- Μνήμη Στρατή Τσίρκα
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε και στο παρελθόν.
Το ανθρωπάκι όμως του Τσίρκα παραμένει πάντα επίκαιρο!
Επίκαιρο με τις ατέρμονες συζητήσεις του ρωμέικου σε Αθήνα και Λευκωσία, επίκαιρο και με την πρώιμη προεκλογική προεδρική καμπάνια στην Κύπρο.
Έχουμε βέβαια την καθημερινή σχεδόν επίκληση του Καβάφη σε αυτές τις συζητήσεις αλλά νομίζω και ο Τσίρκας είναι πάντα επίκαιρος. Μόνο που λίγοι τον γνωρίζουν!
Στην κλασσική μυθιστορηματική τριλογία του, Ακυβέρνητες Πολιτείες, ο Στρατής Τσίρκας παρουσιάζει ανάμεσα στα άλλα εμβληματικά πρόσωπα της τριλογίας και το Ανθρωπάκι όπως ονομάζει ένα καθοδηγητικό στέλεχος του παράνομου κομματικού μηχανισμού της Μέσης Ανατολής. Είναι ένα πρόσωπο που ενσαρκώνει τον δογματισμό, ένας επαναστάτης που πιστεύει πως ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ταυτόχρονα όμως είναι και ένας οπορτουνιστής, ικανός για όλα, για την πιο θαρραλέα, μα και την πιο βρώμικη πράξη. Η περιγραφή που κάνει ο Τσίρκας στο Ανθρωπάκι θυμίζει λίγο Όργουελ και λίγο Κέσλερ. Έτσι, ο Τσίρκας βάζει το Ανθρωπάκι να μιλά μεσσιανικά για τους επαγγελματίες επαναστάτες: «Αυτό που μας θρέφει είναι η επίγνωση πως είμαστε σ’όλη τη γη 500, το πολύ 1000 που με την αφοσίωση, την αυτοθυσία, την ατσάλινη θέλησή μας, κατευθύνομε βασικά την πορεία του κόσμου, την μοίρα της ανθρωπότητας, για ένα πολύ καλύτερο αύριο». Το Ανθρωπάκι είναι ένα πρόσωπο που δεν συμβιβάζεται με τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, τις αδυναμίες του αλλά και τον ίδιο τον πολιτισμό. Έτσι για παράδειγμα εξομολογείται για τους διανοούμενους και τους καλλιτέχνες: «Εκμεταλλεύομαι το αίσθημα ενοχής σας για τη σχετική καλοπέραση και σας αναγκάζω να δίνετε το μάξιμουμ. Τους καλλιτέχνες τους παρακολουθώ ακόμα πιο προσεκτικά, σημειώνω τα μικρά τους βίτσια, τα παραστρατήματά τους. Τους καλλιεργώ την τάση μιας εξομολόγησης, της απόλυτης ειλικρίνειας και εκεί πάνω τους παίρνω δηλώσεις. Απ’ τους πιο επικίνδυνους παίρνω και ντοκουμέντα, γράμματα, γραφτές αυτοκριτικές, κάνω φάκελο και περιμένω ». Μια μέρα θα χρειαστούν … Ξαναθυμόμαστε τον Όργουελ και τον Κέσλερ. Ο άνθρωπος της νομενκλατούρας, ο γραφειοκράτης χωρίς αισθήματα. Όμως το Ανθρωπάκι του Τσίρκα, παρά τα όποια ελαττώματα του, πιστεύει στη μεσσιανική του αποστολή, το κίνητρο του δεν είναι τόσο προσωπικό, είναι η πίστη του σε μιας μορφής σωτηριολογία.
Βέβαια το Ανθρωπάκι του Τσίρκα ανήκει στον γραφειοκρατικό κομματικό μηχανισμό μιας άλλης εποχής.. Το ερώτημα που θα μπορούσε να θέσει κανείς είναι αν το ίδιο Ανθρωπάκι κινείται και σε άλλους πολιτικο-ιδεολογικούς χώρους. Για όσους παρακολουθούν την πολιτική ζωή σε τοπικό ή σε διεθνές επίπεδο δεν θα μένει καμιά αμφιβολία ότι το Ανθρωπάκι ευδοκιμεί παντού. Σίγουρα με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανάλογα με τον πολιτικό χώρο στον οποίο δραστηριοποιείται. Και σίγουρα χωρίς τη μεσσιανική αποστολή που του αποδίνει ο Τσίρκας με ιδεολογικό υπόβαθρο. Αντίθετα τα ελατήρια του είναι πιο ταπεινά από του να σώσει ή να αλλάξει τον κόσμο όπως είναι η περίπτωση του ιδεότυπου που παρουσιάζει ο Τσίρκας. Τα βαθύτερα όμως χαρακτηριστικά του είναι πάντα τα ίδια: Άνθρωπος οπορτουνιστής, στυγνός, δραστήριος στο παρασκήνιο, έτοιμος να θυσιάσει συντρόφους και συναγωνιστές για τη δική του επικράτηση, με περιορισμένες συνήθως πνευματικές ικανότητες αλλά αποφασιστικός και με ισχυρή θέληση να πετύχει αυτά που επιδιώκει. Λέει πράγματα κούφια και ψεύτικα που ξέρει να τα υπερασπιστεί αλλά τις περισσότερες φορές δεν τα πιστεύει. Τον βλέπουμε να ελίσσεται και να αλλάζει χρώματα ως χαμαιλέοντας. Έχει πάρει άλλωστε προ πολλού διαζύγιο με την ηθική.
Αν και το Ανθρωπάκι διαπρέπει στους πολιτικούς χώρους, αυτό δεν σημαίνει πως δεν δραστηριοποιείται και αλλού. Πρόκειται για ένα ιδεότυπο που είναι πανταχού παρόν. Αν ακολουθούσαμε την ανάλυση του Γερμανού κοινωνιολόγου Max Weber θα μπορούσαμε άλλωστε να παρουσιάσουμε πολλαπλά ιδεότυπα με την μορφή που το Ανθρωπάκι παίρνει στις διάφορες μεταλλάξεις του. Δεν ξέρω επίσης αν το Ανθρωπάκι θα μπορούσε με τα σημερινά δεδομένα να θεωρηθεί συγγενική μορφή με το πολυχρησιμοποιημένο ιδεότυπο του λαμόγιου.
Μάλλον όχι γιατί το Ανθρωπάκι, παρά την όποια κατάπτωση του, πολιτική και ηθική, δεν πέφτει τόσο χαμηλά όσο τα σημερινά λαμόγια της πολιτικής, και όχι μόνον! Αυτό ίσως και να εξηγεί το σημερινό κατάντημα της πολιτικής όπως και την κατάρρευση των όποιων ηθικών αξιών, από όποια οπτική γωνία και αν τις δει κανείς.
Ακυβέρνητες Πολιτείες…για να ξαναθυμηθούμε τον τίτλο της τριλογίας του Τσίρκα απ’όπου ξεκινήσαμε.
Με τα ανθρωπάκια της πολιτικής, αλλά και τα κάθε λογής ανθρωπάκια να πληθαίνουν στις μέρες μας.
- Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019. Τώρα κυκλοφορεί και το νέο του μυθιστόρημα, ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ/ΣΤΟ ΥΦΑΝΤΟ ΤΟΥ ΄21, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Email stephanos.constantinides@gmail.com