Βάσος Λυσσαρίδης: Ο ηγέτης που προπορευόταν της Ιστορίας

Είναι ο τελευταίος από τους μεγάλους ηγέτες του κυπριακού λαού που άφησαν το στίγμα τους στα πολιτικά πράγματα του τόπου: τον Μακάριο, τον Κυπριανού, τον Τάσσο Παπαδόπουλο.

• Γιώργος Καμηλάρης

Όσοι είχαμε την ευλογία να εργαστούμε, ή να αγωνιστούμε μαζί του, ο θάνατός του μας γεμίζει θλίψη.

Γιατί η Κύπρος μένει πια ορφανή από πολιτικούς με επάρκεια, όραμα και ηγετικές ικανότητες. Άκουα προχθές στην τηλεόραση αποσπάσματα από ομιλίες του που έκανε πριν από 40 και πλέον χρόνια. Και, όμως, ήταν τόσο κοντά με τη σημερινή κατάσταση που βρίσκεται ο τόπος μας, σαν να ήταν χθες. Για την ικανότητα του ανδρός να βλέπει καθαρά τα διαδραματιζόμενα γύρω του, να τα αξιολογεί με επάρκεια και να τα ερμηνεύει σωστά, ως προς το τι σημαίνουν και τι προδιαγράφουν στο μέλλον σαν να ήταν μάντης των εξελίξεων.

Δεν μιλούμε για τη ρητορική ικανότητα του ανδρός, την καθαρότητα του λόγου του και τη σαφήνεια των νοημάτων που εξέφραζε. Μιλούμε για το πώς συνέδεε το παρόν με το παρελθόν και πώς προδιέγραφε το μέλλον. Σε μια ομιλία του το 1976, πριν σχεδόν μισό αιώνα, προειδοποιούσε ότι η Τουρκία εποφθαλμιά ολόκληρη την Κύπρο και περιέγραφε με σαφήνεια πώς θα το επιτύχει. Λες και να τα έλεγε χθες. Είναι πρόδηλοι οι στόχοι της Τουρκίας, έλεγε, να επεκτείνει την κατοχή της σε όλη την Κύπρο, όχι κατ’ ανάγκη με στρατιωτικά μέσα, αλλά με πολιτικά. Προειδοποιούσε έτσι με απλή κατανοητή γλώσσα τι σημαίνει μια κακή λύση στο Κυπριακό στη βάση των δύο κρατών ή τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα που επαναλαμβάνεται συνεχώς, χωρίς κανένας να μας εξηγήσει τι σημαίνει. Όπου η Τουρκία θα είχε τη δυνατότητα, με τη μεταφορά εποίκων από την Ανατολία και εγκατάστασή τους στην Κύπρο να αλλάξει τη δημογραφική σύνθεση του νησιού και να απαιτήσει ακόμα και δημοψήφισμα για το πώς θέλουν οι Κύπριοι το μέλλον της πατρίδας τους. Ή σε μια κακή λύση ομοσπονδίας ή συνομοσπονδίας να προκαλέσει σε κάποιο στάδιο εντάσεις και προστριβές μεταξύ των συνιστώντων κρατιδίων για να της δοθεί η αφορμή να επέμβει και πάλι όπως έκαμε το 1974 και να αποτελειώσει το έγκλημά της. Αυτά που έλεγε ο Λυσσαρίδης πριν 50 τόσα χρόνια επιβεβαιώνονται πέρα για πέρα με τις σημερινές θέσεις που προβάλλει η Τουρκία περί δύο ανεξάρτητων κρατών που θα ζουν πλάι-πλάι ή περί συνομοσπονδίας που εύκολα μπορεί να διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη. Δεν ξέρω αν οι σημερινές ‘‘ηγέτες’’ μας που χειρίζονται το Κυπριακό συνειδητοποίησαν αυτή την εξέλιξη, που είναι πέραν από ενδεχόμενη αλλά πλέον ψηλαφητή, όπως συχνά μας υπενθυμίζει ο νεοσουλάνος της Άγκυρας Ερντογάν και τα πρωτοπαλλήκαρά του υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου και ο υπουργός του της Άμυνας.

Όμως, ο Γιατρός με τη διορατικότητα που τον χαρακτήριζε δεν προειδοποιούσε μόνο για γεγονότα του μέλλοντος. Πρότεινε και τρόπους πώς να αντιμετωπίσουμε ως Κύπρος και Ελλάδα τη λαίλαπα που φαινόταν από μακριά. Και για τους οποίους τόσο απαξιώθηκε και λοιδορήθηκε από πολιτικούς του αντιπάλους χαρακτηρίζοντάς τον ως γραφικό. Για τα περί ‘‘εμπλεκομένων συμφερόντων’’ στην περιοχή για υποστήριξη της υπόθεσης της Κύπρου, πόσο τον χλεύασαν με τις στενές και κοντόφθαλμες αντιλήψεις τους, άνθρωποι που έβλεπαν τα πράγματα κοντόφθαλμα. Και ερχόμαστε σήμερα ύστερα από 50 χρόνια να αναπτύσσουμε ετεροχρονισμένα, όντως, και να αξιοποιούμε προς υποστήριξη της πλευράς μας τα ‘‘εμπλεκόμενα συμφέροντα’’ στην περιοχή χωρών όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, η Ιορδανία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Γαλλία, η Ιταλία κ.ά. Χάθηκε όμως πολύτιμος χρόνος ένεκα της έλλειψης διορατικότητας από πολιτικούς και πολιτικές δυνάμεις που παρίσταναν τους παντογνώστες, τους προοδευτικούς και τους πατριώτες και δόθηκε ο χρόνος στην Τουρκία να προωθήσει τις θέσεις της. Αυτή ήταν η τραγική μοίρα της Κύπρου. Να βρίσκονται στην ηγεσία του λαού της πολιτικοί και πολιτικές δυνάμεις ανάξιες και κατώτερες των προσδοκιών του.

