Προσφυγόσημο: Ένα γραμματόσημο για τους πρόσφυγες της Κύπρου, η ιστορία ενός συμβόλου
Χαιρετισμός της Ιστορικού Τέχνης και επιμελήτριας της έκθεσης κ. Μαρίας Παφίτη στην τελετή εγκαινίων της έκθεσης
«Προσφυγόσημο: Ένα γραμματόσημο για τους πρόσφυγες της Κύπρου, η ιστορία ενός συμβόλου»
Κυρίες και κύριοι,
Έχω την τιμή να είμαι η επιμελήτρια της έκθεσης και με αυτή μου την ιδιότητα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας το σκεπτικό της διοργάνωσής της.
- Χαιρετισμός της προέδρου της Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος κ. Ειρήνης Οράτη στην τελετή εγκαινίων της έκθεσης
- Χαιρετισμός του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών κ. Κορνήλιου Κορνηλίου στα εγκαίνια της έκθεσης
Το Προσφυγόπουλο του Τάσσου Αλεβίζου πάντοτε κατείχε ιδιαίτερη θέση στην καρδιά και στο μυαλό μου.
Ως παιδί ταυτίστηκα μαζί του, διότι είναι ακριβώς συνομήλικό μου και επίσης η μορφή του μου ήταν πολύ οικεία. Το έβλεπα να πηγαινοέρχεται τακτικά στο σπίτι μας, λόγω του ότι, ως γραμματόσημο, ήταν επικολλημένο σε όλους τους φακέλους που λαμβάναμε και στέλναμε ταχυδρομικώς. Η μοναχική φιγούρα του Προσφυγόπουλου, καθισμένη μπροστά στο ψυχρό και εχθρικό συρματόπλεγμα, με συγκλόνιζε.
Η ενηλικίωσή μου και η απόκτηση γνώσεων σχετικών με την ιστορία της Κύπρου και με την τέχνη, μου επέτρεψαν να αξιολογήσω το Προσφυγόσημο με κριτήρια πλέον αντικειμενικά πέρα από το συναίσθημα. Το εκτίμησα γι’ αυτά που πρεσβεύει και το θαύμασα ως καλλιτεχνικό έργο. Παρ’ όλα αυτά, η επαναλαμβανόμενη παρουσία του μέσα στο πέρασμα των χρόνων με έκανε να το παίρνω ως δεδομένο και κατά κάποιον τρόπο να το προσπερνώ.
Η κομβική στιγμή που λειτούργησε ως καταλύτης και αφετηρία για την παρούσα έκθεση ήταν όταν, κατά τη διάρκεια μιας βόλτας πριν από ένα χρόνο, αντίκρισα τυχαία το μνημειώδες γκράφιτι που απεικονίζει το Προσφυγόσημο, στον χώρο στάθμευσης του Γυμνασίου Διανέλλου και Θεοδότου στη Λευκωσία. Το γκράφιτι αυτό, όπως πληροφορήθηκα στη συνέχεια, το ζωγράφισαν οι αθλητές του τμήματος πυγμαχίας του σωματείου ΑΠΟΕΛ.
Σε ανύποπτο χρόνο, λοιπόν, βρέθηκα αντιμέτωπη με αυτό το εντυπωσιακό έργο, το οποίο με ξάφνιασε και με έκανε αμέσως να νιώσω ότι συνάντησα έναν παλιό γνώριμο. Τα ερωτήματα άρχισαν να ξετυλίγονται στο μυαλό μου. Τι γίνεται σήμερα με το Προσφυγόσημο; Δεδομένου ότι το διαδίκτυο έχει υποκαταστήσει πολλές από τις καθημερινές μας πρακτικές, πόσοι άνθρωποι συνεχίζουν να ταχυδρομούν γράμματα και πακέτα με τον παραδοσιακό τρόπο, ώστε να έχουν επαφή με το Προσφυγόσημο; Τι γνωρίζει η σύγχρονη γενιά γι’ αυτό; Πόσοι τελικά από εμάς είναι ενημερωμένοι για την ιστορία και τον λόγο ύπαρξης του Προσφυγόση μου, ενός έργου-συμβόλου, που για πολλούς είναι οπτικά συγκλονιστικότερο ακόμη και από την ίδια τη σημαία μας;
Προτού συνεχίσω τη βόλτα μου, φωτογράφισα το γκράφιτι, έχοντας ήδη αποφασίσει να οργανώσω μια έκθεση για το Προσφυγόσημο, η οποία να απευθύνεται σε όλο τον κόσμο: σε όσους ξέρουν την ιστορία του, για να τους αφυπνίσει, και σε όσους την αγνοούν, για να τους διδάξει, είτε είναι Κύπριοι είτε είναι ξένοι.
