Πολλαπλές οι συζητήσεις για την Τουρκία και στον ελληνικό χώρο, γιατί μας ενδιαφέρει άμεσα, αλλά και παγκόσμια, κάτι που δείχνει τη σημασία που αποδίδεται στη χώρα αυτή.
Είναι πολλοί που εκτιμούν ότι η Τουρκία βρίσκεται σε μετάβαση.
Δεν είναι όμως σίγουρο ότι όλοι αντιλαμβάνονται αυτή τη μετάβαση με τον ίδιο τρόπο.
Οι περισσότεροι ίσως να θεωρούν μετάβαση το τέλος της εξουσίας του Ερντογάν. Στην ουσία όμως αυτό δεν θα αλλάξει πολλά πράγματα. Ο Κεμαλισμός μόνο με στρατιωτικό πραξικόπημα και στρατιωτική επιτήρηση μπορεί να επανέλθει, όπως γινόταν στο παρελθόν. Η ισλαμική βάση της τουρκικής κοινωνίας είναι πανίσχυρη και κανένα κόμμα δεν μπορεί να κερδίσει δημοκρατικά τις εκλογές χωρίς παραχωρήσεις στο ισλαμικό στοιχείο. Αυτό φάνηκε ήδη από τη δεκαετία του 1950 και την άνοδο του Ατνάν Μεντερές στην εξουσία με σημαντικές παραχωρήσεις στο Ισλάμ. Ανατράπηκε και κρεμάστηκε από τον στρατό, ακολούθησαν και άλλα πραξικοπήματα αλλά κανένα δεν πέτυχε να ανακόψει την δυναμική επάνοδο του Ισλάμ. Ώσπου με τον Ερντογάν έγινε η μεγάλη ανατροπή. Επιπλέον επιτεύχθηκε η σύνθεση ισλαμισμού-οθωμανισμού στο γνωστό μας νέο-οθωμανισμό.
Αν ο Κεμαλισμός επιχείρησε τη βίαιη μετάλλαξη της τουρκικής κοινωνίας για να τη φέρει πιο κοντά στη Δύση, ο Ισλαμισμός του Ερντογάν επανέφερε στην επιφάνεια τα βαθιά ρήγματα της τουρκικής κοινωνίας που αφορούν τη δύσκολη σύνθεση ανάμεσα στον Ισλαμισμό και τον εκσυγχρονισμό δυτικού τύπου. Αυτή η διαπάλη συνεχίζεται από τα ύστερα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν κάποιοι Σουλτάνοι προσπάθησαν να υιοθετήσουν μεταρρυθμίσεις μιας μορφής εκδυτικοποίησης του κράτους, του στρατού και των θεσμών. Προσπάθεια που συνεχίστηκε από τους Νεότουρκους και πήρε την τελική μορφή της με τον Κεμάλ που ίδρυσε το τουρκικό εθνικό κράτος, αποκόπτοντας την Τουρκία από το οθωμανικό αυτοκρατορικό παρελθόν της.
Ο Ερντογάν κατεδάφισε κάποιες από τις αρχές του Κεμαλισμού, επανέφερε μιας μορφής ισλαμοποίηση και προσπάθησε ταυτόχρονα και μιας μορφής οθωμανοποίηση της Τουρκίας. Εντούτοις η σαγήνη της Δύσης παραμένει. Ο ίδιος γνωρίζει ότι τόσο η ισλαμοποίηση όσο και η οθωμανοποίηση έχουν τα όρια τους. Και ότι η απομάκρυνση από τη Δύση είναι αδύνατη. Γι’ αυτό και η Τουρκία ούτε από το ΝΑΤΟ θα φύγει ποτέ, ούτε και από την Ευρώπη και τη Δύση θα απομακρυνθεί. Αυτό που θέλουν οι ισλαμικές νέο-οθωμανικές ελίτ γύρω από τον Ερντογάν είναι μια Τουρκία που να μιλά ισότιμα με την Ευρώπη, ισότιμα με τη Δύση, σαν μια μεγάλη δύναμη, όχι απλώς περιφερειακή, αλλά πλανητική. Και ο Ερντογάν το πέτυχε ως ένα σημείο. Αν επιβιώσει και στις εκλογές του 2023, αν δεν έχει ανατραπεί ως τότε, ο Κεμαλισμός θα είναι παρελθόν. Όμως το κοσμικό κράτος δυτικού τύπου δεν θα εξαφανιστεί, ακόμη και αν υπάρξει πλήρης επικράτηση του Ερντογάν. Το τουρκικό Ισλάμ δεν είναι ούτε το ιρανικό, ούτε το σαουδαραβικό. Έχει εξοικειωθεί με μιας μορφής κοσμικότητα.
