Οι Ταλιμπάν, ο ΟΗΕ και η παραίτηση μου από τον ΟΗΕ

«Τελικά ξεφορτωθήκαμε τον Μουσούρη, ήταν εναντίον των Ταλιμπάν», είπε προφανώς με ανακούφιση  υψηλόβαθμος της Αμερικανικής Πρεσβείας στο Πακιστάν την άνοιξη του 1995 στον Ιρανό διερμηνέα μου.

• Σωτήρης Μουσούρης, τέως Επίκουρος Γεν. Γραμματέας ΟΗΕ *

Ναι, ήμουν, και oι Ταλιμπάν ήταν ο κύριος λόγος της παραίτησής μου από τον ΟΗΕ ύστερα από 28 χρόνια επιτυχημένης σταδιοδρομίας. Γιατί διέβλεψα τότε ότι θα ήταν μάταιες οι προσπάθειες και οι δικές μου και του ΟΗΕ για ειρήνευση και εκδημοκρατισμό του Αφγανιστάν. Με τους Ταλιμπάν ο Γολγοθάς του μαρτυρικού αυτού κράτους θα ήταν ακόμη πιο δύσκολος και η υφή του τυραννική.

Στα 28 χρόνια δουλειάς μου στον ΟΗΕ ήμουν τυχερός. Ασχολήθηκα και αργότερα ήμουν υπεύθυνος για μερικά από τα σημαντικότερα θέματα στην ατζέντα του Οργανισμού που αφορούσαν παγκόσμια προβλήματα, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά. Άλλα λύθηκαν και πολλά παρέμειναν άλυτα. Η οικονομική ανάπτυξη και η περιφερειακή ολοκλήρωση, (έζησα  ένα χρόνο στην Δυτική Αφρική και Αιθιοπία ως υπαρχηγός αποστολής που κατάρτισε πρόγραμμα κοινής αγοράς 14 αφρικανικών χωρών), η έρευνα και επιτήρηση των πολυεθνικών επιχειρήσεων και προσπάθεια επιβολής κώδικα συμπεριφοράς ( από το 1973 ως το 1981 υπεύθυνός έρευνας και διαπραγμάτευσης για κώδικα και άλλες διεθνείς συμφωνίες), κατάργηση του απαρτχάιντ και προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Νότιο Αφρική (διευθυντής του Κέντρου εναντίον του Απαρτχάιντ 1987-1992), Διεθνείς Διασκέψεις για τον πληθυσμό και για την ισότητα των φύλων, η γιουγκοσλαβική κρίση και η ειρήνευση και ανθρωπιστική βοήθεια στο Αφγανιστάν.

Είχα δοκιμάσει επιτυχίες, όπως στο ζήτημα του απαρτχάιντ, και στην απομυθοποίηση και αποκάλυψη λειτουργιών και επιδράσεις των πολυεθνικών, αλλά πιο συχνά απογοητεύσεις και ματαιώσεις, όπως η σιωπηλή απόρριψη του σχεδίου κοινής αγοράς της Δυτικής Αφρικής, η αποτυχία έγκρισης κώδικα συμπεριφοράς των πολυεθνικών, ο αιματηρός κατακερματισμός της Γιουγκοσλαβίας και βέβαια η συνέχιση της τραγωδίας του Αφγανιστάν με την ξαφνική εμφάνιση των Ταλιμπάν.

