Εκτοπισμένοι: Οι άτυχοι της εισβολής

Ήμουν τότε Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας γι΄ αυτό θεώρησα ότι θα ήταν ορθότερο να μη γράψω επώνυμα επί ενός θέματος που δεν ήταν ουσιαστικά νομικό.

• Γεώργιος Αρέστης

Θεωρούσα τα όσα τότε, προ 20 και πλέον ετών, έγραφα ιδιαίτερα σημαντικά για το σύνολο του προσφυγικού κόσμου αλλά ιδιαίτερα για όσους έχασαν σημαντικές περιουσίες στην κατεχόμενη περιοχή οπότε το αίσθημα της αδικίας θα ήταν εξόχως έντονο.

Ουδείς το σχολίασε, ουδείς ανταποκρίθηκε ούτε με θετικό ούτε με τρόπο αρνητικό.

Πίστευα ότι κάποιους που τους αφορούσε άμεσα θα το θεωρούσαν σαν αφορμή για περαιτέρω συζήτηση.

Το δημοσίευσα ξανά ένα χρόνο περίπου αργότερα αλλά, είχε την ίδια τύχη. Το ζήτημα άνισης μεταχείρισης των εκτοπισθέντων που ήγειρα με το άρθρο μου ουδέποτε επιλύθηκε.  Βρίσκεται στην ίδια κατάσταση και σήμερα. Γνωρίζω ότι έγιναν μελέτες, ότι προβάλλεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια από οργανώσεις εκτοπισθέντων και από κάποιες πολιτικές δυνάμεις. Γνωρίζω επίσης ότι υπήρξαν και κυβερνητικές εξαγγελίες που αναγνωρίζουν την ύπαρξη του προβλήματος και δίνονται υποσχέσεις για τη λήψη διορθωτικών μέτρων τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αποκατάσταση της αδικίας. Στην πράξη όμως τίποτε το συντονισμένο και ουσιαστικό δεν έχει γίνει.

Με λόγια απλά. Τα οικονομικά βάρη της εισβολής στην ουσία τα έχουν επωμισθεί κυρίως οι εκτοπισμένοι. Αυτοί έχασαν τις περιουσίες τους, χωράφια, περιβόλια, σπίτια, πολυκατοικίες, οικόπεδα, εργοστάσια, επιχειρήσεις, ξενοδοχεία πέραν από το γεγονός ότι έχασαν την κοινωνία και τους χώρους στους οποίους ήταν συνηθισμένοι να ζουν. Έχασαν τα πάντα. Κινητά και ακίνητα. Έπρεπε ν΄ αρχίσουν και άρχισαν την ζωή τους από το μηδέν, με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Άγχος, αβεβαιότητα, αγωνία για το μέλλον. Η ζωή τους αποδιοργανώθηκε πλήρως. Μιλώ βέβαια εδώ για υλικές απώλειες. Δεν μιλώ γι΄ απώλειες ανθρωπίνων ζωών, για τραυματισμούς, εξευτελισμούς. Δεν μιλώ γι αγνοούμενους. Γιατί παρ΄ όλον ότι αυτά τα βίωσε το σύνολο του Κυπριακού Ελληνισμού, σε πολλαπλάσιο βαθμό και κύρια τα βίωσαν αυτοί που είδαν και έζησαν την τουρκική βαρβαρότητα κατά πρόσωπο.

Μισός σχεδόν αιώνας μετά είναι πολύς χρόνος και με τίποτε δεν δικαιολογείται ότι παραμένουν απλά οι άτυχοι της εισβολής και της κατοχής.

Παραθέτω πιο κάτω αποσπάσματα των όσων έγραψα το 2000. Τονίζω δε ότι όσα έγραψα δεν αποτελούσαν επιστημονική μελέτη αλλά ήθελα να ενεργοποιήσω ένα προβληματισμό, να προκαλέσω συζήτηση και να ευαισθητοποιήσω όσους πρέπει να εγκύψουν και λύσουν το πρόβλημα.

