Τι ακριβώς σημαίνουν για τη Τουρκία οι κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ, με αφορμή την αγορά των S400;
Προσπάθησα να κατανοήσω το βάρος αυτών των κυρώσεων αλλά απ’ όσα μετεδώθησαν εδω, δεν ήταν εύκολο να βγάλει κανείς ασφαλές συμπέρασμα.
Γι αυτό το λόγο αποφάσισα να κάνω τη δική μου έρευνα, μελετώντας το θέμα απο ένα σύνολο πηγών του εξωτερικού. Μελέτησα αναλύσεις που προέρχονται απο το Ευρωπαικό κοινοβούλιο, το bloomberg, το CNN, διεθνών ειδικών επί θεμάτων Τουρκίας και μέσης Ανατολής, της Hurriet Daily news και άλλων.
Εδώ καταγράφω τα κυριότερα στοιχεία των ευρημάτων μου:
Η απόφαση για την επιβολή κυρώσεων ελήφθη στις 14 Δεκεμβρίου 2020, βάσει του άρθρου 231 του νόμου περί αντιπαράθεσης της Αμερικής γνωστής ως CAATSA.
Ας θυμηθούμε όμως κατ αρχήν πως μετά το εμπάργκο όπλων των ΗΠΑ το 1975-1978 ένεκα της χρησιμοποίησης Νατοικών όπλων κατα την εισβολή στην Κύπρο, η χώρα προσπάθησε και μείωσε την εξάρτηση της από ξένες πηγές ,δημιουργώντας εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Με την πάροδο του χρόνου, οι τουρκικές εταιρείες κατάφεραν να συμβάλουν σημαντικά στην ικανοποίηση των αμυντικών αναγκών της Τουρκίας. Παράγουν από μόνοι τους τεθωρακισμένους μεταφορείς προσωπικού καθώς επίσης πλοία έως και αεροσκάφη. Για βασικά αντικείμενα που δεν μπορεί να παράγει η Τουρκία, οι ηγέτες της αναζητούν γενικά συμφωνίες με ξένους προμηθευτές που επιτρέπουν μεγαλύτερη συμπαραγωγή και ανταλλαγή τεχνολογίας.
Στην μελέτη της υπηρεσίας Έρευνας του Κογκρέσου (CRS) για το θέμα, αλλά και σε μια άλλη μελέτη του 2020, διαβάζουμε τα εξής:
”Οι ενέργειες των ΗΠΑ ως απάντηση στην απόκτηση του S-400 από την Τουρκία θα μπορούσαν να επηρεάσουν και τις σχέσεις της χώρας με άλλους εταίρους που έχουν αγοράσει ή ενδέχεται να αγοράσουν προηγμένα όπλα από τη Ρωσία – συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ.”
Οι επιπτώσεις των κυρώσεων στην τουρκική συμπεριφορά μπορεί να είναι δύσκολο να μετρηθούν, γνωρίζουμε όμως ότι μόνο μέτρα που θα εμπόδιζαν τις τουρκικές τράπεζες να πραγματοποιούν συναλλαγές σε δολάρια θα επηρέαζαν βαθύτατα την τουρκική οικονομία.
Ενώ όμως οι αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία της Τουρκίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εγχώρια πίεση για αλλαγή των τουρκικών πολιτικών, θα μπορούσαν ταυτόχρονα να αυξήσουν τη λαϊκή υποστήριξη προς την κυβέρνηση. Την ώρα δε που η Τουρκία έχει μακροχρόνιους, βαθιά ριζωμένους δεσμούς με τη Δύση, ορισμένες κυρώσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να δημιουργήσουν κίνητρα για την Τουρκία να αυξήσει το εμπόριο, τις επενδύσεις και τις συναλλαγές όπλων με μη Δυτικούς παράγοντες. Επιπρόσθετα ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι οι αμερικανικές ενέργειες εναντίον της Τουρκίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εκδίωξη στρατιωτικού προσωπικού των ΗΠΑ αλλά και σε αποξένωση περιουσιακών στοιχείων.
ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΕΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΑ:
Ιστορικά, η Τουρκία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αποδέκτες όπλων των ΗΠΑ, λόγω της ιδιότητάς της ως συμμάχου του ΝΑΤΟ, του μεγάλου στρατού της και της στρατηγικής της θέσης. Από το 1948, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν παράσχει στην Τουρκία συνολική στρατιωτική βοήθεια περίπου 13,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περίπου 8,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιχορηγήσεις και 5,6 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια). Ωστόσο, οι πωλήσεις όπλων των ΗΠΑ στην Τουρκία μειώθηκαν με την πάροδο του χρόνου, δεδομένης της προσπάθειας της Τουρκίας για να γίνει πιο αυτοδύναμη, καθώς και ένεκα των πρόσφατων διμερών εντάσεων. Η τρέχουσα ετήσια στρατιωτική βοήθεια περιορίζεται σε περίπου 2 εκατομμύρια δολάρια στη Διεθνή Στρατιωτική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (IMET).
