Είναι δυνατόν στην Ελλάδα του 2021 η συζήτηση για τη συνεπιμέλεια των τέκνων σε περίπτωση λύσης του γάμου ή διακοπής της συμβίωσης των γονιών τους να γίνεται με όρους μικροπολιτικής διαχείρισης;
Είναι δυνατόν να αμφισβητείται σοβαρά σήμερα, από πολιτικές δυνάμεις που ομνύουν στο Κράτος Δικαίου και στα κοινωνικά δικαιώματα, στον πολιτικό φιλελευθερισμό και στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό η αρχή της συνεπιμέλειας των τέκνων, η οποία έχει αναγνωρισθεί και εγκαθιδρυθεί στο Οικογενειακό Δίκαιο των περισσότερων Κρατών μελών της Ε.Ε. εδώ και 30 χρόνια;
Είναι δυνατόν το αυτονόητο δικαίωμα γονιών και παιδιών στη συνεπιμέλεια να αποτελεί σημείο ρήξης όχι με την οπισθοδρομική άποψη της κυριαρχίας του ενός μόνο γονέα στην επιμέλεια του παιδιού, αλλά, αντίθετα, με την προοδευτική αντίληψη για ίσες υποχρεώσεις και ίσα δικαιώματα των γονιών απέναντι στην επιμέλεια των παιδιών, ίσο χρόνο επικοινωνίας και φροντίδας και ίση συμμετοχή τους στις αποφάσεις και στις ευθύνες της ανατροφής τους;
Όπως αποδεικνύεται από το δημόσιο διάλογο και από τη συζήτηση στη Βουλή, φαίνεται πως ναι, δυστυχώς, είναι δυνατόν.
Σαράντα χρόνια μετά τη μεγάλη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου στην Ελλάδα από την Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ -την οποία είχε τότε καταψηφίσει η Ν.Δ. ως αντιπολίτευση-, σήμερα η αντιπολίτευση εκδηλώνει την πρόθεσή της να καταψηφίσει τη συνεπιμέλεια, – ο ΣΥΡΙΖΑ και ως Κυβέρνηση είχε αρνηθεί τη θεσμοθέτησή της- αρνούμενη την ουσία του δικαιώματος στις ίσες υποχρεώσεις και στα ίσα δικαιώματα των γονιών απέναντι στα παιδιά τους. Είναι ιστορικό παράδοξο κάποιοι να προχωρούν, οπισθοχωρώντας.
Ας συμφωνήσουμε τουλάχιστον στα βασικά: Το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού είναι ο κυρίαρχος κανόνας στην επιμέλεια. Αυτή δεν επικαθορίζεται από τη βιολογική σχέση της μητρότητας, αλλά από τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των γονιών απέναντι στα παιδιά τους, μετά τη διακοπή της συμβίωσης. Ο ίσος χρόνος-η ίση ευθύνη των γονιών στην επιμέλεια δεν προκύπτει από κάποια μαθηματική εξίσωση μεταξύ των διαφορετικών βουλήσεων των γονιών, αλλά από την κοινή υποχρέωσή τους να είναι και οι δύο εξίσου παρόντες στην ανατροφή των παιδιών τους. Η διακοπή της συμβίωσης για το ζευγάρι δεν σημαίνει διάλυση ή περιορισμό των σχέσεων του παιδιού και με τους δύο γονείς του. Δεν υπάρχει εξ’ορισμού «φυσικό δικαίωμα» του ενός ή του άλλου γονέα στην κατοικία, στη φροντίδα και στην ανατροφή του παιδιού, αλλά υποχρέωση διακανονισμού τους μετά από συνεννόηση, διαμεσολάβηση ή σε περίπτωση ακραίας διαφωνίας, μετά από δικαστική απόφαση. Αν συμφωνήσουμε σε αυτά, τότε μπορούμε να συζητήσουμε τις διαστάσεις του ζητήματος και να διαμορφώσουμε τις αναγκαίες συναινέσεις.
Η άσκηση της επιμέλειας «από κοινού», αλλά και «εξ’ ίσου» από τους δύο γονείς τους υποχρεώνει σε αναζήτηση συμφωνίας μεταξύ τους ή προσφυγής σε διαμεσολάβηση και επομένως σε ανάληψη περισσότερων υποχρεώσεων απέναντι στα παιδιά, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της «εναλλασσόμενης κατοικίας» με όρους που να προστατεύουν το υπέρτερο συμφέρον τους. Αυτό είναι οπωσδήποτε θετικό, γιατί η συμφωνία επιβάλει αμοιβαίες υποχωρήσεις, όπως και διαφορετικές επιλογές των γονιών για τον τόπο κατοικίας τους ή τη διευθέτηση του προσωπικού χρόνου τους προς όφελος των παιδιών. Το ίδιο θετική είναι η διάταξη που καθιερώνει το τεκμήριο του 1/3 του συνολικού χρόνου του τέκνου ως ελάχιστου χρόνου επικοινωνίας του, με φυσική παρουσία, με τον γονέα, με τον οποίο δεν θα διαμένει. Ωστόσο, πρέπει να προσδιοριστεί ο υπολογισμός του χρόνου αναφοράς ανά έτος κατόπιν συμφωνίας των γονιών. Αντίθετα, είναι απολύτως προβληματικές οι διατάξεις για τους λόγους περιορισμού ή αποκλεισμού της επικοινωνίας γονιών με τα παιδιά τους, οι οποίες αξιολογήθηκαν λανθασμένα από το σχέδιο νόμου (εξάρτηση από ναρκωτικά, παραβατικότητα, παραμέληση ή εκμετάλλευση τέκνων) με κυριότερο αυτόν της μη άμεσης απομάκρυνσης του κακοποιητικού γονέα. Αυτές οι διατάξεις πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξουν για να προστατευθεί το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού και αποφευχθεί η κατάχρηση δικαιώματος από ανάξιους γονείς.
Η αναγνώριση της συνεπιμέλειας στην Ελλάδα είναι μία προοδευτική αλλαγή. Η υπερψήφιση όπως και η καταψήφιση του στη Βουλή θα έχει από κάθε πλευρά κόστος, ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό. Κι αυτό δεν ορίζεται ούτε από τα λόμπι των ενεργών μπαμπάδων, ούτε από τις αντιδράσεις των ανήσυχων μαμάδων, αλλά από τον πολιτικό καθρέπτη που αντικατοπτρίζει τη «ρωγμή του χρόνου» και που θα διαχωρίζει πάντα το παλιό από το καινούργιο. Αρκεί να σκεφτούμε την καθιέρωση του πολιτικού γάμου το 1982 και θα καταλάβουμε.
Μαζί, λοιπόν, με τα παιδιά.
- Πρώην Υφυπουργός Παιδείας Καθηγητής Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
- Το άρθρο δημοσιεύθηκε επίσης στην εφμερίδα Τα Νέα
- 19.05.2021