Πρέπει να είσαι έτοιμος, όταν εργάζεσαι στον ΟΗΕ, και ίσως σε οποιονδήποτε διεθνή οργανισμό, να δοκιμάζεις απογοητεύσεις ( frustrations στα αγγλικά) κυρίως διότι τα συμφέροντα των κρατών είναι συχνά ασύμβατα, και οι ηγέτες ανύπαρκτοι, μυωπικοί, εγωπαθείς και κάποτε και αλλοπρόσαλλοι. Στο Αφγανιστάν οι εξωτερικές επεμβάσεις τροφοδοτούσαν εμφύλιες αιματηρές συρράξεις, με θύματα και αμάχους, για την κατάκτηση ή διατήρηση της εξουσίας αλλά και για αρκετούς την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της χώρας. Θρησκευτικοί, φυλετικοί και λιγότερο ταξικοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο. Μια φεουδαρχική αγροτική χώρα με πληθυσμιακή σχετική πλειοψηφία σουνιτών παστούν έναντι τατζίκ, ουζμπέκ και σιιτών χαζάρα, που είχε δοκιμάσει κομμουνιστική δικτατορία, σοβιετική κατοχή και αντίσταση ενισχυμένη και σε μεγάλο βαθμό καθοδηγούμενη από το γειτονικό Πακιστάν και τις αφειδείς Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, βρέθηκε, μετά τον τερματισμό του πολέμου δια αντιπροσώπων στην εποχή του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού, σε  κενό εξουσίας αλλά και σε κενό διεθνούς ενδιαφέροντος .

Το κενό εξουσίας καλύφθηκε στην Καμπούλ και μερικές άλλες περιοχές από τις δυνάμεις του πατριώτη τατζίκ στρατιωτικού ηγέτη Μασούντ και προκάλεσε την λυσσώδη αντιπαλότητα του φανατικού ισλαμιστή Εχματυάρ που ενισχυόταν τουλάχιστον πολιτικά από το Πακιστάν. Όταν έφτασα στην περιοχή αντιμετώπισα τον καταιγισμό πυρός του Εχματυάρ εναντίον της πρωτεύουσας και των αμάχων της. Συγχρόνως αντιμετώπισα  το κενό του διεθνούς ενδιαφέροντος.

Καθώς δεν είχα ως τότε αξιόλογη γνώση για το Αφγανιστάν, όταν έφτασα στο Ισλαμαμπάντ, την πρωτεύουσα του Πακιστάν, τον Αύγουστο του 1992 έπρεπε να ενημερωθώ ταχύτατα, γιατί χρειάστηκε σε 5-6 μέρες να συντονίσω την εκκένωση του προσωπικού του ΟΗΕ από την βομβαρδιζόμενη από τον Εχματυάρ Καμπούλ με εκατοντάδες θύματα, την μεταφορά και διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας και να ξεκινήσω μαραθώνιο επαφών και εκκλήσεων για την κατάπαυση του πυρός.

Κρίσεις παρόμοιες με εκείνες του Αυγούστου επαναλήφθηκαν αρκετές φορές. Δυστυχώς από την Νέα Υόρκη δεν είχα ενίσχυση γιατί πέραν μερικών δηλώσεων του Γενικού Γραμματέα και δύο εκκλήσεις του προέδρου του Συμβουλίου Ασφαλείας – το οποίο δεν συζήτησε ούτε μια φορά το ζήτημα του Αφγανιστάν στα επόμενα δύο χρόνια- η διεθνής κοινότητα έμενε απαθής μπρος στην τραγωδία του Αφγανιστάν. Αντίθετα κέντρα στο Πακιστάν, στην Σαουδική Αραβία και λιγότερο στις άλλες όμορες ή γειτονικές χώρες ενίσχυαν διάφορες πλευρές των αντιπάλων. Το Πακιστάν κυρίως για γεωπολιτικούς λόγους, όπως οι σχέσεις Αφγανιστάν με Ινδία που θα μπορούσαν να περικυκλώσουν το κράτος τους καθώς και το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός Παστουνιστάν εις βάρος της Πακιστανικής εδαφικής ακεραιότητας, ενώ οι Σαουδάραβες εξήγαγαν και χρηματοδοτούσαν πιθανούς επαναστατικούς πολίτες τους σε άλλες χώρες για να προωθούν φανατικούς ισλαμικούς αγώνες ( τζιχάντ).

