Τα προβλήματα με την Τουρκία δεν είναι σημερινά.
Πάνε σε βάθος χρόνου.
Επειδή όμως για την όποια ανάλυση η περιοδολόγηση είναι αναγκαία, το 1974 αποτελεί τομή και την αρχή μιας νέας περιόδου. Κι αυτό γιατί η Τουρκία καταφέρνει με την εισβολή στην Κύπρο να ανατρέψει υπέρ της το στάτους κβο που επικρατούσε ενώ ταυτόχρονα αρχίζει να αμφισβητεί και την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο. Σταδιακά δε εμπεδώνει διεθνώς την εντύπωση ότι διαθέτει κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο τα οποία παραβιάζει η Ελλάδα. Η Άγκυρα είναι σταθερή και ανυποχώρητη στις διεκδικήσεις της. Διαθέτει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική η οποία παραμένει αμετάβλητη όταν αλλάζουν οι κυβερνήσεις, ακόμη κι όταν έρχονται στην εξουσία οι Ισλαμιστές με τον Ερντογάν. Η Ελλάδα αντίθετα δεν διαθέτει στρατηγική. Αντιμετωπίζει την Τουρκία κατά περίσταση και με μόνιμη τακτική τις συνεχείς υποχωρήσεις. Πρόκειται για τη γνωστή πολιτική του κατευνασμού που ονοματίστηκε επίσης πολιτική εξημέρωσης του θηρίου. Ο μόνος στη Μεταπολίτευση που συνειδητοποίησε που οδηγούσε την Ελλάδα η μακροπρόθεσμη τουρκική στρατηγική ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Προσπάθησε να οικοδομήσει μια στρατηγική απέναντι στην Τουρκία αλλά αυτή χάθηκε με τη στραβοτιμονιά που έκανε στο Νταβός όταν συνάντησε τον Οζάλ και πνίγηκε μέσα στα σκάνδαλα της εξουσίας για τα οποία διώχτηκε το 1989. Είχε βέβαια την οξυδέρκεια να πει το Mea Culpa και να προσπαθήσει να επανορθώσει στην τελευταία περίοδο της διακυβέρνησης του με το ενιαίο αμυντικό δόγμα Ελλάδας-Κύπρου. Ήταν όμως πια πολύ αργά.
Η κυβέρνηση Σημίτη που τον διαδέχτηκε διέλυσε αυτή την πολιτική, εγκατέλειψε το ενιαίο αμυντικό δόγμα και απέσυρε την Ελλάδα από την Ανατολική Μεσόγειο. Μετά τα Ίμια η γκριζοποίηση του Αιγαίου θα προχωρήσει με γοργούς ρυθμούς. Ο Κώστας Καραμανλής στην πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης του προσπάθησε, κάτω από την επίδραση του Πέτρου Μολυβιάτη, διπλωμάτη στενού συνεργάτη του Κωνσταντίνου Καραμανλή που αντιλαμβανόταν ότι η πολιτική των υποχωρήσεων μόνο την Τουρκία ωφελούσε, να φρενάρει κάπως αυτό τον κατήφορο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Οι εσωκομματικές όμως ισορροπίες έφεραν στη θέση του στο υπουργείο Εξωτερικών την Ντόρα Μπακογιάννη περισσότερο «σημιτική» και από τον Σημίτη! Οι τουρκικές εφημερίδες πανηγύριζαν τότε και έγραφαν ότι επανήλθε ο «θηλυκός» Γιώργος, σε μια αναφορά στην πολιτική Σημίτη που εφάρμοζε ό Γιώργος Παπανδρέου ως υπουργός Εξωτερικών.
Με αυτά και με άλλα φτάσαμε στην οικονομική κρίση και τα μνημόνια που αποδυνάμωσαν τη χώρα ενώ οι Ισλαμιστές και ο Ερντογάν όταν εδραιώθηκαν στην εξουσία έθεσαν σε εφαρμογή την νέο-οθωμανική επεκτατική πολιτική με ισλαμικό ιδεολογικό μανδύα. Και κάπως έτσι φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση. Αντιμέτωποι με μια Τουρκία που θέλει να ανασυστήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία με την προτεκτοροποίηση χωρών της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων. Και αυτά δεν τα λένε μόνο όσοι εξ αρχής έβλεπαν τα αδιέξοδα της πολιτικής του κατευνασμού και οι οποίοι λοιδωρήθηκαν ως οπαδοί του πολέμου! Το λένε και αναλυτές που για χρόνια ήταν οπαδοί της πολιτικής του κατευνασμού και υποστήριζαν τον ελληνοτουρκικό διάλογο όπως τον αποδέχτηκε ο Σημίτης παραμερίζοντας την πολιτική Ανδρέα Παπανδρέου, όπως το παραδέχτηκε πρόσφατα ο στενός συνεργάτης του Χρήστος Ροζάκης. ( Άρθρο του στην «Καθημερινή», 10 Αυγούστου 2020).
