Η Αγία Σοφία, ο Άγιος Αμβρόσιος και ο «Μηχανισμός της Καταστροφής»

Το 1453, ο αναγκαστικός εξισλαμισμός του Καθεδρικού Ναού της Αγίας Σοφίας υπογράμμισε τη βίαιη οθωμανική κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, το τότε θρησκευτικό επίκεντρο του Ορθόδοξου Χριστιανισμού.

• Κλέαρχος Α. Κυριακίδης *

Μετέπειτα, η ισλαμοποιημένη Αγία Σοφία χρησιμοποιείτο ως τζαμί. Ωστόσο, το 1935, το «κοσμικό» καθεστώς του Προέδρου Μουσταφά Κεμάλ τη μετέτρεψε σε μουσείο.

Στη συνέχεια, το 1985, η UNESCO αναγνώρισε την Αγία Σοφία ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Το 2020, το στάτους της Αγίας Σοφίας άλλαξε εκ νέου. Στις 10 Ιουλίου, μέρα Παρασκευή, ένα τουρκικό δικαστήριο ακύρωσε το κεμαλικό διάταγμα του 1934, που οδήγησε στη «μουσειοποίηση» της Αγίας Σοφίας το 1935. Αυτή η φιλοκυβερνητική δικαστική απόφαση επέτρεψε στον Προέδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να διακηρύξει ένα καινούργιο διάταγμα, με στόχο την «ανάσταση» της Αγίας Σοφίας.

Λεπτομέρειες γι’ αυτά τα θέματα βρίσκονται στο άρθρο μου υπό τον τίτλο «Η Αγία Σοφία και ‘o υπαρξιακός κίνδυνος για το κράτος δικαίου στην Τουρκία’» (στο https://simerini.sigmalive.com/article/2020/7/22/e-agia-sophia-kai-o-uparxiakos-kindunos-gia-to-kratos-dikaiou-sten-tourkia/).

«Μεγάλο Τζαμί»

Στις 24 Ιουλίου 2020, πάλι μέρα Παρασκευή, το αυταρχικό καθεστώς Ερντογάν ολοκλήρωσε τον επανεξισλαμισμό της Αγίας Σοφίας κατά τη διάρκεια μιας πολιτικο-θρησκευτικής τελετής.

Εν μέσω της θανατηφόρας πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19), η τελετή ξετυλίχτηκε σε ένα εσωτερικό περιβάλλον στην καρδιά της Αγίας Σοφίας, όπου μόνον άνδρες ελάμβαναν μέρος. Η σύζυγος του Προέδρου Ερντογάν και άλλες γυναίκες παρακολουθήσανε από ξεχωριστό τμήμα.

Ούτε οι υπουργοί του καθεστώτος Ερντογάν, ούτε οι ιμάμηδες, ούτε πολλοί άλλοι παρευρισκόμενοι κράτησαν αρκετή «κοινωνική απόσταση» προς όφελος της δημόσιας υγείας. Αν και σχεδόν όλοι φορούσανε μάσκα, ο ένας καθότανε δίπλα στον άλλο σαν να μην υπήρχε πανδημία.

Προεξάρχων στην πρώτη γραμμή των αρσενικών παρευρισκομένων, παραδίδοντας ισλαμικές προσευχές και αποτίνοντας φόρο τιμής στον σουλτανικό κατακτητή της Κωνσταντινούπολης, ο Πρόεδρος Ερντογάν έπαιξε κεντρικό ρόλο στην τελετή. Σύμφωνα με επίσημο τουρκικό προεδρικό ανακοινωθέν της 24ης Ιουλίου:

«Απαγγέλλοντας στίχους από το Ιερό Κοράνι πριν από την εκτέλεση της προσευχής της Παρασκευής, ο Πρόεδρος Ερντογάν επισκέφθηκε στη συνέχεια τον τάφο του Μεχμέτ του Κατακτητή. Απαντώντας στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, ο Πρόεδρος Ερντογάν τόνισε ότι το Μεγάλο Τζαμί της Αγίας Σοφίας είναι μια πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας, την οποία μπορούν να επισκεφθούν άνθρωποι όλων των θρησκειών. Πρόσθεσε ότι θα συνεχίσει για πάντα να υπηρετεί όλους τους πιστούς ως τζαμί» (Πηγή: www.tccb.gov.tr/en/news/542/120696/president-erdogan-performs-friday-prayer-at-hagia-sophia-grand-mosque).

«Θα παραμένει τζαμί»

Εξίσου κεντρικό ρόλο στον επανεξισλαμισμό της Αγίας Σοφίας έπαιξε ο Δρ Ali Erbas, Πρόεδρος της «Diyanet», δηλαδή της τουρκικής κρατικής Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων. Αυτός έλαβε μέρος κρατώντας ένα οθωμανικό σπαθί, κάτι που σχετίζεται με τον πόλεμο, τη βίαιη κατάκτηση, τον αποκεφαλισμό και τόσες άλλες μορφές αιματοχυσίας.

Στις 24 Ιουλίου, η «Diyanet» δημοσίευσε ένα ανακοινωθέν που περιέγραψε την Αγία Σοφία ως «σύμβολο της κατάκτησης και ανάθεση του κατακτητή, που την προίκισε με την προϋπόθεση ότι θα παραμένει τζαμί μέχρι την τελευταία μέρα» (Πηγή: www2.diyanet.gov.tr/DinHizmetleriGenelMudurlugu/HutbelerListesiIngilizce/Hagia%20Sophia%20The%20Conquest%E2%80%99s%20Symbol,%20The%20Conqueror%E2%80%99s%20Entrustment.pdf).

Γεωπολιτικές επιπτώσεις

Αν και σιωπηρά, η τελετή της 24ης Ιουλίου μετέδωσε ορισμένα κρατικά μηνύματα με γεωπολιτικές επιπτώσεις – ότι η Τουρκία έχει εγκαταλείψει οποιαδήποτε προσποίηση ότι είναι «κοσμική», ότι οι Τούρκοι έχουν ανακτήσει τον οθωμανικό τους χαρακτήρα, ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν αποτελεί «de facto» Σουλτάνο-Χαλίφη και ότι η Κωνσταντινούπολη μεταμορφώθηκε σε επίκεντρο του Ισλάμ που, σαν μαγνήτης, τραβά τους μουσουλμάνους του πλανήτη.

Ίσως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στο 12ο Διεθνές Συνέδριο Ισλαμικής Οικονομίας και Χρηματοδότησης στις 14 Ιουνίου 2020, πριν από την τελετή της 24ης Ιουλίου, ο Πρόεδρος Ερντογάν ανακοίνωσε μέσω τηλεδιάσκεψης: «Στόχος μας είναι να καταστήσουμε την Κωνσταντινούπολη, που βρίσκεται στη διασταύρωση ηπείρων και πολιτισμών, το κέντρο της ισλαμικής οικονομίας και χρηματοδότησης» (Πηγή: www.tccb.gov.tr/en/news/542/120426/-turkey-s-success-in-dealing-with-the-pandemic-has-further-increased-the-interest-in-our-country-).

Η αδράνεια της «Δύσης»

Έχοντας υπόψη τόσο την πολυδιάστατη σημασία της Αγίας Σοφίας για τον Χριστιανισμό, όσο και τη γεωγραφική της τοποθέτηση στη δυτική όχθη του Βοσπόρου και, συνεπώς, στη νοτιοανατολική ήπειρο της Ευρώπης, μήπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη μέλη της ή οποιαδήποτε άλλα δημοκρατικά μέλη της «Δύσης» έλαβαν αυστηρά μέτρα με στόχο την πρόληψη ή την ανατροπή του

επανεξισλαμισμού της Αγίας Σοφίας;

Μέχρι στιγμής, η απάντηση φαίνεται πως είναι «όχι».