Στους τριάντα μήνες στο πόστο μου αντιμετώπισα επανειλημμένες πολεμικές συγκρούσεις, λιμούς, επιδημία χολέρας, εκατοντάδες θύματα από νάρκες, αποκλεισμούς, καταστροφές πολιτιστικών μνημείων. Εντούτοις καταφέραμε να διανείμουμε ανθρωπιστική βοήθεια και να εξασφαλίσουμε επιστροφή Αφγανών προσφύγων σε σχετικά ασφαλείς περιοχές από το Πακιστάν και Ιράν, όπου πάνω από 4 εκατομμύρια Αφγανών είχαν καταφύγει.

Και ξαφνικά εμφανίστηκαν οι Ταλιμπάν!

Και ύστερα ακολούθησαν απεχθέστερες εκδοχές του φονταμεταλισμού : Al-Qaeda, Boca Haram, ISIS.

Kυρίως για γεωπολιτικούς λόγους το Πακιστάν και πολιτικοοικονομικούς οι ΗΠΑ θεώρησαν ότι οι στρατιωτικά εκπαιδευμένοι φοιτητές ισλαμικής θεολογίας (talib) θα πετύχαιναν την ειρήνευση και έλεγχο του Αφγανιστάν υποσχόμενοι τάξη, ασφάλεια και ηθική ώστε να κατασκευαστεί από αμερικανική εταιρία αγωγός φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν μέσω Αφγανιστάν στο Καράτσι του Πακιστάν. Ενώ στην αρχή μεγάλο  μέρος του αφγανικού πληθυσμού ταλαιπωρημένου από τις συγκρούσεις μεταξύ των μουτζαχεντίν δέχθηκαν τους Ταλιμπάν με ανακούφιση. σύντομα αντιδρώντας στην σκληρή, αν όχι βάρβαρη, επιβολή της σαρία αντιστάθηκαν, με την ηγεσία του Μασούντ, ώστε παρά την πτώση της Καμπούλ ύστερα από ενάμιση χρόνο, δεν κατάφεραν ποτέ  να ελέγχουν ολόκληρη την χώρα.

Παραιτήθηκα όταν κατανόησα ότι θα ήταν αδύνατο να ήμουν αποτελεσματικός, όταν από τον ΟΗΕ αντιμετώπιζα αδιαφορία για τις εξελίξεις και από τις χώρες – δημιουργούς των Ταλιμπάν έντονη εχθρικότητα. Κάθε προσπάθεια θα ήταν τελείως μάταιη και ίσως άκρως επικίνδυνη. Επέστρεψα στην Ελλάδα, και δέχθηκα την πρώτη πρόταση που μου έγινε, να αναλάβω τον Οργανισμό Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης.

Έκτοτε έχω αναλάβει αμισθί ευθύνες σχετικά με την προώθηση εξωστρέφειας της ελληνικής επιχειρηματικότητας προς την Αφρική, ( Ίδρυσα το Ελληνοαφρικανικό Επιμελητήριο Εμπορίου και Ανάπτυξης),την δημιουργία του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ( Ίδρυμα Μαραγκοπούλου), συμμετοχή σε διπλωματικές αποστολές με τον υπουργό Εξωτερικών και εκπροσώπηση της Ελλάδος σε διεθνείς Οργανισμούς και  συμβολή σε πολιτιστικές και πολιτικοοικονομικές ερευνητικές δραστηριότητες.

Το βιβλίο μου «Αφγανιστάν… και ξαφνικά οι Ταλιμπάν» είναι ίσως σήμανση ότι η χώρα εκείνη, τότε και μέχρι σήμερα, έχει καταλάβει χώρο στο νού και στην ψυχή. Και ότι ήμουν εκεί παρών και θύμα μιας ιστορικής στιγμής.

• Sotiris Mousouris
• ( Συγγραφέας: «Αφγανισταν… και Ξαφνικά οι Ταλιμπαν», Ι. Σιδέρης, 2019)