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα παραδοχής της αποτυχίας της πολιτικής αυτής του κατευνασμού είναι η αρθρογραφία του Αλέξη Παπαχελά στην ναυαρχίδα της ελληνικής αστικής τάξης και των ελληνικών ελίτ την «Καθημερινή». Μια αρθρογραφία που εκφράζει τη σύγχυση και την απελπισία που επικρατεί στα υψηλά δώματα της εξουσίας. Σημειώνω επίσης ότι ο Παπαχελάς, σήμερα διευθυντής της «Καθημερινής», διετέλεσε και Γενικός Γραμματέας του ΕΛΙΑΜΕΠ του οποίου παραμένει πάντα στέλεχος. Έγραψε λοιπόν στο άρθρο του της περασμένης Κυριακής, ανάμεσα στα άλλα, και τα εξής:
«Αν δεν βάλουμε μυαλό και δεν κινηθούμε γρήγορα και δυναμικά, θα είμαστε υπόλογοι απέναντι στην Ιστορία. Γιατί ο μεγάλος κίνδυνος δεν θα είναι ένας επώδυνος συμβιβασμός, ο οποίος ενδεχομένως να είναι και αδύνατος με τη σημερινή Τουρκία. Το χειρότερο θα είναι μια κλιμακούμενη φινλανδοποίηση».
«Φινλανδοποίηση» είναι ο πιο ευγενικός όρος απόδοσης της έννοιας και της πραγματικότητας της προτεκτοροποίησης.
Το θέμα βεβαίως δεν είναι να απορρίψουμε τον διάλογο με την Τουρκία. Ο πόλεμος δεν είναι λύση, θα είναι καταστροφικός και για τις δύο πλευρές. Ακόμη και μετά από ένα πόλεμο ή ένα θερμό επεισόδιο στο τραπέζι του διαλόγου θα καταλήξουμε. Εξαρτάται όμως από ποια θέση ισχύος θα γινει ο διάλογος. Και ισχύς δεν προκύπτει μόνο από τη συσσώρευση όπλων. Συσσώρευση η οποία θα πρέπει παραμείνει στο πιο δυνατό χαμηλό επίπεδο για να χρησιμοποιηθούν οι πόροι της χώρας για την παιδεία, την υγεία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Και με τη σημερινή τεχνολογία όπως και με την αποφυγή της μίζας που στους εξοπλισμούς κατάντησε γάγγραινα στο παρελθόν και απορροφούσε μεγάλο μέρος του κόστους τους, αυτό είναι δυνατό. Ισχύς άλλωστε είναι και η διπλωματική θωράκιση και η θετική εικόνα της χώρας προς τα έξω, η δημοκρατική ευνομία και η εθνική ενότητα. Είναι και η ποιοτική υπεροχή των Ενόπλων Δυνάμεων που ισοφαρίζει ή και υπερσκελίζει την ποσοτική υπεροχή του αντιπάλου. Είναι και όλα αυτά που αποδίδονται με τον όρο ήπια ισχύς: θελκτικότητα της κουλτούρας, πολιτικές αξίες (δημοκρατία, ευνομία κ.λπ.) και πολιτικές επιλογές μιας χώρας στην εξωτερική της πολιτική. Αν η σκληρή ισχύς παραμένει αποφασιστική για την εθνική ασφάλεια και την ανεξαρτησία μιας χώρας, η ήπια ισχύς εξασφαλίζει την αναγκαία διεθνή υποστήριξη σε δύσκολες στιγμές και επιδιώκεται ακόμη και από τις Μεγάλες Δυνάμες με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον τελευταίο καιρό την Κίνα.
Καταληκτικά, ο όποιος διάλογος με την Τουρκία για να μη καταλήξει σε «φιλανδοποίηση» της χώρας θα πρέπει να γίνει από θέσεως ανάσχεσης και αποτρεπτικής ισχύος.
- Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019 – E-mail stephanos.constantinides@gmail.com