Το μέλλον της Σοσιαλδημοκρατίας

Σήμερα, αυτή η αυτοπεποίθηση παραμερίστηκε και παραχώρησε τη θέση της σε ένα έντονο προβληματισμό. Μήπως η Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται σε κρίση;

• Χρήστος Ιακώβου *

Tρεις δεκαετίες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η  Σοσιαλδημοκρατία μοιάζει να βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, χωρίς να μπορεί να αποφασίσει το επόμενο βήμα.

Η πρωτοβουλία των κινήσεων μοιάζει να έχει περάσει σε μία συμπαγή, πλην όμως σκληρή κοινωνικώς δεξιά, όπως την αντιπροσωπεύει η Μέρκελ και παλαιότερα ο Μπερλουσκόνι και ο Σιράκ. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι την ιδεολογική επικυριαρχία στην Ευρώπη ασκεί ο φιλελευθερισμός, η ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς. Η παραδοσιακή Σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται σε υποχώρηση σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα κατέκτησαν μια κεντρική θέση στο ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό, ως μια διακριτή κομματική αλλά και ιδεολογική δύναμη, η οποία είχε διαφοροποιηθεί τόσο από τα φιλελεύθερα και συντηρητικά κόμματα όσο και από τα μονολιθικά κομμουνιστικά. Με εξαίρεση τα σκανδιναβικά κράτη  που η σοσιαλδημοκρατία είχε ήδη αναδειχθεί ως δύναμη εξουσίας ήδη από τον Mεσοπόλεμο, στη μεταπολεμική Δυτική Ευρώπη αναδεικνύεται ως μια πολιτική δύναμη κεντρικής σημασίας, η οποία διεκδικεί και ενίοτε κυριαρχεί στο χώρο μεταξύ της Δεξιάς και της Αριστεράς. Οι πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες φέρουν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είτε στην εξουσία είτε στην αξιωματική αντιπολίτευση.

Η πολιτική ταυτότητα αλλά και η πολιτική τους δράση στηρίχθηκε πάνω σε τρεις βασικούς άξονες. Ο πρώτος είχε να κάνει με το ότι από την αρχή τα κόμματα αυτά ήσαν πολυσυλλεκτικά γιατί υπήρξαν, μεταξύ άλλων τα καταφύγια πολλών διαφωνούντων είτε φιλελευθέρων είτε κομμουνιστών. Ο δεύτερος άξονας είναι οι στενές σχέσεις που ανέπτυξαν με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, δηλαδή τα οργανωμένα συμφέροντα. Τέλος, η επιτυχία για μία μακρά περίοδο ως προς τη θεμελίωση και ανάπτυξη του κοινωνικού κράτος, υπήρξε και παραμένει ο κατεξοχήν ισχυρός άξονας μέχρι σήμερα και συνάμα το πιο χαρακτηριστικό και πολλαπλώς αποδοτικό επίτευγμα της Σοσιαλδημοκρατίας αλλά και το πλέον επίμαχο αντικείμενο πολλών επιθέσεων είτε από τους φιλελευθέρους είτε από τους κομμουνιστές. Οι τρεις προαναφερθέντες άξονες δημιουργούν ένα ιδεολογικό πλαίσιο που μετουσιώνεται πολιτικώς από τον αγώνα για την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, το διακριτικό ρόλο του κράτους στην οικονομία, την αναδιανομή του πλούτου, την επίτευξη κοινωνιών συναινέσεων και την ακλόνητη πίστη στις δημοκρατικές ελευθερίες.

Τη δεκαετία του 1990, η Σοσιαλδημοκρατία, ως εναλλακτική λύση, φαινόταν να αποτελεί ο πολυδιαφημισμένος «τρίτος δρόμος» του Τόνι Μπλερ. Όμως αυτό το μοντέλο έχει φθάσει πολλού στα όριά του.  Πιστεύω ότι η Σοσιαλδημοκρατία στην πορεία  περιορίστηκε στην προσπάθεια, αλλά συνάμα και υπαρξιακό ζήτημα, να πείσει διεθνώς ότι είναι ο καλύτερος διαχειριστής του συστήματος μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. «Η Σοσιαλδημοκρατία της διακυβέρνησης», σε αντιδιαστολή με την «Σοσιαλισμό της επανάστασης», δεν συγκινεί πλέον. Πολλοί μάλιστα τη διακωμωδούν και τη χαρακτηρίζουν δεξιά απόκλιση (βλ. πχ την πορεία του ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία και την απώλεια του ιδεολογικού του στίγματος), εφόσον δείχνει τάσεις συμβιβασμού με τη διαδικασία αποδόμησης του κοινωνικού κράτους. Είναι βεβαίως αύτη την προσέγγιση που κάποιοι ονομάζουν «εκσυγχρονισμό».

Για τους σοσιαλδημοκράτες έχουν συσσωρευτεί σήμερα επώδυνα ερωτήματα, που οι απαντήσεις τους θα κρίνουν την πορεία της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Ποιο είναι το περιεχόμενο της σοσιαλδημοκρατίας σήμερα; Πόσο μπορεί να συμβιβαστεί με τον οικονομικό φιλελευθερισμό; Σε ποιο βαθμό μπορεί να αποδεχθεί τις μεταρρυθμίσεις που ζητάει η ελεύθερη αγορά; Μπορεί να ελέγξει την αγορά; Μπορεί να βρει λύσεις, ώστε να αποτρέψει την υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων σε μία κοινωνία που ολοένα παγκοσμιοποιείται; Μπορεί να διατυπώσει ένα συνεκτικό όραμα για την κοινωνία και τον κόσμο του αύριο;

Αυτός ο προβληματισμός και αυτή η φιλοσοφική συζήτηση δεν σταμάτησε ποτέ στην Ευρώπη μετά το 1989. Εξελίξεις όμως, όπως η παγκόσμια οικονομική κρίση που ακολούθησε τη μεταβατική δεκαετία του 1990, η ευρωπαϊκή διεύρυνση και ολοκλήρωση, η μονομερής και ηγεμονική μεταψυχροπολεμική συμπεριφορά των ΗΠΑ, την επανέφεραν με επιτακτικό τρόπο στο προσκήνιο. Στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες με ισχυρή σοσιαλιστική παράδοση όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία αυτή η συζήτηση έχει ανοίξει από καιρό και διευρύνεται συνεχώς ενόσω πλέον ο νεοφιλελευθερισμός κερδίζει πολιτικό έδαφος.

• Σύμβουλος του Προέδρου της ΕΔΕΚ και Υποψήφιος Βουλευτής Επαρχίας Λεμεσού