Αξιότιμες κυρίες, αξιότιμοι κύριοι, αγαπητοί φίλοι,
Όταν κάποιος ομιλεί από του βήματος, θεωρείται κατά κάποιον τρόπο ότι διδάσκει γι’ αυτό συχνά χειροκροτείται μόλις κληθεί να λάβει τον λόγο.
Προσωπικά θα καταθέσω μία βιωματική μαρτυρία για την Κύπρο, από τη γέννησή μου μέχρι σήμερα, διατηρώντας την ιδιότητα του συνεχώς διδασκόμενου συνεπικουρούμενη από το προνόμιο να έχω θητεύσει σαν Οπλίτης που μου έδωσε το δικαίωμα να λειτουργώ σαν Πολίτης. (Η γοητεία της ελληνικής γλώσσας σε δύο διαδοχικά γράμματα του αλφαβήτου που αλλάζουν θέση…)
Δεν είχα συμπληρώσει καλά καλά το πρώτο έτος ζωής, όταν το Νησί μας εσείσθη απ’ άκρου εις άκρον από το παλλαϊκό αίτημα για Ένωση της Κύπρου με την Μητέρα Ελλάδα όπως διετρανώθη με τις υπογραφές του 96% του Ελληνικού πληθυσμού, στο Δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου του 1950.
με την υπογραφή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’
Τα διαβήματα και οι Πρεσβείες συνάντησαν κλειστές πόρτες και το αλαζονικό «Ουδέποτε» της Μεγάλης Βρετανίας. Δεν έμενε πλέον άλλος δρόμος από το έσχατο μέσο διεκδικήσεως της Ελευθερίας του καταπιεσμένου Λαού. Η ένοπλη πάλη.
Και εγεννήθη η (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) Ε.Ο.Κ.Α., η οποία απεδύθη σ’ έναν υπέροχο αγώνα που διήρκεσε 4 χρόνια (1955-1959). Τότε αρχίζουν οι πρώτες μνήμες. Οι φιλήσυχοι, απόλεμοι αγρότες, χωρικοί, υπάλληλοι, ιερείς, μαθητές, μετατρέπονται σε πολέμαρχους τιτάνες που κερδίζουν επάξια περίοπτη θέση στο πάνθεον των Ηρώων του Ελληνισμού. Οι ηγέτες Μακάριος και Διγενής αδελφωμένοι, οδηγούν την χορεία των Ηρώων στις μάχες και τα ολοκαυτώματα αλλά και στο ικρίωμα της αγχόνης όπου ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο.
Ο Αυξεντίου, ο Μάτσης, ο Λένας, ο Τουμάζος, ο Καραολής, ο Παλληκαρίδης βρίσκονται πλέον στο ίδιο βάθρο με τον Λεωνίδα, τον Μιλτιάδη, τον Καραϊσκάκη, τον Διάκο και τον Κολοκοτρώνη.
Η μορφή του Γρηγόρη Αυξεντίου μπροστά στο αναστηλωμένο κρησφύγετό του
Ανεξίτηλη έχει μείνει στην ψυχή μου η Κυριακή της Τυρινής, 3 Μαρτίου 1957. Στις 2 μετά το μεσημέρι ανελήφθη στους ουρανούς φλεγόμενος, ο Γρηγόρης Αυξεντίου. Ανάμεσα στ’ αποκαΐδια και τις μαυρισμένες πέτρες του απόρθητου κρησφυγέτου του, κείτονταν το καρβουνιασμένο από την άνανδρη φωτιά κορμί του, αγκαλιά με το τιμημένο αυτόματο, το βιολί του, όπως το έλεγε, που σταμάτησε κι αυτό να κελαηδεί.
Η Καθαρά Δευτέρα ήταν σκοτεινή και κατάμαυρη, ο ήλιος κρύφτηκε από τις στάχτες που γέμισαν τον ουρανό και κανένας δεν είχε όρεξη να βγει στα χωράφια για να κόψει τη «μούττην» της Σαρακοστής ή να αμολήσει τα πετάσια. Οι Ελληνικές σημαίες κυμάτιζαν μεσίστιες, αλλά το φρόνημα παρέμενε ολόρθο.
