Περί προσωπολατρίας και προσωπολατρών
Το 1956 ο αμερικανός καθηγητής ψυχολογίας Λέον Φέστινγκερ ανέπτυξε στο περίφημο πλέον βιβλίο του When Prophecy Fails (Όταν η Προφητεία Διαψεύδεται), τη θεωρία της «γνωστικής ασυμφωνίας» (cognitive dissonance), στην οποία επικεντρώθηκε στο πως οι άνθρωποι πασχίζουν να διατηρήσουν την εσωτερική τους συνοχή.
Όταν η διαταραχή αυτής της εσωτερικής συνοχής, την οποία ο Φέστινγκερ ονομάζει «ασυμφωνία» (dissonance) γίνεται εμπειρία, η άνθρωποι στην πλειοψηφία τους δυσφορούν, θλίβονται, ταλανίζονται.
Στην ουσία ο Φέστινγκερ απέδειξε ότι οι άνθρωποι όταν έρχονται αντιμέτωποι με στοιχεία που διαψεύδουν τις πεποιθήσεις τους, αντί να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά και την αντίληψη τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα προσπαθούν να προσαρμόσουν τις πεποιθήσεις τους έτσι ώστε να ταιριάζουν με τη δική τους συμπεριφορά και τη δική τους ερμηνεία της πραγματικότητας, έστω και αν αυτό γίνεται με προκρούστεια λογική, δηλαδή ενάντια στην ορθολογική αντίληψη των πραγμάτων.
Πολλές φορές συναντούμε ανθρώπους, οι οποίοι θεωρούν ότι η βασική τους πεποίθηση για ένα πολιτικό ηγέτη είναι τόσο ισχυρή που μετατρέπεται σε απόλυτη γνώση και κρίση γι’ αυτόν. Όταν τους παρουσιάζονται στοιχεία τα οποία λειτουργούν ανατρεπτικώς προς αυτήν την πεποίθηση, τα νέα αυτά στοιχεία τούς προκαλούν ιδιαίτερα δυσάρεστη αίσθηση, όσο ισχυρά όμως και να είναι δεν τα κάνουν αποδεκτά, είναι εκ προοιμίου απορριπτέα. Είναι πάντοτε άνθρωποι, οι οποίοι ταυτίζουν την ιδεολογία τους ή την αντίληψη που έχουν για τις πολιτικές εξελίξεις, όχι με ορθολογικές πολιτικές θέσεις αλλά με πολιτικά πρόσωπα, με αποτέλεσμα στη σκέψη τους και στις πολιτικές τους επιλογές, ο πολιτικός ηγέτης να προτεραιοποιείται και να ταυτίζεται απολύτως με την ιστορική εποχή του, γινόμενος η βάση επί της οποίας αντιλαμβάνονται την ιστορία.
Η γνωστική ασυμφωνία λειτουργεί ως άλλοθι για να επιτρέπει στους ανθρώπους να πείθουν εαυτούς ότι δεν υπάρχει κανένα λάθος με τις πεποιθήσεις τους και ότι αυτό που πιστεύουν είναι δόγμα, αφού μόνο η σκέψη για την προοπτική αλλαγής είναι ανησυχητική έως καταστροφική. Η αλλαγή πολιτικών πεποιθήσεων και πιο ειδικά η αλλαγή της αντίληψης για ένα πολιτικό ηγέτη, είναι πάντοτε δύσκολη καθώς οι άνθρωποι από τη φύση τους αντιστέκονται στην αλλαγή. Η αποφυγή του διανοητικού και ψυχολογικού πόνου και η συντήρηση της πνευματικής ενέργειας επί των εδραίων αντιλήψεων αποτελούν μέρη του μηχανισμού της πολιτικής και διανοητικής τους επιβίωσης. Γι΄αυτό και οι άνθρωποι αναστατώνονται, θεωρώντας ότι χάνεται το έδαφος κάτω από τα πόδια τους όταν αμφισβητείς αυτά που πιστεύουν, όταν, με άλλα λόγια, τους αναιρείς τα ερείσματα που τους δικαιώνουν στα ίδιά τους τα μάτια, και ειδικά αν αυτά τα ερείσματα είναι αγιοποιημένα στη σκέψη τους πολιτικά πρόσωπα. Γι’ αυτό και συντηρούνται οι πολιτικοί μύθοι στη πολιτική κονίστρα.
Γι’ αυτό πολλοί μετατρέπουν την ερμηνεία της ιστορίας και της τρέχουσας πολιτικής, με πρωταγωνιστές πάντοτε τους ηγέτες που λατρεύουν, σε δικαστήριο που δικαιώνει τις πεποιθήσεις, τις εμμονές και τις ψυχώσεις τους.