O Άγιος Αμβρόσιος

Η Ισλαμοποίηση της Αγίας Σοφίας το 1453 και ο επανεξισλαμισμός της το 2020 αποτελούν μέρη ενός ευρύτερου μοτίβου. Για παράδειγμα, οι οθωμανικές τουρκικές εισβολές στη Νήσο Κύπρο το 1570/71 οδήγησαν στην αναγκαστική μετατροπή του Καθεδρικό Ναού της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία σε «Σελιμιγιέ Τζαμί».

Πιο πρόσφατα, οι τουρκικές εισβολές στην Κυπριακή Δημοκρατία το 1974 οδήγησαν σε παρόμοιες αυθαίρετες πράξεις, αλλά, αυτήν τη φορά, σε αντίθεση με διάφορες συμβάσεις του διεθνούς δικαίου που δεν υπήρχαν το 1453 και το 1570/71. Αυτές περιελάμβαναν την αυθαίρετη μετατροπή σε τζαμί τής λεηλατημένης εκκλησίας του Αγίου Αμβροσίου του ομώνυμου χωριού στην κατεχόμενη Επαρχία Κερύνειας και, ως μέρος του ίδιου παράνομου σχήματος, την αυθαίρετη εθνοκάθαρση του Αγίου Αμβροσίου, την αυθαίρετη επαναποίκηση αυτού του αποχριστιανοποιημένου χωριού με μουσουλμάνους, την αυθαίρετη μετονομασία του χωριού σε «Esentepe» και τη σκόπιμη ή απερίσκεπτη παραμέληση της διπλανής Βυζαντινής Μονής της Παναγίας Μελανδρύνας (Δείτε: www.ayiosamvrosios.org/ και https://kalograia.org.cy/melandrina/).

Σε διάφορες αποφάσεις που υποκινήθηκαν από εκτοπισμένους αιτούντες από τον Άγιο Αμβρόσιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει κρίνει ότι η Τουρκία ευθύνεται για παραβιάσεις των οικιακών και περιουσιακών δικαιωμάτων αυτών των εκτοπισμένων. Παράδειγμα είναι η απόφαση στην υπόθεση Hapeshis & Hapeshi-Michaelidou v Turkey [2009] 1326.

Η αυθαίρετη αποχριστιανοποίηση και «de facto» ισλαμοποίηση του Άγιου Αμβροσίου συμβολίζει τη μοίρα των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας υπό συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή από το 1974. Λεπτομέρειες βρίσκονται σε τουλάχιστον τρία εξαιρετικά βιβλία.

Το πρώτο, με συγγραφέα τον Χρίστο Π. Ιωαννίδη, ονομάζεται «In Turkey’s Image: The Transformation of Occupied Cyprus into a Turkish Province» (Caratzas, 1991).

Το δεύτερο, με επιμελητή τον Μίλτο Μιλτιάδου, έχει τον τίτλο «ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΧΑΝΕΤΑΙ: Καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κατεχόμενη Κύπρο» (Γ.Τ.Π., 2012). Βρίσκεται στα ελληνικά και αγγλικά αντίστοιχα.

Το τρίτο, με συγγραφέα τον Πέτρο Σαββίδη, ονομάζεται «Η Ισλαμοποίηση της Κατεχόμενης Κύπρου» (Εκδόσεις Αρματολός, 2019).

«O Μηχανισμός της Καταστροφής»

Έχω γράψει τα παραπάνω έχοντας επηρεαστεί από τον αείμνηστο Σπύρο Βρυώνη, Jr. Αυτός ήταν Αμερικανός ακαδημαϊκός, με ελληνικό υπόβαθρο, και συγγραφέας του κλασικού βιβλίου «O Μηχανισμός της Καταστροφής: Το τουρκικό πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης» (Εστία, 2007).