Το «Νενικήκαμεν αδελφοί» αντηχεί ακόμη στα παιδικά μου αυτιά όταν, κι εγώ με σύσσωμο τον Κυπριακό Λαό, υποδεχθήκαμε τον Εθνάρχη στη Λευκωσία το Μάρτιο του 1959, μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου. Δυστυχώς όσα επηκολούθησαν δεν επιβεβαίωσαν την θριαμβική κραυγή.
Αξιότιμο και αγαπητό ακροατήριο.
Συχνά ακούγεται η φράση «Ήμουν κι εγώ εκεί» που συνοδεύεται από διεκδίκηση αυθεντίας ή μοναδικής αρμοδιότητος για κρίσεις περί τα γεγονότα. Με την αναφορά φυσικής παρουσίας μου σε δεδομένες ιστορικές στιγμές, ουδόλως διεκδικώ κάτι ανάλογο. Τουναντίον, προσπάθησα να εμπλουτίσω τις όποιες προσωπικές εμπειρίες με μελέτη, συζητήσεις, συλλογή μαρτυριών και πάντα με επιφύλαξη για άγνοια πολλών άλλων σημαντικών πληροφοριών.
Κι ο μοναδικός Θουκυδίδης, «ήταν εκεί», στρατηγός των Αθηναίων, όταν απώλεσε τον έλεγχο της Αμφίπολης από τον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα. Θα μπορούσε να είχε τερματιστεί και ο βίος του, αν δεν περιορίζετο η ποινή του σε εξορία, αντί σε ατιμωτικό θάνατο.
Προς όφελος της Ιστορίας, κατέγραψε τις εμπειρίες του αλλά και πάμπολλες άλλες, στρατηγών, πολιτικών, στρατιωτών, πολιτών απ’ όλο το φάσμα των εμπολέμων και των συμμάχων τους. Έτσι έχουμε τη σπουδαία ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αν λοιπόν έδινα την κατάθεση μου σε κάποιο σύγχρονο Θουκυδίδη, θα ένιωθα περίπου σαν ένα παγιδευμένο και καταδικασμένο κάτοικο της Μήλου. Αξίζει, με αφορμή αυτό, να διαβάσουμε όλοι ξανά τον περίφημο διάλογο των Μηλίων.
Θεωρώ απαραίτητο να κάνω μία δήλωση αρχής για να προλάβω τυχόν παρανόηση της προσπάθειάς μου να θέσω το δάκτυλο επί των τύπων των ήλων για τις αστοχίες, τις ευθύνες, τη συμβολή όλων μας τελικά στο αδιέξοδο που αντιμετωπίζουμε σήμερα.
Η κρατική υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι το ισχυρότερο και πολυτιμότερο εφόδιο για την επιβίωση του Ελληνισμού στην Κύπρο και αποτελεί αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση και δέσμευση, να την διατηρήσουμε χωρίς εκπτώσεις και πειραματισμούς.
Από τις πρώτες ημέρες λειτουργίας του Νέου κράτους, φάνηκαν οι δυσκολίες που ελλόχευαν στις άδικες πρόνοιες του δοτού συντάγματος και τα υπερπρονόμια των Τουρκοκυπρίων. Έγινε τότε μία πρόταση αναθεωρήσεως 13 σημείων τα οποία αν εγένοντο αποδεκτά θα εξασφάλιζαν μεν ομαλή διακυβέρνηση, αλλά θα αποδυνάμωναν την Τουρκική επιρροή.
Εξέσπασε έτσι, τα Χριστούγεννα του 1963, η Τουρκοκυπριακή ανταρσία και από θαύμα δεν κατελύθη πλήρως το κράτος. Τότε το σπίτι μας μετεβλήθη σε φυλάκιο καθότι βρισκόταν στα όρια με την Τουρκοκυπριακή συνοικία. Ο οπλισμός για 10 άνδρες ήταν δύο κυνηγετικά με λίγα φυσίγγια, σούβλες, τσεκούρια και μαχαίρια…
Τότε, εχαράχθη και η περιβόητη πράσινη γραμμή. Ένα σημαντικό βήμα στην επιδίωξη της Τουρκίας για ανακατάληψη της Κύπρου είχε πραγματοποιηθεί.