Δύο εβδομάδες αργότερα και ενώ η ιδέα για την έκθεση του Προσφυγοσήμου στριφογύριζε έντονα στο μυαλό μου, συναντήθηκα τυχαία με την Πρόεδρο της Βουλής κ. Αννίτα Δημητρίου. Αυθόρμητα της μίλησα για την πρόθεσή μου να οργανώσω μια έκθεση για το Προσφυγόσημο και της πρότεινα να συνεργαστούμε. Χρειάστηκε μόνο μια σύντομη συζήτηση, για να δηλώσει σύμφωνη και έτοιμη να φιλοξενήσει την έκθεση εδώ, στο Σπίτι του Πολίτη, και να συμβάλει, με όσα μέσα διαθέτει, στην πραγματοποίηση της.
Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Η έκθεση αποτελείται από τέσσερις ενότητες που αναδεικνύουν την ιστορία της δημιουργίας και τη σημασία του Προσφυγοσήμου για την Κύπρο, τόσο ως σύμβολο της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας, όσο και ως μέσο διαφώτησης για τις συνεχιζόμενες συνέπειες της τουρκικής εισβολής. Η φιλοτελική ενότητα της έκθεσης αφηγείται την εξέλιξη και χρήση του Προσφυγοσήμου.
Η ξυλογραφία που ανιδιοτελώς φιλοτέχνησε ο Έλληνας χαράκτης Τάσσος Αλεβίζος, ως έργο τέχνης δεν αφήνει κανένα ασυγκίνητο. Ήταν επόμενο να επηρεάσει την καλλιτεχνική παραγωγή του τόπου μας και έτσι, η έκθεση περιλαμβάνει έργα που παρουσιάζουν τις συνέπειες της προσφυγοποίησης, καταδεικνύοντας ότι ο πόνος και η απώλεια, αρχέγονες εκφράσεις της ανθρώπινης φύσης, παραμένουν αναλλοίωτες, ανεξαρτήτως χρόνου και τόπου.
Η καταληκτική ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου. Αν και η ενότητα αυτή φαινομενικά δε συνδέεται άμεσα με το Προσφυγόσημο, σχετίζεται ευθέως με την κεντρική ιδέα της έκθεσης. Τόσο το αγκαθωτό συρματόπλεγμα του Προσφυγοσήμου, όσο και το δικτυωτό συρματόπλεγμα που υψώνεται γύρω από μέρος του παραθαλάσσιου μετώπου της Αμμοχώστου, συμβολίζουν τον εκτοπισμό και τον διχασμό και με αμείλικτο τρόπο θυμίζουν στον κάθε πρόσφυγα πως δεν μπορεί να πάει στο σπίτι του.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Η έκθεση θα ήταν αδύνατο να υλοποιηθεί δίχως τη συμβολή πολλών ανθρώπων. Το λιγότερο που οφείλω είναι να τους ευχαριστήσω και σας παρακαλώ να μου επιτρέψετε να τους αναφέρω ονομαστικά, ελπίζοντας ότι δεν θα μου έχει διαφύγει κανείς.
