Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας βρίσκεται στον πυρήνα της πρωτοφανούς προσπάθειας ανάκαμψης της ΕΕ, του σχεδίου «Next Generation EU» των 750 δισεκατομμυρίων € που συμφωνήθηκε από τους ηγέτες της ΕΕ τον Ιούλιο του 2020.
Χάρη στον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα κράτη μέλη είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19, ενώ παράλληλα οι οικονομίες τους θα προχωρήσουν στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση ώστε να γίνουν πιο βιώσιμες και ανθεκτικές.
Συγκεκριμένα μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας η ΕΕ θα διαθέσει 672,5 δισεκατομμύρια €, υπό μορφή επιχορηγήσεων και δανείων, σε δημόσιες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις στα 27 κράτη μέλη.
Προκειμένου να λάβουν στήριξη από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα πλείστα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν καταρτήσει φιλόδοξα εθνικά σχέδια, στα οποία καθορίζονται τα μεταρρυθμιστικά και επενδυτικά τους προγράμματα έως το έτος 2026, σε έξι τομείς πολιτικής, όπως (α) πράσινη μετάβαση, (β) ψηφιακός μετασχηματισμός, (γ) έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και απασχόληση, (δ) κοινωνική και εδαφική συνοχή, (ε) υγεία και ανθεκτικότητα και (στ) πολιτικές για την επόμενη γενιά.
Η στήριξη θα συνδέεται με ειδικές ανά χώρα συστάσεις, οι οποίες θα προσδιορίζουν τα κυριότερα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει κάθε κράτος μέλος για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά του καθώς και την κοινωνική και οικονομική συνοχή. Τουλάχιστον το 37% των κονδυλίων κάθε σχεδίου πρέπει να στηρίζει την πράσινη μετάβαση και τουλάχιστον το 20% τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Επιπλέον, όλα τα μέτρα που περιλαμβάνονται στα σχέδια των κρατών μελών πρέπει να τηρούν την αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης», ώστε να προστατεύονται οι περιβαλλοντικοί στόχοι της ΕΕ. Επίσης, τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι θα τεθούν σε εφαρμογή επαρκή μέτρα ελέγχου για να προλαμβάνουν, να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν τη διαφθορά, την απάτη και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Για τα σχέδια που θα εγκριθούν το 2021, τα κράτη μέλη θα μπορούν να λάβουν προχρηματοδότηση ύψους έως 13% των επιχορηγήσεων και δανείων που προβλέπονται στο σχέδιό τους. Το υπόλοιπο ποσό θα καταβληθεί με βάση την επίτευξη των συμφωνηθέντων ορόσημων και στόχων.
Η Κύπρος έχει καταρτήσει φιλόδοξο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με συνολικό προϋπολογισμό 1,233 δισεκατομμύρια €, ποσό το οποίο κατανέμεται ως χορηγία ύψους 1,006 δισεκατομμύρια € και σε πρόσθετη χρηματοδότηση ύψους 0,23 δισεκατομμύρια € υπό τη μορφή δανείου, για το οποίο θα υποβληθεί σχετικό αίτημα στην ΕΕ στο μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η άντληση των πιο πάνω κεφαλαίων συνολικού ύψους πέραν του 1,2 δισεκατομμυρίων € και η αποτελεσματική αξιοποίησή τους μέσα από την υλοποίηση των προγραμματιζόμενων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, κατά την περίοδο 2021-2026, αναμένεται να αποφέρει ιδιαίτερα σημαντικά οφέλη για την κυπριακή οικονομία. Συνάμα πέραν των δημόσιων πόρων και επενδύσεων, το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου αναμένεται να κινητοποιήσει σημαντικά πρόσθετα ιδιωτικά κεφάλαια, ύψους περίπου 1,4 δισεκατομμυρίων €.
Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνονται 58 μεταρρυθμίσεις και 76 αναπτυξιακές επενδύσεις. Το 41% των πόρων κατανέμεται στην πράσινη μετάβαση με συνολικό ύψος επενδύσεων 501 εκατομμυρίων €. Οι δράσεις για την πράσινη μετάβαση αφορούν την επίτευξη των εθνικών στόχων για την (α) κλιματική ουδετερότητα, την ενεργειακή απόδοση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, (β) τις βιώσιμες μεταφορές και (γ) την έξυπνη και βιώσιμη διαχείριση των υδάτων πόρων.
Τα έργα πράσινης ανάπτυξης που συμπεριλαμβάνονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου αφορούν κυρίως σχέδια χορηγιών (α) για προώθηση επενδύσεων ενεργειακής απόδοσης σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δήμους, κοινότητες και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, (β) για προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μέτρων ενεργειακής απόδοσης σε κατοικίες, καθώς και αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας σε νοικοκυριά με άτομα με αναπηρίες, (γ) για ενθάρρυνση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μέτρων ενεργειακής απόδοσης σε δημόσιες και τοπικές αρχές και (δ) για τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε βιομηχανίες, επιχειρήσεις και οργανισμούς. Επίσης, την χρήση μηχανισμών αποθήκευσης ενέργειας, την ενεργειακή αναβάθμιση σε δημόσια κτήρια, τον τερματισμό της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου, την δημιουργία υποδομής για ηλεκτροκίνηση, την προώθηση της ευρείας χρήσης των ηλεκτρικών οχημάτων, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη πετρελαϊκή ρύπανση, την εφαρμογή δικτύων έξυπνης διαχείρισης νερού, κ.α. Όμως δεν συμπεριλαμβάνονται μακροπρόθεσμες δράσεις πράσινης ανάπτυξης όπως για παράδειγμα η ένταξη του πράσινου υδρογόνου στο ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου και ενεργειακά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, σημαντικό είναι τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι θα τεθούν σε εφαρμογή επαρκή μέτρα ελέγχου για να προλαμβάνουν, να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν τη διαφθορά, την απάτη και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Πως θα επιτευχθεί αυτό στην περίπτωση της χώρας μας; Το ύψος της διαθέσιμης χρηματοδότησης είναι τέτοιο που δημιουργούνται τεράστιες ευκαιρίες για την πράσινη μετάβαση της Κύπρου προς όφελος των μελλοντικών γενεών. Έχοντας υπόψη ότι στην Κύπρο τα θέματα της πράσινης μετάβασης είναι διάσπαρτα τουλάχιστον σε τέσσερα διαφορετικά υπουργεία, με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός αρκετά πολύπλοκου και άκαμπτου συστήματος με συνεχή έλλειψη επικοινωνίας και κοινού οράματος μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών των υπουργείων, επιβάλλεται η ύπαρξη ενός επιβλέπων οργάνου το οποίο θα είναι ο συνδετικός κρίκος που θα συντονίζει όλες τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν από τα διάφορα Υπουργεία, ώστε με διαφάνεια και σωστό προγραμματισμό να μεταβεί η χώρα μας στην νέα ενεργειακή εποχή. Επίσης, το επιβλέπων όργανο το οποίο θα απαρτίζεται από εμπειρογνώμονες σε θέματα πράσινης ανάπτυξης θα αναπτύσσει μακροπρόθεσμες πολιτικές που θα τυγχάνουν διαβούλευσης και αποδοχής από την Πολιτεία έτσι ώστε να μπορούν να συμφωνούνται από όλες τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου διασφαλίζοντας τη συνέχεια της πράσινης μετάβασης ανεξάρτητα με την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία.
Τέλος, σημαντικό ρόλο θα έχει η Βουλή των Αντιπροσώπων όπου μέσω του κοινοβουλευτικού της ρόλου θα μπορεί να ελέγχει τον τρόπο με τον οποίο θα διατίθεται η χρηματοδότηση από το ταμείο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας ή άλλων μελλοντικών χρηματοδοτικών προγραμμάτων για την επίτευξη και την ολοκλήρωση της πράσινης μετάβασης της χώρας μας.
- Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου