
Ήταν όλοι αυτοί παρόντες.
Έλειπε ο Αλέκος της κυρίας Ελπινίκης…