Ευχαριστώ τους συνεργάτες μας:
- Την Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος και ιδιαίτερά την Πρόεδρό της, κ. Ειρήνη Οράτη
- Το Κρατικό Αρχείο Κύπρου και συγκεκριμένα τον διευθυντή κ. Χρίστο Κυριακίδη και την κ. Κούλα Πιερή, η οποία με στήριξε καθ᾽όλη τη διαδικασία της έρευνας
- Εκ μέρους των Κυπριακών Ταχυδρομείων τον διευθυντή κ. Παύλο Παυλίδη, τον κ. Δημήτρη Σιαμμά, προϊστάμενο γραμματοσήμων και φιλοτελισμού και την ταχυδρομική επιθεωρήτρια κ. Μαρία Ηρακλέους.
- Την κ. Αλίκη Στυλιανού και την κ. Λέλια Λαμπριανίδου από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών
- Την Κυπριακή Φιλοτελική Εταιρεία, και ιδιαίτερα τον αντιπρόεδρό της, κ. Άκη Χρίστου, που επιμελήθηκε τη φιλοτελική ενότητα της έκθεσης.
- Την εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣπου μας παραχώρησε την φωτογραφία του Μπάμπη Αβδελόπολου, η οποία χρησιμοποιήθηκε για το δεύτερο Προσφυγόσημο.
Θερμές ευχαριστίες απευθύνω στους δύο χορηγούς της έκθεσης:
- Το υπουργείο Εξωτερικών και ιδιαίτερα τον γενικό διευθυντή, Πρέσβη κ. Κορνήλιο Κορνηλίου, ο οποίος όχι μόνο πρότεινε την έκθεση για να λάβει χορηγία, αλλά προλογίζει επίσης την ενότητα της Αμμοχώστου στον κατάλογο της έκθεσης
- Τον όμιλο Εύρηκα και συγκεκριμένα τη διευθύνουσα σύμβουλο marketing, κ. Έλενα Σαρρή Βαρνάβα, η οποία ως καλλιτέχνης, συμμετέχει στην έκθεση με δυο έργα
Ευχαριστώ τις ακόλουθες συλλογές που μας δάνεισαν έργα:
- Εκ μέρους της Κρατικής Συλλογής Κυπριακής Τέχνης την κ. Λούλη Μιχαηλίδου και την κ. Σοφία Μουρούτη, για την ξύλινη εγχάρακτη πλάκα του Τάσσου, την οποία δώρισε στην Κύπρο μετά τον θάνατό του, η σύζυγός του, Λουκία Μαγγιώρου.
- Το ΑΚΕΛ που μας παραχώρησε το χαρακτικό του Τάσσου, Κύπρος 1974. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω στον βουλευτή του κόμματος, κ. Γιώργο Κουκουμά, που ανταποκρίθηκε αμέσως θετικά στο αίτημά μου και στον κ. Κώστα Κώστα, επικεφαλής του πολιτιστικού τμήματος, για την άψογη συνεργασία
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναγνωρίσω τη συμβολή του κ. Πανίκου Παπανικολάου, ο οποίος μετά από προτροπή μου, ανέλαβε τη δαπάνη για τη συντήρηση και αναπλαισίωση του έργου αυτού, το οποίο ναι μεν ανήκει στη συλλογή του ΑΚΕΛ, αλλά είναι κληρονομιά όλων μας.
- Το Ίδρυμα Τηλέμαχος Κάνθος για το δανεισμό των εμβληματικών χαρακτικών του καλλιτέχνη, τα οποία είναι ταυτισμένα με τη συγχρονή μας ιστορία και χρησιμοποιήθηκαν από την Κυπριακή Φιλοτελική Εταιρεία. Ευχαριστώ, επίσης, την κ. Ελένη Κάνθου, η οποία μας δάνεισε τον σημαντικό πίνακα Τρίπτυχο του ᾽74. Η Φυγή ΙΙΙ, που ανήκει στην οικογένια του Τηλέμαχου Κάνθου.