Μας προκαλεί θλίψη ο θάνατος του Βάσου Λυσσαρίδη γιατί αφήνει την Κύπρο και το λαό της με καταπονημένη την αγωνιστικότητά του και με μια αρρωστημένη τάση να υποταγούμε στις τουρκικές επιδιώξεις. Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους καταλήξαμε σήμερα από υποχώρηση σε υποχώρηση να εκλιπαρούμε την Τουρκία να αποδεχτεί μορφή λύσης, όπως τη ΔΔΟ που ήταν δική της πρόταση. Μορφές λύσης που μετατρέπουν την Κύπρο σε νοτιότερη επαρχία της Τουρκίας εκτουρκίζοντας τον τόπο και τον κόσμο της με την εκθεμελίωση ενός πολιτισμού τεσσάρων χιλιάδων χρόνων, που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός από τους Οθωμανούς Τούρκους με την καταστροφική πορεία τους διαμέσου των αιώνων.

Αλλά δεν είναι μόνο την Κύπρο που υπερασπίστηκε ο Βάσος Λυσσαρίδης. Ο Γιατρός, ως μια εμβληματική παγκόσμια προσωπικότητα είχε άμεση εμπλοκή στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες πλείστων χωρών του κόσμου, όπως της Παλαιστίνης, της Νότιας Αφρικής και πλήθος άλλων χωρών της Αφρικής και της Ασίας που στέναζαν κάτω από τη βρετανική αποικιακή μπότα. Με την καθοδήγησή του ως αντιπρόεδρος του Κινήματος Αφρο-ασιατικής Αλληλεγγύης (AAPSO), με την παροχή κάθε μορφής βοήθεια που μπορούσε να προσφέρει, ενίσχυε την αγωνιστικότητα των λαών αυτών που τελικά οδήγησε στην ελευθερία τους. Αλλά πρόσφερε τα μέγιστα και στην υπόθεση της ειρήνης και ευημερίας των λαών ως ηγετική μορφή στο χώρο των Ευρωπαίων σοσιαλιστών δίπλα στον Καγκελάριο της Γερμανίας Σρέτερ και άλλους διακεκριμένους ηγέτες της Ευρώπης με τους οποίους συνδεόταν στενά.

Είχα την ευλογία να τον εκπροσωπήσω σε μια αποστολή-προσκύνημα στην Νότια Αφρική όταν η χώρα αυτή μόλις είχε αποκτήσει την ελευθερία της από το φασιστικό καθεστώς Απαρτχάιντ. Ήταν το συνέδριο του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσσου του οποίου ηγείτο μέχρι τότε ο Νέλσων Μαντέλα, κατά το οποίο αφού επετεύχθη η απελευθέρωση της χώρας παρέδωσε την αρχηγία και την ηγεσία της ελεύθερης πια Νότιας Αφρικής στο διάδοχό του. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη λάμψη των ματιών του όταν παρουσιάστηκα ενώπιον του και του παρέδωσα επιστολή-μήνυμα από το ‘‘σύντροφο Λυσσαρίδη’’. Όπως, και δεν θα ξεχάσω ποτέ τη θερμή υποδοχή του Γιατρού από τον αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο και τους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου, όταν σε μια επίσκεψή του στην Αλβανία, στο πέρασμά μας από την Κορυτσά, το Αργυρόκαστρο και τους Αγίους Σαράντα ξεχύνονταν οι άνθρωποι αυθόρμητα από τα σπίτια τους και έσπευδαν να του σφίξουν το χέρι. Γιατί, ενώ δεν τον είχαν δει ποτέ προηγουμένως, τον ήξεραν καλά μέσα από τους αγώνες του για ελευθερία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των λαών, ανεξάρτητα από θρησκεία, φυλή ή χρώμα.

Ξανάκουσα προχθές απόσπασμα από μια ομιλία του που έκανε το 1980 όταν ως πρόεδρος του Παγκύπριου Ιατρικού Συλλόγου διεκδικούσε ένα σύγχρονο σχέδιο υγείας που να υπηρετούσε τις μάζες του λαού και τους μη προνομιούχους. Έπρεπε να περάσει σχεδόν μισός αιώνας για να αντιληφθεί η πολιτεία τους οραματισμούς του και να κάνει τις προσδοκίες του Γιατρού πραγματικότητα, με την εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας – ΓΕΣΥ, δικαιώνοντας έτσι πλήρως το Γιατρό και επιβραβεύοντας τη διορατικότητά του.

Πορευόταν, λοιπόν, ο Λυσσαρίδης μπροστά από την Ιστορία. Και η μετέπειτα καταγραφή της αναπόφευκτα φέρει τη σφραγίδα του.

• 30 Απριλίου 2021