“Το ανείπωτο είναι πάντα η σκιά του ποιητή”

Οι ποιητές, ανάλογα με τη νοητική, συναισθηματική και πνευματική σκευή τους, είναι δέκτες και αγωγοί μηνυμάτων της εκάστοτε κοινωνίας, του ιστορικού χρόνου, των ανθρώπινων αισθήσεων και αισθημάτων αλλά και του σύμπαντος.

• Βικτωρία Καπλάνη
• CB – Βιότοπος Πολιτισμού – Culture Book

Μέσω της γλώσσας, με το δικό του τρόπο ο καθένας, μας φανερώνουν αυτά που δε θέλουμε, δεν μπορούμε ή δεν προλαβαίνουμε να αντιληφθούμε και να βιώσουμε.

Ο ποιητής παρατηρεί τον κόσμο και επιχειρεί κάθε φορά να νοηματοδοτεί, μέσα στον εφήμερο ιστορικό χρόνο της ύπαρξής του, εκ νέου την ανθρώπινη κατάσταση σε όλο το εύρος και την ποικιλομορφία της, με ενσυναίσθηση, δημιουργική φαντασία, εναργή κρίση και διαίσθηση. Πασχίζει διαρκώς να αναδεικνύει τη συνθετότητα της πραγματικότητας και τις πολλαπλές εκδοχές της, εμπνέοντας μια πιο ανοιχτή, πολύπλευρη, συχνά ανατρεπτική στάση απέναντι στη ζωή και τα πράγματα, μακριά από κέντρα εξουσίας, με γνώμονα πάντα την ηθική και πολιτική ελευθερία. Το ανείπωτο είναι πάντα η σκιά του ποιητή.

Η ποίηση υμνεί, αποκαλύπτει, μάχεται, υπερασπίζεται, ελέγχει, θρηνεί, προσεύχεται, ενίοτε προλέγει. Με εργαλείο της τη γλώσσα ανασύρει τις αλήθειες και τα αιτήματα της ανθρώπινης κατάστασης, υπενθυμίζει τις αξίες της ανθρωπιάς, της ομορφιάς, το μεγαλείο και το θαύμα της ζωής, αλλά και τα παιχνίδια της ιστορίας, τις βιαιότητες της εξουσίας, αίρει τις όποιες διακρίσεις, αντιστέκεται στην περιθωριοποίηση ατόμων και ομάδων, δίνει σε όλους φωνή. Φέρνει στο φως τον αληθινό εαυτό μας, με όλα του τα πρόσωπα και τα προσωπεία, τα κρυμμένα μυστικά μας, αυτά που στοιχειώνουν μέσα μας και με τον καιρό προκαλούν φθορά, μας φέρνει αντιμέτωπους με την ευθύνη μας απέναντι στη ζωή, στους συνανθρώπους μας, στη φύση, στην πολιτεία και στον πλανήτη.

Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα έχουν μια αποσπασματική και περιστασιακή σχέση με την ποίηση, κυρίως μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου εκεί οι χρήστες τους παραθέτουν σκόρπιους στίχους, συνήθως επιφανών ποιητών του λογοτεχνικού κανόνα, χρησιμοποιώντάς τους επικουρικά για να ενισχύσουν μια άποψη ή για να διανθίσουν το λόγο τους με ένα λούστρο λογιοσύνης. Πολλοί νεότεροι γνωρίζουν την ποίηση μέσα από τη συνομιλία της με άλλες τέχνες, το θέατρο, τη μουσική, τα εικαστικά δρώμενα είτε μέσα από την ποίηση των στίχων, ενώ ένας μικρότερος αριθμός γοητεύεται από νεοτερικές και πειραματικές μορφές ποιητικού λόγου.