– Πολιτικές και στρατιωτικές επιπτώσεις
Ο Charles Forrester , γνωστός σημαντικός αναλυτής σε θέματα άμυνας και στρατηγικής έγραψε σε μια ανάλυση του στις 15 Δεκεμβρίου 2020 πως η αμυντική βιομηχανική βάση της Τουρκίας θα επηρεαστεί βραχυπρόθεσμα παρά τη σημαντική ώθηση της χώρας προς αυτάρκεια στον αμυντικό τομέα.
Αφού δε ο SSB ( η τουρκική αμυντική βιομηχανία ) λειτουργεί ως ο κύριος οργανισμός της χώρας για προμήθειες άμυνας, έρευνας και ανάπτυξης , η επιβολή κυρώσεων κατά του οργανισμού αυτού θα έχει ευρύτατα αποτελέσματα για τον τουρκικό στρατό.
Ενώ λοιπόν η Τουρκία έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην παραγωγή του αμυντικού εξοπλισμού της, απαιτεί ακόμα ενεργή υποστήριξη από διάφορους διεθνείς προμηθευτές για να καλύψει τις ανάγκες της. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν πακέτα τροφοδοσίας για τα τάνκς , καθώς και αεροδυναμικές μηχανές. Πιο απλά για μηχανές αεροπλάνων .
Ως εκ τούτου ο τουρκικός στρατός ενδέχεται να αντιμετωπίσει προκλήσεις για την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος εξοπλισμού εάν δεν είναι σε θέση να λάβει τις απαιτούμενες εγκρίσεις εξαγωγής από κατασκευαστές αρχικού εξοπλισμού στις ΗΠΑ λόγω αυτών των κυρώσεων.
Η Τουρκία έχει θεωρηθεί μια πολύ καλή αγορά για πολλούς διεθνείς κατασκευαστές, καθώς επιδιώκουν να διαφοροποιηθούν από τις εγχώριες αγορές ή ενδεχόμενα ασταθείς μεγάλες εξαγωγικές αγορές. Αυτή λοιπόν η κίνηση των ΗΠΑ μπορεί να σημαίνει ότι ορισμένοι κατασκευαστές πρέπει να επανεξετάσουν τις δεσμεύσεις τους με την Τουρκία προκειμένου να διασφαλίσουν ότι μπορούν να διατηρήσουν τις ευκαιρίες τους στην αγορά των ΗΠΑ.
Ομοίως, η απόφαση για την επιβολή κυρώσεων κατά του SSB θα στείλει επίσης ένα μήνυμα σε ορισμένες άλλες χώρες που έχουν υπογράψει συμφωνίες με τη Ρωσία. Η κυρώσεις υπενθυμίζω είναι εναντίον χώρας μέλους του Νατο , πράγμα που πρώτη φορά συμβαίνει, και θα πρέπει ως εκ τούτου να διαβαστεί και απο την άποψη ότι αποτρέπει άλλες χώρες που δεν έχουν αυτή τη μακροχρόνια συμμαχία απο του να προχωρήσουν ολοκλήρωση των αγορών τους.
Χώρες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική ανησυχούν για το πως ακριβώς μπορεί να τις επηρεάσουν οι κυρώσεις CAATSA και τι θα μπορούσαν να σημαίνουν για αυτές σε ένα ευρύτερο οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο.
Αυτή η εξέλιξη επηρεάζει ακόμα την διαδικασία των δημοσίων συμβάσεων σε διάφορα κράτη και μπορεί να σημαίνει ότι οι αμερικανοί ή οι ευρωπαίοι προμηθευτές κερδίζουν έδαφος απέναντι σε άλλες μεγάλες εταιρείες παραγωγής όπλων που δεν ανήκουν στη σφαίρα επιρροής της δύσης. Και αυτό γιατί πολλές κυβερνήσεις θα επιδιώξουν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με δυτικούς οικονομικούς εμπορικούς εταίρους.