Από τις αρχές του 1964 η Αγγλική Διπλωματία καλλιεργούσε και προετοίμαζε τη διχοτόμηση υπό διαφόρους μανδύες. Κύριος στόχος, ήταν η διαιώνιση της επικυριαρχίας τους παράλληλα με τα συμφέροντα της Τουρκίας.
Ευτυχώς, με καλό συντονισμό αλλά κυρίως αποφασιστικότητα της τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως η άμυνά μας ενδυναμώθηκε από μία ενισχυμένη μεραρχία Ελλαδικού στρατού. Υπό την εμπνευσμένη ηγεσία του Διγενή, η Κύπρος έγινε απόρθητη και ικανή να αναλάβει ακόμα και αντεπίθεση.
Το 1964, παρά ταύτα, έχει καταγραφεί σαν το έτος σταθμός κατά το οποίο απωλέσθη η ευκαιρία και δυνατότης να γίνει η Κύπρος Ελληνική. Θα μπορούσε να γίνει μία ημερίδα τουλάχιστον γι’ αυτή τη χρονιά. Το 1967 με πρόφαση τα γεγονότα της Κοφίνου και απαράγραπτη ευθύνη της δικτατορικής κυβέρνησης των Αθηνών, η μεραρχία απεσύρθη. Ένας από τους εφιάλτες που με κατατρύχουν έκτοτε είναι η υπακοή στις διαταγές που έλαβα να συνοδεύω υπό την κάλυψη του σκότους, τα άρματα που είχαν άλλη αποστολή, στο λιμάνι της Αμμοχώστου για ταπεινωτική φυγάδευση…
Μετά από αυτή την απογύμνωση της στρατιωτικής ισχύος άνοιξαν διάπλατα οι πύλες για είσοδο των βαρβάρων, οψέποτε τους εδίδετο η ευκαιρία.
Εκείνα τα χρόνια, απεκαλύφθησαν δύο βασικές παθογένειες του Κυπριακού κράτους. Η απουσία σταθερού ιδεολογοπολιτικού προσανατολισμού και το έλλειμμα Δημοκρατίας.
Θυμάμαι τα χρόνια εκείνα να διαδηλώνουμε μετά πάθους κραυγάζοντας «Ζήτω η Ένωσις, έξω το ΝΑΤΟ» σύμφωνα με τα κελεύσματα των ηγετών μας. Επαφίεται εις την κρίσιν εκάστου να αποφανθεί κατά πόσον αυτό το σύνθημα έκρυβε εξαπάτηση ή παράνοια.
Να ληφθεί υπόψιν ότι τότε, μεσούντος του ψυχρού πολέμου, η Κυπριακή Δημοκρατία ευρίσκετο υπό την «προστασία» τριών εγγυητριών δυνάμεων, με στρατιωτική παρουσία (Ελλάς, Τουρκία) η δε Μεγάλη Βρετανία διατηρούσε δύο κυρίαρχες στρατιωτικές βάσεις εκτάσεως 254 τετραγωνικών χιλιομέτρων με 83 χιλιόμετρα ακτογραμμή.
Η προσκόλληση στο κίνημα των ούτω καλουμένων αδεσμεύτων (λέγε δορυφόροι Σοβιετικής Ενώσεως) τι καλό μπορούσε άραγε να φέρει;
στο πνεύμα του Κώστα Μόντη.
Τότε ο μεγάλος οραματιστής ποιητής Κώστας Μόντης έγραφε:
«Κι η Ελλάδα, τελευταίος θάμνος στον γκρεμό,
να τον αρπάζει η Λευτεριά να κρατιέται»
Ακολούθησαν τα μοναδικά, τρία «Γράμματα στη Μητέρα» (1965, 1972, 1980).
Το έλλειμμα Δημοκρατίας είναι μετά βεβαιότητος πιο ευαίσθητο θέμα, αλλά θα επιχειρήσω να το προσεγγίσω χωρίς καμία διάθεση αναμόχλευσης παθών και εσωτερικών έριδων που μόνο ζημιά φέρνουν. Άλλωστε ο πραγματικός εχθρός, η Τουρκία είναι ήδη εντός των τειχών και κατατρώει το σώμα της Κύπρου μας σαν σαράκι. Παραθέτω ένα μικρό πίνακα πως εξελίχθηκαν οι πρώτες προεδρικές εκλογές.
Ουσιαστικά, όπως φαίνεται από τα ποσοστά, έχουμε λειτουργία στα πρότυπα των Δυτικών Δημοκρατιών από τη δεκαετία του ’80 και μετά. Έκτοτε μόνο μία φορά είχαμε εκλογή από τον πρώτο γύρο. Θα τονίσω παράλληλα κάτι που θεωρώ πολύ θετικό για τη λειτουργία του Κράτους. Πρώτον εκλογές γίνονται σταθερά κάθε πέντε χρόνια, οπότε ο εκάστοτε Πρόεδρος μπορεί να εφαρμόσει το πρόγραμμά του σχεδόν απερίσπαστος και δεύτερον, εθεσπίσθη περιορισμός σε δύο θητείες για να αποφεύγεται η δημιουργία καθεστωτικής νοοτροπίας.
Η ακραία εξέλιξη του διχασμού τη δεκαετία του ’70 με την αποδυνάμωση του εσωτερικού μετώπου και το πραξικόπημα έδωσε την αφορμή στην Τουρκία να εισβάλει και να κάνει άλλο ένα βήμα στο από μακρού εκπονηθέν σχέδιο της ολοκληρωτικής κατάληψης της Κύπρου.
Τον καταραμένο Ιούλιο του 1974 μέσα σ’ ένα δίμηνο θρηνήσαμε 4-5.000 νεκρούς και αγνοούμενους, σαράντα φορές περισσότερους αναλογικά απ’ ότι στα τέσσερα χρόνια της Ε.Ο.Κ.Α. που είχαμε 109. Και Ω! της τραγικής ειρωνείας ενώ δεν έλειψαν ηρωισμοί και αυτοθυσίες εφάμιλλες για τις οποίες μπορούμε να μιλούμε για μέρες και ήμουν αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυς πολλών τέτοιων. Τα ονόματα των νέων μαρτύρων έχουν καταδικαστεί σε Λήθη, γιατί τα κάλυψε ο ζόφος της προδοσίας και της ματαίωσης των ονείρων. Όλοι γνωρίζουμε μόνο κάποιους φίλους και οικείους και σποραδικά, μετά από δεκαετίες, κηδεύουμε νέους του ’74 που ανασύρονται από τον τραγικό κατάλογο των αγνοουμένων.
Καμία ανθρώπινη ζωή δεν υπολείπεται σε αξία των άλλων, πολλώ μάλλον για τις χαροκαμένες οικογένειες. Ας μην αφήσουμε να πάνε χαμένες όλες αυτές οι θυσίες.
Η μικρή μας Πατρίδα μετά την καταστροφή επέδειξε αντοχή, μαχητικότητα και πειθαρχία. Ήδη επέτυχε υψηλό βιοτικό επίπεδο και κατέστη ισότιμο μέλος της μεγάλης Ευρωπαϊκής Οικογένειας.