« Το άρθρο 28 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας καθιερώνει την αρχή της ισότητας. Λέγει ότι όλοι οι πολίτες ανεξαίρετα είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου, των αρχών και της δικαιοσύνης. Όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και έχουν και τις ίδιες υποχρεώσεις. Λέγει ότι όλοι δικαιούνται να τυγχάνουν ίσης προστασίας και μεταχείρισης. Λέγει επίσης ότι ο καθένας απολαμβάνει όλων των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Σχετικά δε το άρθρο 24 του Συντάγματος αναφέρει ότι ο καθένας υποχρεούται να συνεισφέρει στα δημόσια βάρη ανάλογα με τις δυνάμεις του.

Οι εκτοπισθέντες είναι ίσοι πολίτες έναντι του Νόμου όσον αφορά τα δημόσια βάρη και τυγχάνουν της ίδιας μεταχείρισης; Η συνεισφορά τους στα δημόσια βάρη είναι ανάλογα με τις δυνάμεις τους; Την απάντηση θα την αφήσω να την δώσετε εσείς αφού σας παραθέσω κάποια παραδείγματα.

Παράδειγμα 1

Ο Α είχε το 1974 ένα κατάστημα στην Κερύνεια. Το ενοικίαζε προς ΛΚ100 το μήνα. Είχε εισόδημα ΛΚ1200 το χρόνο. Χωρίς να παίρνει αύξηση κάθε χρόνο από τότε μέχρι το έτος 2000 θα είχε ένα συνολικό εισόδημα της τάξης των ΛΚ32000 περίπου. Αυτό το εισόδημα το έχασε.

Ο Β το 1974 είχε ένα κατάστημα στη Λάρνακα. Το 1974 το ενοικίαζε ΛΚ100 τον μήνα. Είχε εισόδημα ΛΚ1200 το χρόνο. Χωρίς να παίρνει αύξηση, που το πιθανότερο είναι πως διπλασίασε ή δεκαπλασίασε το ενοίκιο, θα έχει μέχρι το τέλος του έτους 2000 ένα συνολικό εισόδημα της τάξης των ΛΚ32000.

Είναι ο Α και ο Β ίσοι ενώπιον του Νόμου όπως λέγει το άρθρο 28 του Συντάγματος;

Παράδειγμα 2

Ο Α είχε το 1974 ένα οικόπεδο αξίας ΛΚ20000 στην παραλιακή περιοχή της Αμμοχώστου. Το έχασε. Για 26 χρόνια του είναι άχρηστο.

Ο Β είχε το 1974 ένα οικόπεδο αξίας ΛΚ20000 στην παραλιακή περιοχή της Λεμεσού. Δεν το έχασε. Έχτισε το 1980 πέντε καταστήματα και τα ενοικίασε προς ΛΚ100 το μήνα το κάθε ένα. Έχει εισόδημα ΛΚ60000 το χρόνο και μέχρι το τέλος του 2000 θα έχει εισόδημα της τάξης των ΛΚ1.200.000.

Είναι ο Α και ο Β ίσοι ενώπιον του Νόμου;

Παράδειγμα 3

Ο Α είχε το 1974 ένα κήπο εσπεριδοειδών στη Μόρφου. Είχε ένα καθαρό εισόδημα ΛΚ2000 το χρόνο. Μέχρι το έτος 2000 θα είχε εισπράξει συνολικά ΛΚ52000. Αυτό το εισόδημα δεν το είσπραξε.

Ο Β είχε το 1974 ένα κήπο εσπεριδοειδών στη Λεμεσό. Είχε ένα καθαρό εισόδημα ΛΚ2000 το χρόνο. Δεν το έχασε. Μέχρι το έτος 2000 είσπραξε ΛΚ52000.

Είναι ο Α και Β ίσοι ενώπιον του Νόμου;

Παράδειγμα 4

Ο Α είχε το 1974 ένα σπίτι στο οποίο κατοικούσε με την οικογένεια του στο Τρίκωμο αξίας ΛΚ20000. Το έχασε. Αγόρασε για να ζει με την οικογένεια του ένα διαμέρισμα στη Λάρνακα αξίας ΛΚ30000. Του έδωσε το κράτος μια βοήθεια περίπου ΛΚ6000. Για να αποκτήσει τίτλο γι΄ αυτό το σπίτι που έχασε χωρίς να φταίει πλήρωσε στο κράτος σαν δικαιώματα κτηματολογίου ΛΚ1700.

Ο Β είχε ένα σπίτι το 1974 στη Λάρνακα στο οποίο κατοικούσε με την οικογένεια του αξίας ΛΚ20000. Δεν το έχασε. Δεν πλήρωσε ΛΚ30000 για να αγοράσει διαμέρισμα, δεν πήρε ΛΚ6000 βοήθεια από το κράτος και δεν πλήρωσε ΛΚ1700 πίσω στο κράτος

δικαιώματα κτηματολογίου. Δεν πλήρωσε ξανά για ν΄ αποκτήσει σπίτι να στεγάσει την οικογένεια του.

Είναι ο Α και ο Β ίσοι ενώπιον του Νόμου;

Τα παραδείγματα μπορούν να γίνουν δεκάδες και εκατοντάδες και μπορούν να προεκταθούν και να γίνουν πολύπλοκα. Τ΄ αφήνουμε όμως απλά, κατανοητά. Το μεγάλο ερώτημα είναι τι γίνεται 26 χρόνια αργότερα. Αν κάποιοι εκτοπισθέντες με την εργατικότητα και την πολλή προσπάθεια κατάφεραν να ξαναδημιουργηθούν είναι άσχετο. Θα τα κατάφερναν και καλύτερα χωρίς να είχαν χάσει την περιουσία τους. Εδώ μιλούμε για ισότητα και όχι για επιχειρηματικό δαιμόνιο ή για μόχθους δημιουργίας από την αρχή με άγχος και αγωνία. Κάποιοι μάλιστα ίσως ήταν περισσότερο άτυχοι. Αυτός που το 1974 ήταν πενήντα και εξήντα χρόνων γέρασε ή και πέθανε και η ισότητα γι αυτόν παρέμεινε εν πάση περιπτώσει γράμμα κενόν. Δεν υπάρχει τρόπος επανόρθωσης γιατί απώλεσε κάποια από τα καλύτερα χρόνια της ζωής του.

Θα παραμένει αυτή η κατάσταση ανισότητας μέχρι πότε. Το ζήτημα εδώ δεν είναι θέμα Τουρκίας, που είναι βεβαίως αλλά από μια άλλη άποψη. Το ζήτημα είναι θέμα ισότητας μεταξύ των πολιτών αυτού του κράτους. Δεν μπορούν κάποιοι πολίτες ν΄ αναμένουν, Κύριος οίδε μέχρι πότε, να φύγει η Τουρκία για ν΄ αποκατασταθούν τα δικαιώματα τους. Και κάποιοι άλλοι να μην επηρεάζονται ουσιαστικά από αυτό το γεγονός, οπότε ίσως τους είναι και αδιάφορο αν η Τουρκία μένει ή φεύγει. Αυτό το κράτος ανεξάρτητα από το πότε φεύγει η Τουρκία έχει υποχρέωση ν΄ αποκαταστήσει την ισότητα μεταξύ των πολιτών του. Τα βάρη της απώλειας των περιουσιών να κατανεμηθούν δίκαια. Δεν υπάρχουν τυχεροί και άτυχοι Κύπριοι. Το άρθρο 28 του Συντάγματος δεν μιλά για κάτι τέτοιο αλλά για πολίτες ίσους ενώπιον του Νόμου.