Ο Ian J. Lynch όμως, ένας άλλος ανεξάρτητος αναλυτής , ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής , Ασίας και Καυκάσου υπογραμμίζει σε ένα σχόλιο του κάτι τελείως διαφορετικό. Λέει πως οι κυρώσεις δεν θα επηρεάσουν καθόλου την καθημερινότητα των πολιτών, πράγμα που θα δώσει ευκαιρία στον Ερτογάν να επιτείνει χωρίς πολιτικό κόστος την αντιδυτική ρητορική του, ενώ την ίδια ώρα το πρόβλημα θα παραμένει ως πρόβλημα του ΝΑΤΟ, πράγμα που μόνο τη Ρωσία θα ωφελεί. Τον κύριο δηλαδή στόχο των κυρώσεων .
Τον Νοέμβριο του 2019, ενώ ο Τραμπ αγνόησε τις απαιτήσεις του Κογκρέσου για κυρώσεις στην Τουρκία, η Ινδία προκατέβαλε 800 εκατομμύρια δολάρια στη Ρωσία για πέντε συστοιχίες S-400. Και εν μέσω των επιπτώσεων από την αεροπορική επίθεση των ΗΠΑ που σκότωσε τον Ιρανό στρατηγό Qassem Soleimani τον Ιανουάριο του 2020 και τις επακόλουθες επιθέσεις ιρανικών πυραύλων στο ιρακινό έδαφος, ιρακινοί βουλευτές προέτρεψαν τους αξιωματούχους ασφαλείας και άμυνας του Ιράκ να προχωρήσουν στην αγορά των S-400 από τη Ρωσία.
Ακόμα και οι συνεργάτες των ΗΠΑ που έχουν ήδη συγκρίσιμα πυραυλικά συστήματα Patriot των ΗΠΑ έχουν πλέον εκφράσει ενδιαφέρον για τα S-400. Ενώ λοιπόν οι Patriot που χρησιμοποιούν Σαουδάραβες και τα Εμιράτα έχουν αναχαιτίσει έναν αριθμό τακτικών βαλλιστικών πυραύλων που εκτοξεύτηκαν από τούς Houthi (Χούτι) κατά τη διάρκεια του πολέμου τους στην Υεμένη, τα ίδια αυτά συστήματα δεν αποδείχθηκαν αποτελεσματικά ενάντια στις επιθέσεις πυραύλων του Ιράν που έπληξαν τις μεγάλες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας τον Σεπτέμβριο του 2019. Λίγο μετά την επίθεση αυτή, υπήρξαν πληροφορίες ότι ο Βασιλιάς της Σαουδικής Αραβιλας Σαλμάν επισκέφθηκε τη Μόσχα, και το βασίλειο είχε συμφωνήσει να αγοράσει επίσης τους S400.
Επιστρέφοντας όμως στις επιπτώσεις στην Τουρκία απο τις κυρώςεις να υπενθυμίσουμε ότι απαγορεύονται οι νέες άδειες εξαγωγής για τη μεταφορά αμερικανικών αγαθών ή τεχνολογίας στην SSB. Ητοι την τουρκική αμυντική βιομηχανία .
Κατά μέσο όρο, περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια αμυντικών συμβάσεων στις οποίες συμμετέχουν εταιρείες των ΗΠΑ περνούν κάθε χρόνο στην βιομηχανία αυτή της Τουρκίας.
Ένα σημαντικό μέρος αυτού του εμπορίου θα συνεχιστεί καθώς οι κυρώσεις δεν ισχύουν αναδρομικά. Ωστόσο, δεν θα επιτρέπονται νέες άδειες ή επεκτάσεις σε υφιστάμενες.
Ταυτόχρονα σύμφωνα με τον Aaron Stein, διευθυντή του προγράμματος της Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Έρευνας Εξωτερικής Πολιτικής στην Ουάσινγκτον, θα επηρεαστεί επίσης η προμήθεια όπλων από αγορές εκτός των Η.Π.Α
Ένα περίεργο όμως αποτέλεσμα είναι ότι, βραχυπρόθεσμα, η Τουρκία μπορεί να εξαρτάται περισσότερο από τις ΗΠΑ. Δεν θα βρίσκει εύκολα απο αλλού τα αναγκαία. Αυτό χωρίς πολλές αμφιβολίες θα σπρώξει σε περαιτέρω επιτάχυνση την διαδικασία αυτάρκειας των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
Οι κυρώσεις έκοψαν αποτελεσματικά τον κορυφαίο οργανισμό προμηθειών άμυνας της Τουρκίας από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, στρατιωτικό υλικό και τεχνολογία. Αν και η τουρκική αμυντική βιομηχανία δεν ήταν στο στόχαστρο στο σύνολο της, οι κυρώσεις θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τη στρατιωτική επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή της.
Η Τουρκία υποστηρίζει ότι ούτε οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις των ΗΠΑ ούτε τα συστήματα του ΝΑΤΟ θα τεθούν σε κίνδυνο.
Ως ισχυρό μέλος του ΝΑΤΟ με τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στη συμμαχία, η Τουρκία περίμενε και θα προτιμούσε να αναπτύξει το σύστημα αεροπορικής άμυνας με συμμάχους του ΝΑΤΟ, αλλά οι σύμμαχοι τους, απέτυχαν να κατανοήσουν και να ανταποκριθούν στα πιεστικά ζητήματα εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας, δήλωσε ο εκπρόσωπος της προεδρίας Ιμπραήμ Καλίν.
Οι επενδυτές βρήκαν κάποια παρηγοριά στο γεγονός ότι η οικονομία και ο χρηματοπιστωτικός κλάδος της Τουρκίας δεν φαίνεται να επηρεάζονται. Η λίρα επανέκαμψε μετά τις πρώτες απώλειες απο την ανακοίνωση των κυρώσεων. Το νόμισμα έτυχε διαπραγμάτευσης πάνω απο 0,3% σε σχέση με την προηγούμενη μέρα και συγκεκριμένα στα 7,8338 ανά δολάριο. Οι μετοχές αυξήθηκαν επίσης, με τον δείκτη αναφοράς Borsa Istanbul 100 να αυξάνεται έως και 0,5%.
Οι κυρώσεις στοχεύουν επίσης άτομα, συμπεριλαμβανομένου του Ismail Demir, επικεφαλής του τουρκικού οργανισμού προμηθειών άμυνας, γνωστού όπως είπαμε ως SSB. Ο οργανισμός απαγορεύεται να λαμβάνει δάνεια από τις ΗΠΑ, είτε από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Οι ΗΠΑ θα αντιταχθούν επίσης σε οποιαδήποτε επέκταση πίστωσης στον οργανισμό από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και θα απαγορεύσουν τη βοήθεια της Αμερικανικής Τράπεζας Εξαγωγών-Εισαγωγών για εξαγωγές στην SSB.
Πάντως η Hürriyet Daily News έγραψε στις 15 Δεκεμβρίου ότι η Τουρκία θα επιτύχει μια πλήρως ανεξάρτητη αμυντική βιομηχανία, οι δε κυρώσεις των ΗΠΑ το μόνο που θα πετύχουν είναι την επιτάχυνση αυτής της διαδικασίας. Αυτό άλλωστε δήλωσε και ο επικεφαλής της Προεδρίας της Τουρκικής Βιομηχανίας Άμυνας (SSB) İsmail Demir στις 15 Δεκεμβρίου.
Η απόφαση δεν θα επηρεάσει τις δυνατότητες μας δήλωσε ο Ντεμίρ, σημειώνοντας ότι η χώρα θα βρει λύσεις στο «δικό της περιβάλλον». «Καμία απόφαση που λαμβάνεται στο εξωτερικό για τον εαυτό μου ή τα θεσμικά μας όργανα δεν θα αλλάξει τη θέση μου ή της ομάδας μου», έγραψε ο Demir μετά την ανακοίνωση των κυρώσεων. Οι κυρώσεις δεν θα είναι σε θέση να εμποδίσουν την τουρκική αμυντική βιομηχανία με κανέναν τρόπο, πρόσθεσε. «Δεν μας απασχολεί και δεν υπάρχει ανάγκη να ανησυχεί και το κοινό» είπε.
Σύμφωνα όμως με το Reuters σε ανάλυση του στις 15 Δεκεμβρίου συνοψίζει τα εξής:
* Ο επικεφαλής της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας στην οποία έχουν επιβληθεί οι κυρώσεις αναμένει ότι οι δεσμοί με τις ΗΠΑ θα επιβιώσουν. Θα αντέξουν.
* Οι κυρώσεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν συμβάσεις αξίας 1,5- 2,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, περίπου το 5% του εμπορίου ΗΠΑ-Τουρκίας.
* Οι επιπτώσεις στη λίρα είναι ασήμαντες, ενώ οι κυρώσεις αποφεύγουν να χτυπήσουν την τουρκική οικονομία γενικά.