- Το Ίδρυμα Λευτέρη Οικονόμου για τον δανεισμό του πίνακα Αγκάθια, Σκηνές και Πρόσφυγες που για πρώτη φορά εκτίθεται δημοσίως, πέραν από το εργαστήριο του καλλιτέχνη, και για τον δανεισμό άλλων χαρακτικών
- Με έργα συμμετέχει η Βουλή των Αντιπροσώπων και ιδιωτικές συλλογές. Ανάνεσά τους ξεχωρίζει το αριστουργηματικό έργο του Γιώργου Σκοτεινού, Άλογα της Αμμοχώστου, που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Μπιενάλε Βενετίας το 1968, όταν η Κύπρος έλαβε μέρος για πρώτη φορά.
- Ευχαριστώ θερμά και συγχαίρω όλους τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση:
- Τον Γιώργο Γαβριήλ
- Την Ελίνα Θεοδότου
- Τον Μάριο Θεοφιλίδη
- Τον Μιχάλη Κουντούρη
- Τον Ανδρέα Λαδόμματο
- Τη Λία Λαπίθη
- Τον Ανδρέα Νικολάου
- Τον Γιώργο Πανταζή
- Τον Παναγιώτη Πασάντα
- Την Έλενα Σαρρή Βαρνάβα
- Τον Χαμπή Τσαγγάρη
- Την Κατερίνα Χριστοδούλου
Ευχαριστώ τον Αντώνη Αλεξάνδρου που σε καθημερινή βάση επιβλέπει το Σπίτι του Πολίτη, τον Χάρη Αριστείδου για την τεχνική υποστήριξη και όλους όσους εργάζονται για την αποψινή βραδιά.
Ένα μεγάλο μπράβο στους μαθητές του Γυμνασίου Διανέλλου και Θεοδότου και στον καθηγητή τους, κ. Πέτρο Σολομού, για το μουσικό πρόγραμμα που θα μας παρουσιάσουν, καθώς και στη διευθύντριά τους, κ. Μόνικα Γκριμάλντι Κωνσταντίνου, που ενθαρρύνει δράσεις αυτού του είδους.
Εννοείται ότι αυτή τη στιγμή δε θα ήμασταν εδώ αν εκείνο το βράδυ του περασμένου Μαΐου, η Πρόεδρος της Βουλής δε συμφωνούσε να προχωρήσουμε από κοινού σε αυτή την έκθεση. Αγαπητή Πρόεδρε της Βουλής, σας ευχαριστώ θερμά για την εμπιστοσύνη που μου δείξατε και για τη συνεργασία. Ευχαριστώ το προσωπικό του γραφείου σας και ιδιαίτερα τη στενή σας συνεργάτιδα, κ. Νάντια Καραγιάννη, που εδώ και οκτώ μήνες είναι και δική μου. Επίσης, για την έκδοση που συνοδεύει την έκθεση και για τη διοργάνωση της αποψινής εκδήλωσης, ευχαριστώ θερμά τις κυρίες Ανθή Τοφαρή, Φλώρα Φλουρέντζου και Νικολέττα Κανελλοπούλου.
Εύχομαι να χαρείτε την έκθεση και να θυμάστε ότι το φαινομενικά άσημο Προσφυγόπουλο του Τάσσου, το “Κυπριωτάκι”, όπως ο ίδιος το αποκαλούσε, παραμένει ο πιο πιστός και αταλάντευτός μάρτυράς των προσφύγων της Κύπρου και του προβλήματος της χώρας μας.
- Ιστορικός Τέχνης,
Επιμελήτρια της έκθεσης.
- Δευτέρα 27 Μαρτίου 2023, 6.00 μ.μ., στο Σπίτι του Πολίτη.
Το τρίτο προσφυγόσημο (μήτρα)
Α. Τάσσος (1914-1985)
Κύπρος 1974
Ξύλινη, εγχάρακτη πλάκα, μελάνη
70,7 χ 70 εκ
Κρατική συλλογή Κυπριακής Τέχνης
A Tassos (1914-1985)
Cyprus 1974
Engraved woodblock and ink
70,7 x 70 cm
State collection of Cypriot Art