Σε αυτό το αριστούργημα, ο Βρυώνης ανέλυσε πώς, γιατί και με ποιες συνέπειες η τουρκική κυβέρνηση του Πρωθυπουργού Adnan Menderes οργάνωσε, διάπραξε και κάλυψε αηδιαστικά μαζικά εγκλήματα κατά των Ελλήνων χριστιανών και άλλων μη μουσουλμάνων κατοίκων της Κωνσταντινούπολης.

Ταυτόχρονα, ο Βρυώνης προειδοποίησε ότι τα εγκλήματα του 1955, που τελικά οδήγησαν στην αναγκαστική φυγή σχεδόν όλων των Ελλήνων χριστιανών της Κωνσταντινουπόλεως, εκδηλώσανε έναν άσπλαχνο, μακρόχρονο και αδιάκοπο «Μηχανισμό της Καταστροφής».

Το 1955, η Τουρκία ενεργοποίησε αυτόν τον «Μηχανισμό της Καταστροφής» με εγκληματική βαρβαρότητα, ένταση και ταχύτητα. Ωστόσο, επειδή είναι αδιάκοπος, ο «Μηχανισμός» έχει εκδηλωθεί ολοφάνερα σε άλλες εποχές, όπως έγινε, για παράδειγμα, κατά των Ελλήνων το 1922 και το 1974.

Περαιτέρω, επισήμαινε ο Βρυώνης, ο «Μηχανισμός της Καταστροφής» περιλαμβάνει πιο ύπουλες και διαβρωτικές πράξεις, όπως τις συνεχιζόμενες προσπάθειες του τουρκικού κράτους να διαγράψει τον ελληνο-χριστιανικό χαρακτήρα των διαφόρων τοπίων απ’ όπου εκδιώχθηκαν Έλληνες στο παρελθόν, να διαστρεβλώσει την ιστορία και να διασπείρει προπαγάνδα (Δείτε το άρθρο μου «Μνήμη Σπύρου Βρυώνη Jr. (1928-2019)» στο https://simerini.sigmalive.com/article/2019/4/21/mneme-spurou-bruone-jr-1928-2019/).

Συμπεράσματα

Καταλήγω σε τρία συμπεράσματα.

Πρώτον, η τελετή της 24ης Ιουλίου 2020 μάς υπενθυμίζει ότι το τουρκικό κράτος είναι ικανό, όποτε του καπνίσει, να επιβάλει την τελετουργική δημόσια ταπείνωση όλων των Ελλήνων και, έτσι, να υποσκάψει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του κάθε Έλληνα.

Δεύτερον, ενώ ο «de facto» εξισλαμισμός των κατεχομένων από το 1974 απέδειξε την περιφρόνηση της Τουρκίας για διάφορες συμβάσεις, όπως τη Σύμβαση της Χάγης του 1954 για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης, ο «νομιμοποιημένος» επανεξισλαμισμός της Αγίας Σοφίας το 2020 απέδειξε την περιφρόνηση της Τουρκίας για τη Σύμβαση του 1972 για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς.

Τρίτον, οι άκαρδες τουρκικές κρατικές δράσεις του 1453, 1570/71, 1922, 1955, 1974 και 2020 εκδηλώσανε τον άσπλαχνο, μακρόχρονο και αδιάκοπο «Μηχανισμό της Καταστροφής» για τον οποίο μας δίδαξε ο αείμνηστος Σπύρος Βρυώνης, Jr. Αιωνία του η μνήμη.

Υστερόγραφο: Mία ηχογράφηση της τελετής της 24ης Ιουλίου 2020 βρίσκεται στο κανάλι του Προέδρου Ερντογάν (στο www.youtube.com/watch?v=8cKoAuqMri0) και η συνεισφορά του βρίσκεται στο κανάλι της «Diyanet» (στο www.youtube.com/watch?v=3_7TlDgvn8Q).

• Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus
• Το κείμενο δημοσιεύθηκε επίσης στην εφημερίδα η σημερινή