* Η απόφαση των ΗΠΑ στοχεύει στην αποτροπή στρατιωτικών συμφωνιών με τη Ρωσία
* Πρώτη φορά η Ουάσινγκτον στοχεύει σε σύμμαχο του ΝΑΤΟ, και
* Δεν ακυρώνουν υπάρχουσες συμβάσεις συμπεριλαμβανομένων ανταλλακτικών για το αμερικανικό μαχητικό F-35 stealth που εξακολουθεί να παράγεται στην Τουρκία.
Επιπλέον, υπάρχει μια ανάλυση του Kadri Tasta στο γερμανικό πρακτορείο Marshall με θέμα τον αντίκτυπο που θα έχει η εκλογή Μπάιντεν στις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ» που δημοσιεύτηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2020.
Οι ΗΠΑ θα εξακολουθήσουν να θεωρούν την Κίνα ως την κύρια πρόκληση εξωτερικής πολιτικής της Ουάσιγκτον. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως θα αφήσει πίσω της την παραδοσιακή εστίαση στην ασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Από την άποψη αυτή, η ΕΕ θα μπορούσε να αναμένει μια πιο ενεργή συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών στη γειτονιά της ΕΕ και, επομένως, σε πολλούς τομείς όπου εμπλέκεται και η Τουρκία, όπως η Συρία, η Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η κυβέρνηση Μπάιντεν αναμένεται να επιστρέψει στην εξισορρόπηση δύναμης και επιρροής απέναντι στη Ρωσία, η οποία διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο σε αυτούς τους τομείς. “
Αλλά και ο Soner Cagaptay στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής αναφέρει τα εξής δηκτικά:
«Ο Μπάιντεν δεν πρέπει να περιμένει από τον Ερντογάν να εγκαταλείψει τον Πούτιν και να περπατήσει στα αχνάρια της Αμερικής. Το πρώτο – και βασικό σημείο – που πρέπει να αφομοιώσει ο Πρόεδρος Μπάιντεν σχετικά με τον Τούρκο ομόλογό του είναι ότι ο Ερντογάν, ο οποίος υπηρέτησε ως πρωθυπουργός της Τουρκίας μεταξύ 2003 και 2014 και ως πρόεδρος από τότε, είναι ένας μεσσιανικός πολιτικός κάθε είδους – όπως βλέπει τον εαυτό του. Επιπλέον, ο Ερντογάν δεσμεύεται με τον Πούτιν, ο οποίος ξέρει πώς να διαχειρίζεται τους πολιτικούς φόβους του Τούρκου ηγέτη.“
Τελικό μου συμπέρασμα είναι πως οι κυρώσεις αυτές πάρα πολύ δύσκολα μπορούν να μεταφραστούν σε οικονομικούς δείκτες. Παρ όλα αυτά ειναι βέβαιο πως το ζήτημα είναι μεν οικονομικό σε μια του πλευρά αλλά κατα την κρίση μου παραμένει βαθιά πολιτικό. Όλα θα εξαρτηθούν απο το πως θα εξελιχθούν οι σχέσεις της χώρας με τις Ηνωμένες πολιτείες, πως και με πιό τρόπο θα επιχειρήσει ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ να επαναφέρει την Τουρκία σε Νατοική τροχιά. Άποψη μου είναι πως η Τουρκία έχει ήδη περάσει σε μια εποχή που μπορει να νομίζει ή και να θεωρεί τον εαυτό της όχι πια ως μιά σημαντική περιφερειακή δύναμη, αλλά ως μια δύναμη με ευρύτερο εκτόπισμα. Ειναι διατεθειμένοι, είτε ο ΗΠΑ, είτε και αυτή η ίδια η Ρωσία, να αποδεχτούν μια νέα πραγματικότητα που λέει πως εκτός των ιδίων, της ΕΕ, της Κίνας, της Γερμανίας, της Γαλλίας, και του Ην Βασιλείου, προστίθεται στην οικογένεια αυτή και η Τουρκία;
Δεν το νομίζω. Όμως για να μην γίνει αυτό θα πρέπει να δουλέψουν συλλογικά. Είναι αυτό εφικτό; Δύσκολο να το φανταστώ. Αν όμως πραγματικά θέλουν να κρατήσουν την Τουρκία έξω απο την δική τους ”οικογένεια”, έχουν μόνο ένα τρόπο να το κάνουν. Να δουν προς την πλευρά των Κουρδων. Δεν θέλω να επεκτείνω επ αυτού γιατί άλλος ειναι ο σκοπός αυτής της μελέτης.
Όμως ένα μόνο πράγμα φοβάται η Τουρκία. Μήν κάποιοι ξένοι έχουν κατα Νούν ένα μεγαλύτερο Κουρδιστάν .