Πανδημία· πρώτες νύξεις: από τον φόβο και τη στέρηση στην πρόσληψη και τη μεταμόρφωση

Φέρνει η νύχτα το πρωί
κι ο ήλιος πάει να φανεί
ήμουν μικρός και ξέχασα
γλυκό πουλί μου σε έχασα.

Kλείνει τα δίχτυα του το φως
κι όποιος κοιμάται μοναχός
κάνει πως δεν τον νοιάζει
μ’ όνειρο η μέρα μοιάζει.

Tα φτερά μου ανοίγω στον αέρα
ότι απομένει απ’ τη ζωή είναι μια μέρα
είν’ ένας κήπος με λουλούδια και με φίδια
δυό χελιδόνια που γυρνάν ξανά στα ίδια.

Bλέπω τις μέρες να περνούν
και μες στα μάτια με κοιτούν
σπίθες παλιές που ξέχασα
γλυκό πουλί μου σε έχασα.(1)

Θα μπορούσε να ήταν μια ωραία άσκηση-πρόκληση η ανεύρεση μιας ποιητικής της πανδημίας σε καταθέσεις ψυχικές του παρελθόντος, από τις οποίες κανείς πιάνεται για να σιγοψιθυρίσει συλλαβιστά —προσπαθώντας να κατανοήσει τη νέα ανησυχαστική συνθήκη— ή αντλεί το υλικό για να νοηματοδοτήσει το ανοίκειο με το οικείο.

• Αρχισυντάκτης : Παναγιώτης Θωμά

Το οικείο για πολλούς από εμάς, στην προκειμένη περίπτωση, είναι το πανέμορφο άσμα / στιχούργημα του ιδιαίτερου και οπωσδήποτε σπουδαίου της νεώτερης έντεχνης σκηνής Σωκράτη Μάλαμα. Με τούτο μπορεί κανείς εξάλλου να ψηλαφήσει πάντοτε ποιητικά τις αλλόκοτες κι αλλιώτικες μέρες της πρώτης καραντίνας, που ήταν σχεδόν παγκόσμια και καθολική, μέρες που για κάποιες χώρες ακόμα συνεχίζονται.

Η συνθήκη της καραντίνας είναι αναμφίβολα —ένα από τα— τεστ αντοχών που επιβάλλει η πανδημία σε μας και σε πολλούς άλλους στον κόσμο. Τεστ αντοχών για τη μοναξιά, την άσκηση μιας δημιουργικής εσωστρέφειας σε ατομικό επίπεδο («εσωτερική πατριδογνωσία» τη βαφτίζει η Κική Δημουλά),(2) της ανεχτικής και αγαπητικής συνύπαρξης —αυτού του άθλου— σε επίπεδο οικογενειακό. Είναι όμως και τεστ ανθρωπιάς για την βίωση μιας παράλληλης εξωστρέφειας (ψυχικής αρχικά και εξάπαντος καρδιακής), που θα οδηγήσει στη συνειδητοποίηση της πανανθρώπινης μοίρας μέσω των χιλιάδων εικόνων και ιστοριών που μας κατακλύζουν: ο νέος κορωνοϊός ταλανίζει τον πλανήτη ολάκερο· είτε το βλέπεις είτε δεν το βλέπεις είσαι ένας από τους πολλούς, που καλείται να προστατέψει και να προστατευθεί, να δει τον άλλον ως Πλησίον και να γίνει Πλησίον για τον / τους Άλλους. Ένας αόρατος ιστός μας ενώνει και τούτο θα πρέπει φυσιολογικά να οδηγεί στην οικουμενική Συμ-πάθεια. Εντωμεταξύ (για να δανειστούμε την δυνατή εικόνα του Μάλαμα) όλη αυτή η διαδικασία αποκαλύπτει και τα λουλούδια μιας ακριβής, πανανθρώπινης συνείδησης (που εκκινεί από το τοπικό και ανοίγεται στο καθολικό) αλλά —αναπόφευκτα— και τα φίδια της άρνησης της ανθρωπιάς και της ανθρωπινότητας. Όλα στον ίδιο κήπο!