Εκτός από φύτρα ηρώων απέδειξε με την ωριμότητα του Λαού ότι διεκδικεί πλέον τον πρώτο λόγο στο παρόν και το μέλλον της. Με την συντριπτική απόρριψη του Βρετανικής εμπνεύσεως και ψευδεπίγραφο δήθεν σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών τον Απρίλιο του 2004, επιβεβαίωσε ότι έχει γνώσιν και κρίσιν. Δίκην ταφόπλακας για εκείνο το ανοσιούργημα καταθέτω μόνο δύο στοιχεία ενδεικτικά. Το Ομόσπονδο Τουρκοκυπριακό κρατίδιο θα ήλεγχε το 50% των ακτογραμμών η δε Βρετανία περίπου 100 χιλιόμετρα με την αντίστοιχη Α.Ο.Ζ. όπου βρίσκονται, κατά διαβολική σύμπτωση, τα κοιτάσματα του αερίου. Ο νοών νοείτω!
Η ένταξη στην Ε.Ε. μετά από μία εβδομάδα έκλεισε (;) τα στόματα των καταστροφολόγων. Οι εχθροί της Κύπρου όμως δεν σταμάτησαν να βυσσοδομούν. Έσυραν διαδοχικές κυβερνήσεις και τους καλοπροαίρετους ηγέτες μας σε συνομιλίες για μία χιμαιρική Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (Δ.Δ.Ο) της οποίας δεν υπάρχει αντίστοιχη πουθενά στον κόσμο.
Το μυστήριο είναι, πως, ενώ ο άμεσος συνομιλητής αρνείται αναφανδόν να συζητήσει πάνω σ’ αυτή τη βάση, υπάρχουν ακόμα «δικοί μας» που την υποστηρίζουν.
Και η Ε.Ε. θα έπρεπε να απαιτήσουμε να δείξει για την Κύπρο ανάλογη ευαισθησία με αυτή που δείχνει αλλού…
Δεν καλύπτονται αγαπημένοι συμπάσχοντες πατριώτες εβδομήντα χρόνια μέσα σε λίγα λεπτά.
Επιτρέψτε μου να τελειώσω μ’ ένα μικρό σχόλιο για την εικόνα του παλιού λιμανιού της Κερύνειας που κοσμεί την πρόσκληση για την αποψινή εκδήλωση.
Δείχνει το παλιό ανοιχτό στόμιο του λιμανιού σαν αγκαλιά που μας περιμένει. Το κάστρο δίπλα, ξυπνά μνήμες για την αντίσταση του λαού μας και την ηρωική απόδραση των αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. καθώς και την απελπισμένη άμυνα του 1974. Εκεί κοντά είναι τα σπίτια μας, το κοιμητήριο, το Γυμνάσιο, το ισοπεδωμένο κτίριο της Μητροπόλεως και τόσα άλλα.
(συλλογή Πέτρου Παπαπολυβίου)
Διαπιστώνω ότι στην απόπειρά μου να μιλήσω βιωματικά, χωρίς να το καταλάβω περιόρισα στο ελάχιστο τις απολύτως προσωπικές στιγμές, έχοντας γίνει κατά κάποιο τρόπο μία μικρή ψηφίδα της συλλογικής μνήμης που με αφομοίωσε.
Είπα κι έγραψα πολλούς επικηδείους και επιμνημόσυνους λόγους τα χρόνια που πέρασαν. Ανεξάρτητα από τις αρετές, τα προτερήματα ή την προσφορά των κεκοιμημένων φίλων, πάντα υπήρχε ένας κοινός τόπος. Η αγιάτρευτη πληγή για την κουρσεμένη Πατρίδα, ο καημός του ξεριζωμού, ο διακαής πόθος να ξημερώσει κάποτε η μέρα της Ελευθερίας και απελευθέρωσης και κυρίως να μην χαθεί η Ελληνικότης της Κύπρου. Άμποτε νάρθει το πλήρωμα του χρόνου, ν’ ακουστούν επινίκια και πανηγυρικοί.
Και για να τελειώσω απ’ εκεί που ξεκίνησα, δηλώνω με πίστη και απερίφραστα.
Δεν είναι η επιδίωξη της Ενώσεως που έφερε τους Τούρκους στην Κύπρο
Είναι η εγκατάλειψη της
Σας ευχαριστώ.
- Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας (Ε.Μ.Ε.ΙΣ.)
- Σπίτι της Κύπρου, Πέμπτη, 20 Οκτωβρίου 2022