Στο δια ταύτα, για μας, με Ερντογάν ή χωρίς, η Τουρκία θα είναι εκεί, η Τουρκία των 80 εκατομμυρίων, απειλητική και για την Ελλάδα και για την Κύπρο. Η νέο-οθωμανική πολιτική με έντονες τις αναφορές στο Ισλάμ θα παραμεινει. Όσοι έχουν την αίσθηση της ιστορίας και της γεωπολιτικής το αντιλαμβάνονται. Οι άλλοι θα συνεχίσουν να ζουν με τις αυταπάτες και τις ψευδαισθήσεις τους. Η μεγάλη αδυναμία των ελληνικών αναλύσεων για την Τουρκία είναι ότι εκλαμβάνονται οι επιθυμίες για πραγματικότητα. Χρόνια τώρα ακούεται τ εκλογές του 1924, εκλογές του 1924, ο γνωστό ρεφρέν ότι η Τουρκία καταρρέει, ότι η Τουρκία διαλύεται και πολλά άλλα. Ο πολιτικός αναλυτής δεν είναι προφήτης. Κρίνει με τα δεδομένα που διαθέτει. Και αυτά τα δεδομένα δείχνουν μια Τουρκία με δυσκολίες και προβλήματα ασφαλώς αυτή τη στιγμή, αλλά τίποτε περισσότερο. Όσοι νομίζουν ότι η Ελλάδα του Μητσοτάκη βαδίζει σε θριάμβους, ίσως ξυπνήσουν κάποια στιγμή με οδυνηρές εκπλήξεις.
Η προσεχής συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν κατά την διάρκεια της συνόδου του ΝΑΤΟ δεν θα λύσει βέβαια όλα τα προβλήματα των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, θα χρειαστεί πολύ περισσότερος χρόνος γι΄αυτό. Θα είναι όμως το πιθανότερον η απαρχή μιας εξομάλυνσης. Ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Δύση γενικότερα έχουν την πολυτέλεια να χάσουν την Τουρκία. Αλλά ούτε και η Τουρκία έχει συμφέρον να απομακρυνθεί από τη Δύση. Δεν θα υπάρξει διαζύγιο! Η ενίσχυση του ΝΑΤΟ που επιδιώκουν αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ περνά αναγκαστικά και από την Τουρκία. Το γνωρίζουν καλά αυτό στην Άγκυρα, ξέρουν τη σημασία του οικοπέδου τους και την εκμεταλλεύονται επιδέξια.
Όμως στην Ελλάδα και την Κύπρο προσφέρεται μια ευκαιρία να αποκομίσουν κάποια οφέλη, όσο συνεχίζεται η δύσκολη αμερικανο-τουρκική σχέση. Είναι πολύ αμφίβολο αν θα το πετύχουν. Δεν φαίνονται σημάδια στον ορίζοντα. Αντίθετα από την Άγκυρα, η Αθήνα και η Λευκωσία αδυνατούν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες που τους παρέχονται. Και τα παράθυρα των ευκαιριών κλείνουν συνήθως γρήγορα.
Και ενώ ο Μητσοτάκης περιορίζει το ενδιαφέρον του στο Αιγαίο, η κατάσταση χειροτερεύει στην Κύπρο. Η Άγκυρα ετοιμάζει νέα τετελεσμένα που θα φτάσουν στην αποκορύφωση τους με την επίσκεψη του Ερντογάν στα κατεχόμενα τον Ιούλιο που μας έρχεται. Η Κύπρος παραμένει ανοχύρωτη πολιτεία! Και στην Αθήνα φαίνεται να πιστεύουν πως αν κλείσει, έστω και όπως-όπως το Κυπριακό, θα σώσουν την παρτίδα στο Αιγαίο. Το αντίθετο ασφαλώς θα συμβεί.
Αλλά και την όποια λύση με τη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν πρόκειται να αποδεχτεί ο κυπριακός λαός.
Ούτε η βοσνιοποίηση, ούτε η παλαιστινοποίηση θα περάσουν στην Κύπρο.
- Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019 – E-mail stephanos.constantinides@gmail.com