Επειδή δε ο ποιητικός λόγος, όταν γίνεται ειλικρινής εξομολόγηση, μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως μετάβαση από το ατομικό στο συλλογικό, φαίνεται πως η Κική Δημουλά θα μπορούσε επίσης να παραπέμπει στην αναγκαστική οικονομία των ημερών, δηλαδή στη στέρηση της αφής, του εναγκαλισμού, της όσφρησης ακόμα, που μοιάζει να μετατρέπει το άφοβο σε φοβισμένο, το προσωπικό σε απρόσωπο, το ένσαρκο σε απλό (εικονικό) σύμβολο του ενσάρκου. Αν αυτή εκληφθεί ως μια ασκητική συνθήκη (σίγουρα τέτοια μοιάζει να είναι), η ποιήτρια μας δίνει και τον καλό καρπό τούτου του δύσκολου «άνευ»:

«Οἰκονομική / μέθοδο ἄνευ διδασκάλου ἀκολούθησα / καὶ κάθε ἄνευ γενικῶς / ποὺ εἶναι μέθοδος εὐρύτερης μαθήσεως».(3)

Σίγουρα αυτή η «ευρύτερη μάθηση» ξεκίνησε για πολλούς στις συνθήκες της πανδημίας από την εκτίμηση των μικρών πραγμάτων, των καθημερινών στιγμών που ένα αλλιώτικο φως φαίνεται τώρα να τα ντύνει και να τα αποκαλύπτει, γιατί εμείς είμαστε περισσότερο παρόντες, γιατί η στάση αντί της κινήσεως, ως κατάφαση στο ίδιον, το φανερώνει αναβαπτισμένο ωσάν να το ξαναγεννά… Μια γεύση δηλαδή «Ελεύθερων Πολιορκημένων» και ναι, απηχώντας και τον «Πόρφυρα» του Σολωμού «Δεν το ’λπιζα να ’ν’ η ζωή μέγα καλό και πρώτο»!(4) θα πρέπει να έχει παραδεχθεί και ομολογήσει ο καθένας μας.

Αυτά είναι όμως τα καλά που δυνητικά έχει να δώσει η τραγική συνθήκη της πανδημίας, γιατί περί μεγάλης και ανείπωτης τραγικής στιγμής στην ιστορία του 21^ου αιώνα πρόκειται· για μέγα θανατικό, ράπισμα ισχυρό στο πρόσωπο της ανθρωπότητας που θυμίζει τα όρια και τις αντοχές της κτιστής μας φύσης. Χιλιάδες άνθρωποι μένουν εκτεθειμένοι, άποροι, απροστάτευτοι. Αυτά, στην εποχή της αποθέωσης της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αν τούτη δεν είναι η μεγαλύτερη ανατροπή που θα έχουμε ζήσει στη ζωή μας, θα είναι σίγουρα από τις σημαντικότερες, γιατί έχει συνταράξει χωρίς υπερβολή το σύμπαν· κρίνει λαό και ηγέτες, στάσεις και νοοτροπίες, φέροντας στην επιφάνεια ουκ ολίγες παθογένειες: οι συνωμοσιολογίες καλά κρατούν, όπως και οι ευφάνταστες θεωρίες πολιορκίας (της Εκκλησίας και της κοινωνίας) από μυστικές δυνάμεις· οι ακραίες, φανατικές φωνές στο εκκλησιαστικό σώμα βρίσκουν ευκαιρία να κάνουν επίδειξη μιας αμφίβολης πίστης και οδηγούν σε διχασμούς και σύγχυση,(5)ενώ η ανευθυνότητα σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο πολλαπλασιάζει το κακό και οδηγεί σε δυσχέρειες το έργο των ηρωικών εργατών στον κλάδο της Υγείας.

Πλανάται το ερώτημα της κανονικότητας και της επαναφοράς της που τείνει κάποτε να γίνει ουτοπικό σύνθημα. Φαίνεται, πως μάλλον θα πρέπει να αμφιβάλλει κανείς για την επιστροφή της όποιας κανονικότητας —είτε γιατί αυτό θα είναι αδύνατο, είτε διότι αυτή δεν θα πρέπει να επέλθει. Γιατί οφείλουμε να μάθουμε το μάθημά μας: περισσότερη ευθύνη, μεγαλύτερη συλλογικότητα και μια πίστη σώφρων και όχι παράλογη. Αν πρέπει λοιπόν να βρούμε μια κανονικότητα, ας είναι αυτή της προσαρμογής που ορίζει έτσι κι αλλιώς την ανθρώπινη φύση, αυτή της πρόσληψης που καταξιώνει τη ζωή μέσα από τη μεταμόρφωσή της. Γιατί τελικά η ζωή είναι το μέγα καλό, το μέγα δώρο…

Στο πλαίσιο που χαράζουν τα πιο πάνω κινούνται οι μελέτες του ένατου τεύχους της Συμ-βολής στο οποίο με χαρά σας καλωσορίζουμε. Το παιγνίδι, το σοβαρότατο παιγνίδι της ζωής, θα κριθεί από την παραδοχή της δύσκολης συνθήκης κι ακολούθως την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν ή πρέπει να εξευρεθούν για την προαγωγή της προόδου σε όλα τα επίπεδα. Εδώ χωράει μια ειλικρινής (αυτό)αξιολόγηση ατόμων και κοινωνιών, τοπικών Εκκλησιών και φορέων της πίστεως, η οποία δεν μπορεί παρά να στηρίζεται στη γνώση και την ορθή τοποθέτηση βασικών αρχών, ή στην άντλησή τους από παλιές ή / και νέες πηγές. Αυτό έπραξαν και οι ξεχωριστοί συνεργάτες του παρόντος τεύχους σε μια προσπάθεια για πρώτες νύξεις και εισηγήσεις που άπτονται όψεων της εποχής της πανδημίας του νέου κορωνοϊού. Το «Δελτίο Αναστοχασμών», που αξιοποιεί μια διαδραστική διαδικασία όπως την απολαμβάνουμε στις κινηματογραφικές προβολές της Ιεράς Μητροπόλεως Κυρηνείας, χρησιμοποιεί παλαιότερες και πιο πρόσφατες ταινίες για να κινηθεί σε παρόμοιες ατραπούς. Η περί πανδημίας συζήτηση επιβάλλεται να έχει και συνέχεια. Ας είναι προς τούτο η Συμ-βολή μια καλή αφορμή.

Φίλες και φίλοι, καλή ανάγνωση!

Εκ μέρους της Συντακτικής Ομάδας:

Παναγιώτης Θωμά

Μαργαρίτα Ιωάννου

Άννα-Μαρία Παπαδάκη

Πολυξένη Στυλιανού

Μαρία Χατζηαποστόλου

• (1) Σωκτάτης Μάλαμας, “Ο Κήπος”, Λαβυρινθος, Lyra 1996 (ψηφιακός δίσκος).
• (2) Παραθέτω τη δεύτερη στροφή του ποιήματος «Διδακτική Ύλη» απ’ όπου αντλώ τη δημουλική στοχαστική φράση: «Φτωχοὶ τῆς φύσης μου οἱ πόροι / δὲ μ᾿ ἔστειλε γιὰ / ἀνώτερη ἀμάθεια / στὸ ἐξωτερικό. Ἔμεινα ἐδῶ στὸ νοίκι / μιᾶς χαμηλοτάβανης / ἐσωτερικῆς / πατριδογνωσίας». Κική Δημουλά, Χλόη Θερμοκηπίου, Ίκαρος, Αθήνα ²2005, σ. 7.
• (3) Ό.π., σ. 7.
• (4) Διονύσιος Σολωμός, «Ο Πόρφυρας» (έκδοση Αλεξίου), στο: Διονύσιος Σολωμός. Έργα. Ποιήματα και Πεζά, εισαγ., επιμ., σχόλ.: Δημήτρης Δημηρούλης, Μεταίχμιο ²2007, σ. 251, στίχ. 11.
• (5) Για τη συζήτηση που αφορά τη στάση της Εκκλησίας στον καιρό της πανδημίας βλ. δύο πρόσφατες αξιόλογες εκδόσεις: Νικόλαος Ασπρούλης και Nathaniel Wood (επιμ.), Καιρός του ποιήσαι: Η Ορθοδοξία ενώπιον της πανδημίας του κορωνοϊού, Εκδοτική Δημητριάδος, Βόλος 2020, και Σύναξη. Τριμηνιαία Έκδοσης Σπουδής στην Ορθοδοξία 156 (2020), τεύχος που τιτλοφορείται Πανδημία.

Για πρόσβαση σε όλα τα άρθρα του ένατου τεύχους της Συμ–βολής ακολουθήστε τον πιο κάτω σύνδεσμο: SYMBOL – e