Επί τη ευκαιρία πως αντιμετώπισαν κράτη με μεγαλύτερες ευαισθησίες καταστάσεις όπως η δική μας; Η Γερμανία για παράδειγμα. Είχε πολίτες που μετακινήθηκαν από εδάφη που μετά τον πόλεμο έγιναν μέρος άλλων κρατών. Πως αντιμετώπισαν το πρόβλημα;»

Θα επανέλθω για λίγο ακόμη στο σήμερα. Μισό σχεδόν αιώνα μετά την εισβολή και την κατοχή, το κράτος δεν είδε σοβαρά το πρόβλημα της μερικής έστω αποκατάστασης των περιουσιακών δικαιωμάτων των εκτοπισθέντων ανάλογα με αυτό που απώλεσαν. Η κυβέρνηση διαχρονικά συμπαραστάθηκε μερικώς στον προσφυγικό κόσμο αλλά με τρόπο ισοπεδωτικό και όχι ανάλογα με αυτά που ο καθένας εγκατέλειψε.  Δόθηκε, και ορθά, προτεραιότητα στη στέγαση αλλά ακόμη και σ΄ αυτό τον τομέα όχι με τρόπο δίκαιο και ικανοποιητικό. Μετά όμως από την ικανοποίηση αυτής της βασικής, πρωταρχικής ανάγκης θα έπρεπε το κράτος σταδιακά ν΄ αρχίσει να μελετά με τρόπο σοβαρό και μεθοδικό όχι την εξάλειψη της αδικίας αλλά τουλάχιστο την απάβλυνση της. Η δικαιολογία ότι το βάρος για κάτι τέτοιο θα ήταν δυσβάστακτο δεν ευσταθεί. Χρειαζόταν θέληση, μελέτη, σχεδιασμός. Δεν είμαι ειδικός σε θέματα οικονομίας, γι αυτό δεν τολμώ να κάμω προτάσεις για τον τρόπο αποκατάστασης της αδικίας. Λέω όμως μόνο ένα πράγμα το οποίο βοά. Η αξίες των περιουσιών στα κατεχόμενα εκμηδενίστηκαν. Οι περιουσίες στις μη κατεχόμενες περιοχές απέκτησαν τεράστια υπεραξία. Μήπως αυτό από μόνο του θα έπρεπε ν΄ αποτελέσει μια γερή βάση γι αποκατάσταση της αδικίας; Μήπως αυτό από μόνο του θα μπορούσε να καταστήσει τους εκτοπισμένους λιγότερο άτυχους και να παύσουν να συνεχίζουν να φέρουν τα βάρη της εισβολής και κατοχής;

Η απελπισία, η αδικία, η απογοήτευση δημιούργησαν γόνιμο έδαφος ώστε απελπισμένοι να καταφεύγουν αρκετοί, ευτυχώς όχι πολλοί, στα δίκτυα της Επιτροπής Ακίνητης Περιουσίας της Τουρκίας και να χαρίζουν στην Τουρκία τις περιουσίες τους λαμβάνοντας εξευτελιστικές αποζημιώσεις.

Είναι, τα ίδια πιο πάνω συναισθήματα που πρόσφατα οδήγησαν αρκετούς πολίτες της Αμμοχώστου να σπεύδουν στην Επιτροπή των κατεχομένων, ελπίζοντας εν τη απελπισία τους ότι θα τους επιτρέψει την επιστροφή των περιουσιών τους, με όλα τα δυσμενή συνεπακόλουθα που αυτό συνεπάγεται τόσο για τους ιδίους όσο και για το σύνολο της πόλης αλλά και της ίδιας της προοπτικής λύσης του Κυπριακού.

Όλα τα πιο πάνω θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί αν το κράτος όλα αυτά τα χρόνια με διορατικότητα, με συνέπεια, με ορθή μεθόδευση έθετε στόχο την σταδιακή λύση του τεράστιου θέματος αρχής και δικαίου. Της αποκατάστασης της ανισότητας έναντι των προσφύγων.