Οι αμερικανικές εκλογές πλησιάζουν.
Σε δύο περίπου μήνες οι πολίτες των ΗΠΑ θα αποφασίσουν αν θα ανανεώσουν τη θητεία του σημερινού Προέδρου ή θα εκλέξουν ένα νέο στη θέση του μετά το πρωτοφανές χάος που δημιούργησε ο σημερινός τόσο στην εξωτερική πολιτική όσο και στην εσωτερική διακυβέρνηση.
Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά πολιτικά γεγονότα της χρονιάς καθώς οι εκλογές αυτές επηρεάζουν το διεθνές γίγνεσθαι. Ήδη οι κομματικές διαδικασίες στα δύο μεγάλα κόμματα, κάτω από τις αντίξοες συνθήκες της επιδημίας, επισημοποίησαν τις υποψηφιότητες Ντόναλντ Τραμπ και Τζο Μπάϊντεν. Οι αμερικανικές εκλογές, λόγω του ρόλου των ΗΠΑ ως υπερδύναμης, αφορούν όλο τον πλανήτη, ή τουλάχιστον δεν αφήνουν κανένα αδιάφορο. Κάποιοι μίλησαν για ιστορικές εκλογές επειδή θα καθορίσουν ίσως για πολλά χρόνια τη μορφή που θα πάρει το διεθνές σύστημα και γενικότερα τις διεθνείς ισορροπίες. Στη διεθνή κοινότητα Ρώσοι και Κινέζοι δεν κρύβουν την προτίμηση τους για τον Τραμπ επειδή πιστεύουν ίσως ότι τους αφήνει ελεύθερο χώρο για τη δική τους επιρροή και ηγεμονία σ΄ένα κόσμο που θα είναι ακόμη περισσότερο άναρχος από μια αμερικανική πολιτική απομονωτισμού και αναδίπλωσης του σημερινού Προέδρου. H Μόσχα και το Πεκίνο προτιμούν ένα αποδιοργανωμένο Τραμπ παρά ένα Μπάϊντεν ελεγχόμενο από το βαθύ κατεστημένο. Αντίθετα οι Ευρωπαίοι, με εξαίρεση την Άκρα Δεξιά, εύχονται την εκλογή Μπάϊντεν με την ελπίδα ότι η Δύση θα επανεύρει κάποια ενότητα και συνοχή και ελπίζοντας σε καλύτερες μέρες στις διατλαντικές σχέσεις και φυσικά σε ενίσχυση του ΝΑΤΟ.
Επανεκλογή του Τραμπ θα αφήσει ακέφαλη τη Δύση σε μια κρίσιμη εποχή που τα σημάδια της παρακμής δύσκολα κρύβονται. Χειρότερο ακόμη, ο Τραμπ έδειξε διάθεση αντιπαράθεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποβάθμισε το ΝΑΤΟ. Το αμερικανικό άλλωστε παραδοσιακό κατεστημένο συνασπίζεται με τον Μπαράκ Ομπάμα πίσω από τον Μπάϊντεν για τους ίδιους λόγους
Μολονότι οι δημοσκοπήσεις δεν φαίνεται να ευνοούν αυτή τη στιγμή τον Τράμπ, τίποτε δεν εγγυάται την ήττα του. Η αμερικανική κοινωνία περνά μια κρίση ταυτότητας, οι WASP νιώθουν να απειλούνται και ο λευκός μέσος Αμερικανός πολίτης φαίνεται να πιστεύει ακόμη στον ακροδεξιό αντισυστημισμό του Τράμπ. Πράγματι το πιο ουσιαστικό πρόβλημα της χώρας είναι αυτό της κρίσης ταυτότητας. Η Αυτοκρατορία κλονίζεται επειδή απειλείται η εξουσία της κυρίαρχης ομάδας των WASP-White Anglo-Saxon Protestant. Πρόκειται για το μπλοκ εξουσίας που πάντα κυριαρχούσε στις ΗΠΑ. Και που κατάφερνε, είτε να ενσωματώνει, είτε να καθυποτάσσει μέρος τουλάχιστον των κοινωνικών και εθνοτικών δυνάμεων της περιφέρειας για να συντηρεί τη δική του εξουσία. Αυτή η δυναμική φαίνεται να χάνεται με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι δυνάμεις της περιφέρειας και κυρίως οι Ισπανόφωνοι και οι Αφροαμερικανοί απειλούν την εξουσία των WASP. Η άνοδος του Τραμπ με τη ρζοσπαστικοποίηση των πιο ακροδεξιών στοιχείων της αμερικανικής κοινωνίας είναι η έκφραση αυτής της αγωνίας των WASP. Το ερώτημα επομένως είναι αν αυτά τα φοβικά σύνδρομα των WASP θα οδηγήσουν στην επανεκλογή του Τραμπ ή αν αυτή τη φορά οι Δημοκρατικοί με τα ανοίγματα τους προς τις μειονότητες-για πρώτη φορά έχουν υποψήφια για την αντιπροεδρία γυναίκα προερχόμενη από την αφροαμερικανική κοινότητα την Κάμαλα Χάρις-θα πετύχουν να ανατρέψουν αυτό το κλίμα.
Οι αμερικανικές εκλογές είναι σημαντικές και για την Ελλάδα και την Κύπρο. Οι φιλίες του Τραμπ με τον Ερντογάν υπήρξαν σίγουρα ζημιογόνες για τα ελληνικά συμφέροντα. Και αποθράσυναν την Άγκυρα. Στον Τσίπρα είπε «είναι καλός ο Ερντογάν, κάνει και καλές μπίζνες» και ότι «ήταν κακή ιδέα να μείνετε στο ευρώ, έπρεπε να είχατε βγει». Και στον Μητσοτάκη είπε: «δεν είναι κακή ιδέα να υπάρξει ένα θερμό επεισόδιο με την Τουρκία»!
Τι θα άλλαζε με τον Μπάϊντεν; Όχι πολλά πράγματα. Ίσως κάπως πιο ισορροπημένες σχέσεις. Αυτοί που καλλιεργούν ψευδαισθήσεις θα πρέπει να θυμούνται ότι κάποτε χτύπησαν καμπάνες στις εκκλησίες όταν εξελέγη ο Τζίμι Κάρτερ και ο Κλίντον υποσχόταν σε Κύπριο φίλο του ότι θα έπιναν καφέ στην Κερύνεια! Ελπίζω να μάθαμε κάτι από τότε!
Είναι χαρακτηριστικό αυτό που εξομολογήθηκε κάποτε ο Χρήστος Ζαχαράκις, βετεράνος διπλωμάτης που διετέλεσε και πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσινγκτον στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Ο πρέσβης ανέφερε αυτό που του είπε ο Λόρενς Ιγκλμπέργκερ, επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ εκείνα τα χρόνια:
«Σας παρακαλούμε πάρα πολύ, μη μας βάζετε στη θέση να διαλέξουμε μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος, μη βάζετε αυτό το δίλημμα, δεν θέλουμε να το κάνουμε. Προσπαθήστε μόνοι σας και εμείς θα κρατάμε μια ισορροπία. Εάν όμως μας θέσετε θέμα να διαλέξουμε, σας λέω ότι 90 φορές στις 100 θα διαλέξουμε υπέρ της Τουρκίας. Διότι αυτό είναι το γενικότερο επιβαλλόμενο συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών».
Νομίζω η εξομολόγηση αυτή του βετεράνου διπλωμάτη τα λέει όλα για το τι θα πρέπει να περιμένουμε και από μια τυχόν εκλογή του Μπάϊντεν. Μια κάποια κανονικότητα και μια κάποια ισορροπία στις ελληνοαμερικάνικες σχέσεις, αλλά η αμερικανική πολιτική θα κλίνει πάντα περισσότερο προς την Τουρκία.
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-Τσίπρα έφερε τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις στο καλύτερο ίσως σημείο που ήταν ποτέ στην περίοδο της Μεταπολίτευσης. Και η κυβέρνηση ΝΔ-Μητσοτάκη συνεχίζει με τον ίδιο ζήλο… Η Ελλάδα ξαναγέμισε με αμερικανικές βάσεις. Κι ο Αναστασιάδης στη Λευκωσία δεν χαλά χατίρι στους Αμερικανούς. Το ερώτημα που τίθεται είναι τι ανταλλάγματα έχουμε πετύχει. Μήπως βάλαμε όλα μας τα αυγά στο ίδιο καλάθι, κάτι που κατά κανόνα δεν είναι και πολύ σοφό στην εξωτερική πολιτική μιας χώρας; Και μάλιστα χωρίς κανένα σοβαρό αντάλλαγμα πέρα από κάποιες φραστικές αναφορές υποτιθέμενης στήριξης, αλλά και αυτές ακόμη σαν τους χρησμούς της Πυθίας;
Καταληκτικά λοιπόν, ναι στις καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ, αλλά όχι για να εξυπηρετούμε μόνο τα δικά τους γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα. Έχουμε και εμείς τα δικά μας συμφέροντα. Την ίδια στιγμή ας μη ξεχνούμε και τον ολέθριο ρόλο Βρετανών, Αμερικανών και ΝΑΤΟ στο παρελθόν σε βάρος μας ή και το σημερινό ρόλο των Γερμανών. Κι ας μη ρίχνουμε πέτρες σε αυτούς που μας στήριξαν στο παρελθόν. Έστω και χλιαρά μερικές φορές, έστω και αν κάποιες στιγμές δεν τους νιώσαμε δίπλα μας όπως το περιμέναμε. Μπορεί να τους ξαναχρειαστούμε. Σε ένα τόσο ρευστό διεθνές πολιτικό περιβάλλον δεν έχουμε την πολυτέλεια να δημιουργούμε εχθρούς. Εξάλλου μας παρέχεται η ευκαιρία να εντάξουμε τα συμφέροντα μας σε μια ευρύτερη συμπαράταξη στην Ανατολική Μεσόγειο για την αντιμετώπιση της νέο-οθωμανικής απειλής. Είναι η ώρα για τις σωστές αποφάσεις.
- Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019