Αυτή η υποχώρηση του γραπτού λόγου με το προβάδισμα της εικόνας φέρνει αναπόφευκτα ανατροπές και στην πρόσληψη της ποίησης. Οι δημόσιες αναγνώσεις ποιημάτων, οι αναγνώσεις σε video art, σε κινηματογραφικές καταγραφές προκαλούν το ενδιαφέρον ενός πιο ανήσυχου κοινού. Ο λόγος της ποίησης όταν προσλαμβάνεται ελεύθερα, γίνεται πρωτίστως αντιληπτός από το ασυνείδητο, αυτό τον αναγνωρίζει, του ανοίγει την πόρτα ή τον κλείνει απέξω, σφραγίζοντας ερμητικά τις πύλες. Φαίνεται πως στις μέρες μας υπάρχει μια ανάγκη βιωματικής, σωματικής πρόσληψης και επεξεργασίας του ποιητικού λόγου, ένα λανθάνον αίτημα η ποίηση να επιστρέψει εν πολλοίς στα στοιχεία της προφορικότητάς της, να αναδείξει τη μαγεία και την ποικιλία των ρυθμών που ενυπάρχουν στη γλώσσα, να ενσωματωθεί, να περάσει στο στόμα των ανθρώπων και πάλι. Μέσα από την ακρόαση η δημιουργική δύναμη του ποιητικού λόγου μπορεί να λειτουργήσει ως ένας συνεκτικός ιστός που αναδεικνύει τα σημεία ένωσης και ενότητας των ανθρώπων. Έτσι αλληλοτροφοδοτούμενη η ανάγνωση μπορεί να είναι παράλληλα υπόθεση ατομική και συλλογική.

Ενώ η κοινωνία αποδίδει μια ασαφή και συγκεχυμένη σπουδαιότητα στην ποιητική τέχνη (κάτι σημαντικό, αλλά δύσκολο και συνήθως ακατανόητο), ο ρόλος του ποιητή στην κοινωνία μας δεν είναι διακριτός. Η συντριπτική πλειοψηφία των αναγνωστών της ποίησης είναι ποιητές, επίδοξοι ποιητές, κατά φαντασίαν ποιητές. Η πληθώρα των ποιημάτων, οι ιδίοις αναλώμασι εκδόσεις, τα πολλά μέσα διάδοσης, η αδυναμία της κριτικής να ιχνηλατήσει στοιχειωδώς το πεδίο δυσκολεύουν παρά διευκολύνουν την επαφή ευρύτερων αναγνωστικών στρωμάτων με την ποίηση, τα οποία γνωρίζουν μόνο παλαιότερες ποιητικές δοκιμές, προηγούμενα στάδια του ποιητικού λόγου.

Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η ποίηση;

Η σημερινή κρίση απείλησε παγκοσμίως τα βιολογικά μας θεμέλια με έναν αόρατο δια γυμνού οφθαλμού εχθρό, ο οποίος, πέρα από το φόβο για τη ζωή μας, πρωτίστως προσβάλλει και απειλεί τη σχέση με το συνάνθρωπο, αφυπνίζει πρωτόγονες ενοχές, μεταβάλλοντάς μας σε δυνάμει θύτες του άλλου. Προκρίνει συνεπώς μια αμυντική ιδιώτευση, εξαιρετικά επικίνδυνη για τα κοινωνικά θεμέλια της ανθρώπινης ζωής. Η ποίηση και κάθε τέχνη όμως, όταν δεν κοινωνείται, αποδυναμώνεται. Χωρίς το συνάνθρωπο αίρεται το αίτημα της κάθε τέχνης.

Η ποίηση τροφοδοτείται από την κάθε στιγμή της ζωής και τώρα σ’ αυτή την αιφνίδια ανατροπή της καθημερινότητας, συνεχίζει να αφουγκράζεται να καταγράφει, να φιλτράρει μέσα από τη γλώσσα και να επεξεργάζεται δημιουργικά τα μηνύματα αυτής της εποχής. Η αβεβαιότητα ως εγγενές χαρακτηριστικό των κρίσεων αναγκάζει πολλούς ανθρώπους να αναστοχαστούν και να αναζητήσουν μια άλλη οπτική κατανόησης του εαυτού τους και του κόσμου. Ο ποιητικός λόγος μπορεί να είναι αρωγός και σύμμαχος σε μια τέτοια περιπέτεια. Με τη δύναμη και τη δραστικότητά του καταδεικνύει ότι αυτά που ενώνουν τους ανθρώπους είναι πολύ περισσότερα και ουσιαστικότερα από αυτά που τους χωρίζουν.

• Η Βικτωρία Καπλάνη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ελληνική φιλολογία στο ΑΠΘ και εργάζεται στη Δημόσια εκπαίδευση. Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές : «Ήχοι-Απόηχοι» το 2007, «Λευκές Συνομιλίες» το 2010, «Σημείο Φυγής» το 2013 και «Η Άγνωστη φίλη» το 2015, όλα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη. Σε λογοτεχνικά περιοδικά δημοσιεύει μεταφράσεις ποιημάτων και κριτικά σημειώματα.