Εξορθολογισμός της εκπαίδευσης; Κάν’ το όπως η Silicon Valley!
Ο εξορθολογισμός της εκπαίδευσης απαιτεί την αναπροσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος στις νέες συνθήκες που προκύπτουν λόγω της μετάβασης της παγκόσμιας οικονομίας από το μοντέλο του νεο-φιλελευθερισμού στο, ούτω καλούμενo, μοντέλο του τεχνο-φιλελευθερισμού.
Ο τεχνο-φιλελευθερισμός ως πολιτική φιλοσοφία διέπεται από τις αρχές της ατομικότητας, της υπευθυνότητας, της αποκέντρωσης, και της αυτo-επίγνωσης, ενώ κύριο μέλημά του αποτελεί η ελευθερία της έκφρασης, καθώς και της απρόσκοπτης πρόσβασης στην τεχνολογία. Αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων πραγματεύεται ο ισραηλινός ιστορικός Γιούβαλ Νώε Χαράρι στο best-seller βιβλίο του ‘Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος’. Ο Χαράρι είναι ένας από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς της γενιάς του, τα βιβλία του οποίου συχνά παρατίθενται σε δημόσιες αναφορές του Μπαράκ Ομπάμα, του Μαρκ Ζάκερμπεργκ και του Μπιλ Γκέιτς. Ο ίδιος προοικονομεί την αντικατάσταση του Χόμο Σάπιενς (έμφρων ανθρωπίδα) από τον Χόμο Ντέους (ανθρωπίδα-Θεός), ενώ προειδοποιεί για τον παρωχημένο χαρακτήρα που θα αποκτήσει η ελεύθερη αγορά, οι δημοκρατικές εκλογές, αλλά ακόμη και ο ίδιος ο άνθρωπος στο σχετικά άμεσο μέλλον. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι « όσο αποκωδικοποιούμε τη δομή του εγκεφάλου και τον γενετικό μας κώδικα χάρη στη βιοτεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη και την επεξεργασία Μεγάλων Δεδομένων, η αυθεντία θα περνάει σε εξωτερικούς αλγόριθμους και οι περισσότεροι άνθρωποι θα γίνονται οικονομικά και πολιτικά ανίσχυροι». Υποστηρίζει ακόμη ότι ενώ η Βιομηχανική Επανάσταση κατά τον 19ο αιώνα δημιούργησε την εργατική τάξη, ο 21ος αιώνας θα δημιουργήσει μια νέα πολυπληθέστατη ‘άχρηστη τάξη’.
Μεταφερόμενοι στο κυπριακό συγκείμενο, το καλοκαίρι του 2018 σημαδεύτηκε από την κρίση στην παιδεία, η οποία συνένωσε τον εκπαιδευτικό κόσμο σε μία από τις μεγαλύτερες κινητοποιήσεις επαγγελματικού κλάδου στη σύγχρονη ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η προσπάθεια εκ μέρους της κυβέρνησης και του Υπουργείου Παιδείας για αλλαγή του καθεστώτος εργοδότησης των εκπαιδευτικών, και κυρίως των συνδικαλιστών του κλάδου, υπό τη λεζάντα του «εξορθολογισμού της παιδείας» προσέκρουσε στην αντίδραση των εκπαιδευτικών, οι οποίοι διεκδίκησαν τη συμπερίληψή τους στον διάλογο για αλλαγή και ουσιαστική μεταρρύθμιση. Οι εκπαιδευτικοί επιχείρησαν να μεταδώσουν στην κοινωνία το μήνυμα ότι τέτοιου είδους αποσπασματικές, σπασμωδικές και επιστημονικά ατεκμηρίωτες προσπάθειες δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση εξορθολογισμό της εκπαίδευσης. Ταυτοχρόνως, θίγοντας τα σημαντικότερα προβλήματα που ταλανίζουν τα σημερινά κυπριακά σχολεία, μεταξύ των οποίων η υποστελέχωση, οι προβληματικές υποδομές και κτιριακές εγκαταστάσεις, καθώς και η περιορισμένη πρόσβαση σε σύγχρονους τεχνολογικούς πόρους, επεδίωξαν να θέσουν επί τάπητος τους βασικούς άξονες μιας μελλοντικής προσπάθειας εξορθολογισμού. Στο πλαίσιο αυτό, ευλόγως τίθεται το ερώτημα ποια μορφή και ποιο περιεχόμενο πρέπει να έχει ένας πιθανός εξορθολογισμός ή καλύτερα μεταρρύθμιση της κυπριακής εκπαίδευσης, κυρίως αν λάβουμε υπόψη τις νέες παραμέτρους που απορρέουν από την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Διάφοροι διεθνείς οργανισμοί, αλλά και αρκετοί ερευνητές και μελετητές, προσπάθησαν να αναλύσουν τις επιδράσεις του τεχνο-φιλελευθερισμού στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με το McKinsey Global Institute, τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν 800 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2030, γεγονός που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2022, 54% των εργαζομένων ανά το παγκόσμιο θα χρειάζονται όχι μόνο αναβάθμιση, αλλά και επαναοριοθέτηση των δεξιοτήτων τους. Σαφέστατα, δεν απαιτείται μόνο να στηρίξουμε τους εργαζομένους στο να αποκτήσουν την κατάρτιση που χρειάζονται για τα επαγγέλματα της επόμενης πενταετίας, αλλά απαιτείται να προετοιμάσουμε τους νεαρούς μαθητές με τις απαραίτητες δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να προσαρμόζονται στα επαγγέλματα της επόμενης εικοσαετίας. Ως αντιπρόταση, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ προτείνει την «επανάσταση δεξιοτήτων» διαμέσου της εκπαίδευσης προκειμένου να δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες για τις μελλοντικές γενιές. «Αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο που διδάσκουμε, 30 χρόνια από τώρα, θα έχουμε πρόβλημα», δήλωσε στην τελεύταια ετήσια σύνοδο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ ο Jack Ma, ιδρυτής του Alibaba Group, της κινέζικης γιγαντιαίας εταιρείας ηλεκτρονικού εμπορίου. Επεσήμανε επίσης ότι η γνωσιοκεντρική προσέγγιση που χαρακτηρίζει τα πλείστα εκπαιδευτικά συστήματα ανά το παγκόσμιο «εδώ και 200 χρόνια», θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια τα παιδιά μας στην αποτυχία, αφού δε θα είναι σε θέση να ανταγωνιστούν τα μηχανήματα. Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται «ήπιες δεξιότητες» (soft skills), και όχι γνώσεις, όπως η ανεξάρτητη σκέψη, οι αξίες και η ομαδική εργασία, είπε. Στο ίδιο πνεύμα, «ο,τιδήποτε είναι συνηθισμένο ή επαναλαμβανόμενο θα είναι αυτοματοποιημένο», δήλωσε ο Minouche Shafik, διευθύνον στέλεχος του London School of Economics, στη σύνοδο με θέμα «Η διάσωση της οικονομικής παγκοσμιοποίησης από τον εαυτό της». Μίλησε επίσης για τη σημασία των «ήπιων και δημιουργικών δεξιοτήτων», αναφερόμενος μεταξύ άλλων στην ανάπτυξη δεξιοτήτων έρευνας, καθώς και δεξιοτήτων αναζήτησης, ανάλυσης και σύνθεσης πληροφοριών.
Πώς μπορούν να ληφθούν οι προαναφερόμενοι παράμετροι υπόψη σε μια πιθανή, αλλά καθόλα απαραίτητα και αναγκαία μεταρρύθμιση της κυπριακής εκπαίδευσης; Η απάντηση πιθανότατα κρύβεται στους κομπιουτεράκηδες της Silicon Valley οι οποίοι έχουν ουσιαστικά «χακάρει» την εκπαίδευση παρακάμπτοντας εντελώς τα σχολεία όχι μόνο του δημόσιου, αλλά και του ιδιωτικού τομέα, αφού συχνά επιλέγουν να εκπαιδεύσουν οι ίδιοι κατ’ οίκον τα παιδιά τους. Σε διάφορα ρεπορτάζ που έχουν κατά καιρούς γίνει στην ‘techie’ και ‘start-up’ κοινότητά τους, οι ίδιοι συχνά δηλώνουν ότι όντας μαθητές δεν μπορούσαν να αποδώσουν στις παραδοσιακές και καθόλα συμβατικές τάξεις, γι’ αυτό και για τα παιδιά τους επιλέγουν αυτό που ονομάζουν ως ‘ανεξάρτητη μάθηση’ μακριά από αυστηρές αξιολογήσεις και άλλα τεστ. Χαρακτηριστικά, στην Αμερική τα ποσοστά αναφορικά στα παιδιά που τυγχάνουν κατ’ οίκον εκπαίδευσης διπλασιάστηκαν από 1.7% το 1999 στο 3.4% το 2012, ενώ τα στατιστικά δείχνουν ότι οι πλείστοι συμμετέχοντες προέρχονται από οικογένειες της τεχνολογικής κοινότητας.
Ποια είναι όμως τα βασικά γνωρίσματα της κατ’ οίκον εκπαίδευσης στη Silicon Valley; Για τους κομπιουτεράκηδες της Silicon Valley τα παιδιά μαθαίνουν με φυσικό τρόπο, και συνεπώς, με λίγη υποστήριξη θα εξερευνήσουν, θα πειραματιστούν και θα μάθουν για τον κόσμο με έναν τρόπο που είναι κατάλληλος για τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα σε μουσεία και πινακοθήκες, τα αθλήματα, η μουσική, οι τέχνες, οι προσομοιώσεις (π.χ. εκπόνηση ενός επιχειρηματικού πλάνου), αλλά και το παιχνίδι αποτελούν σημαντικές παραμέτρους της εκπαίδευσης τους μέλλοντος αφού μπορούν να διδάξουν τα παιδιά όλες αυτές τις δεξιότητες και να τους παρέχουν τα εργαλεία για να επιβιώσουν στον επαγγελματικό κόσμο της αυτοματοποίησης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Lego, η Unilever και η Ikea δημιούργησαν το Real Play Coalition με στόχο να παρακινήσουν τις κυβερνήσεις, τα σχολεία και τους γονείς να δημιουργούν επαρκές χρόνο για να παίζουν τα παιδιά, αφού υποστηρίζουν ότι μέσα από το παιχνίδι ο κόσμος μπορεί να αποκτήσει τους ηγέτες, τους εξερευνητές και τους εφευρέτες που χρειάζεται.
Συμπερασματικά, τα επαγγέλματα του μέλλοντος προϋποθέτουν δημιουργικότητα, συναισθηματική νοημοσύνη, επιχειρηματικότητα και δεξιότητες επίλυσης προβλήματος. Εν κατακλείδι, οποιαδήποτε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πρέπει να έχει σκοπό να βοηθήσει το κάθε παιδί ξεχωριστά να ασχοληθεί και να μελετήσει με βιωματικό τρόπο τα θέματα που έλκουν το ίδιο, όχι για να μάθει πληροφορίες, αλλά για να μάθει να επεξεργάζεται τις πληροφορίες, αναπτύσσοντας τις ήπιες δεξιότητές του μέσα από την τέχνη, τη μουσική, την άθληση και το παιχνίδι.
- Αναδημοσίευση από το περιοδικό Economy Today
- Δρ. Χριστίνα Χατζησωτηρίου, PhD University of Cambridge – Επίκουρη Καθηγήτρια στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας