Θα πρέπει να αποχαιρετήσουμε οριστικά και αμετάκλητα το φαντασιακό, όσο και επικίνδυνο αφήγημα-δόγμα της «ελεύθερης αγοράς», υποστηρίζει ο Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, καθηγητής Κώστας Γουλιάμος και υποδεικνύει την ανάγκη ενός στρατηγικού προγράμματος ανασυγκρότησης ώστε να προστατευθεί η κοινωνική και οικονομική συνοχή της Κύπρου.
Σημειώνει ότι Κύπρος και Ελλάδα διαχειρίζονται την κρίση πιο αποτελεσματικά συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης και προειδοποιεί για τον κίνδυνο εδραίωσης της κουλούρας κρίσης, φόβου και πανικού.
- Πώς βιώνετε όλο αυτό που συμβαίνει στην Κύπρο αλλά και διεθνώς το τελευταίο διάστημα;
Η ιστορία της ανθρωπότητας ήταν πάντα η ιστορία μεταναστεύσεων, επιδημιών και πανδημιών. Στην εποχή μας όμως η υγεία πληρώνει το τίμημα της κλιματικής κρίσης και ρύπανσης ως αποτέλεσμα της εμμονής στο στρεβλό και ανισόρροπο μοντέλο μιας ολοκληρωτικής κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης. Η διαφορά, βέβαια, από άλλες επιδημίες του παρελθόντος είναι ότι λόγω συνθηκών παγκοσμιοποίησης, οι κοινωνίες είναι πιο ευάλωτες στον CoVID-19, επειδή η διάδοσή του γίνεται με τεράστια ταχύτητα και φοβερή ορμή, και μάλιστα σε ελάχιστο σχετικά χρόνο λόγω των συνθηκών παγκοσμιοποίησης. Παράλληλα, αποδείχθηκε εν τοις πράγμασι πως οι κυβερνήσεις ήσαν παντελώς ανέτοιμες, μολονότι γνώριζαν από τις αρχές του 2019 την έκθεση του ΠΟΥ υπό τον τίτλο «Ένας Κόσμος σε Κίνδυνο». Και βέβαια είναι υπεύθυνες, καθότι εδώ και δεκαετίες πολλές νέες ασθένειες αναπτύχθηκαν με δική τους ανοχή όπως και με πολιτικές που συνδέονται άμεσα με τις αλλαγές στη χρήση της γης, στη γεωργία, στα χημικά, στις καλλιέργειες, στη χρήση βιοχημικών σε περιφερειακές συρράξεις ή στα μεταλλαγμένα προϊόντα. Ως κοινωνίες έχουμε χάσει την αρμονία μας, επειδή έχουμε χάσει τη σχέση μας με τη φύση. Βιάζουμε τη φύση και τον ανθρώπινο οργανισμό παντοιοτρόπως. Και βιώνουμε τα αποτελέσματα αυτού του βιασμού. Deus sive Natura, διακήρυττε ο Spinoza. Αιώνες πριν από τον Spinoza, ο Αναξίμανδρος και οι στωικοί – από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα που δίδαξε στην Ποικίλη στοά (Πεισιανάκτειο) επί του Αγοραίου Κολωνού των Αθηνών μέχρι τον Σενέκα και τον Μάρκο Αυρίλιο – θεωρούσαν υπέρτατο καθήκον του ανθρώπου να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν. Η «Συμπαντική Αρμονία», σύμφωνα με τον Μίκη Θεοδωράκη αλλά και όσα μαζί διατυπώσαμε στο πρόσφατο βιβλίο που μαζί γράψαμε υπό τον τίτλο «Στη Διαλεκτική της Αρμονίας».
- Έχετε ιδιαίτερες σχέσεις με την Κίνα εδώ και χρόνια.
- Πώς βλέπετε τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκαν αυτή την πρωτόγνωρη κρίση;
Τρέφω μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό για την Κίνα, τους ανθρώπους της, τον πλούτο της φιλοσοφίας της, το μεγάλο πολιτισμό της και, βέβαια, την ίδια την ιστορία της. Το σημαντικό, επίσης, είναι ότι υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ του ελληνικού και κινεζικού πολιτισμού. Με εύγλωττο τρόπο το ανέδειξε πρόσφατα ο Πρόεδρος Xi κατά την επίσημη επίσκεψη του στην Αθήνα. Είναι, πραγματικά, δύο πολιτισμοί που επηρέασαν βαθύτατα την ιστορία της ανθρωπότητας. Ο μετασχηματισμός αυτής της ιστορικής χώρας σε παγκόσμια δύναμη είναι πλέον γεγονός. Και παρατηρεί κανείς ότι η πολιτική της ηγεσία χειρίζεται υπεύθυνα και συνετά αυτό το μετασχηματισμό. Έχοντας πίσω της τη συλλογική σοφία αιώνων, μπόρεσε με υποδειγματικό τρόπο να διαχειριστεί αποτελεσματικά την πανδημική κρίση. Έγινε σημείο αναφοράς για τον υπόλοιπο κόσμο. Εδώ και πολλές βδομάδας, παρατηρούμε όχι μόνο να έχει σχεδόν μηδενίσει τα κρούσματα, αλλά να προσφέρει μεγάλη βοήθεια σε υλικό και τεχνογνωσία σε χώρες που πλήττονται. Μία εξ αυτών ήταν και Κύπρος, όπου σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η Πρεσβεία της Κίνας. Σε κάθε περίπτωση η Κίνα αποτελεί λαμπρό παράδειγμα χώρας που ασκεί κοινωνική πολιτική και κοινωνική αλληλεγγύη.
- Η διασφάλιση της δημόσιας υγείας πλήττει βασικά ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες.
- Πώς κρίνετε την ισορροπία ανάμεσα σ᾽αυτά τα δύο αγαθά;
- Η Κύπρος και η Ελλάδα δείχνουν να διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά την κρίση, σε σύγκριση πάντοτε με πιο μεγάλες χώρες.
- Είναι θέμα ωριμότητας της κοινωνίας, σωστής πολιτικής διαχείρισης ή είναι συνδυασμός αυτών των δύο ή και άλλων παραγόντων;
Πραγματικά, φαίνεται πως και οι δύο χώρες διαχειρίζονται την κρίση πιο αποτελεσματικά συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης. Ωστόσο οφείλω να είμαι προσεκτικός στην τελική εκτίμηση, καθότι μια κρίση δεν είναι μόνο ο,τι στο παρόν στάδιο φαίνεται. Άλλωστε μια τέτοια προσέγγιση ενέχει τον κίνδυνο της μονοδιάστατης όσο και αποσπασματικής ερμηνείας. Εν ολίγοις, θα πρέπει να συνυπολογίσουμε ολιστικά τι θεσμικό προϋπήρχε της πανδημίας και τι στρατηγικό σχέδιο – οικονομικό και κοινωνικό- υπάρχει για την μεταπανδημική περίοδο. Αναφέρομαι σε ολιστικό στρατηγικό σχέδιο και όχι απλώς σε πρακτικές επιδοτήσεων που, μολονότι θετικές, δεν συνιστούν ούτε και συγκροτούν στρατηγική. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι είχε προηγηθεί της κρίσης, λόγω νεοφιλευθερισμού, η συστηματική αποδόμηση του κοινωνικού κράτους. Αυτό το δεδομένο είχε, έχει και θα έχει τεράστιες συνέπειες στην μεταπανδημική περίοδο, που -ως τέτοιες – ξεπερνούν κάθε στατιστική αντίληψη της πανδημίας. Εν ολίγοις, θα πρέπει να αποχαιρετήσουμε οριστικά και αμετάκλητα το φαντασιακό, όσο και επικίνδυνο αφήγημα-δόγμα της «ελεύθερης αγοράς». Χρειαζόμαστε ένα στρατηγικό πρόγραμμα ανασυγκρότησης ώστε να προστατευθεί η κοινωνική και οικονομική συνοχή της Κύπρου.
- Ο ιός δοκιμάζει την αξιοπιστία κρατών και κυβερνήσεων με ισχυρή θέση στο παγκόσμιο σύστημα εξουσίας.
- Πιστεύετε ότι υποτίμησαν τους κινδύνους ή μήπως η ανοσία της αγέλης εκτός από επιστημονική βάση έχει ένα ιδεολογικό υπόβαθρο και υπηρετεί μια οικονομική αντίληψη;
Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, επιβεβαιώνεται η αντίληψη του Foucault περί πανοπτισμού, ή άλλως, περί επιτήρησης και βιοπολιτικής ως μιας νέας κανονικότητας με επίκεντρο και πρόσχημα την υγεία. Βιώνουμε πρωτόγνωρες εμπειρίες βιοπολιτικού χαρακτήρα, αν σκεφτεί κανείς πως δοκιμάστηκαν ασύλληπτες όσο και επικίνδυνες για το ανθρώπινο είδος πρακτικές, μιας και που κράτη ολόκληρα μετατράπηκαν σε «εικονικές» φυλακές. Το «πείραμα» του 1% του κεφαλαιοκρατισμού φαίνεται, εν πρώτοις, να πετυχαίνει: αν αυτή τη φορά οι άνθρωποι έδωσαν τη συγκατάθεσή τους να απεμπολήσουν δικαιώματα και ελευθερίες ζώντας σε «εικονικές» φυλακές υπό το φόβο της εξάπλωσης ή/και του θανάτου, τότε η δυνατότητά τους να επαναλάβουν το «πείραμα» υπό άλλες συνθήκες – και μάλιστα σε μεγαλύτερο και πιο ενοχλητικό βαθμό, είναι εγγυημένη. Γι’ αυτό χρειάζεται συνεχή εγρήγορση και πολιτικός αγώνας ώστε να μην υποκύψουμε, να μην μας γίνει habitus η κουλτούρα κρίσης, φόβου και πανικού. Να μην εθιστούμε στην αποδόμηση των δημοκρατικών θεσμών και των δημοκρατικών-εργασιακών δικαιωμάτων, στην κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους που αποτελούν «παράπλευρες απώλειες» της οικονομικής αντίληψης του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, ο οποίος συνδέεται άμεσα με τη γενικευμένη ανασφάλεια και την αβεβαιότητα σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.
- Για μια ακόμη φορά η ΕΕ έδειξε να αδυνατεί να ανταποκριθεί επαρκώς και αποτελεσματικά προς όφελος όλων των κρατών της, λόγω της διαμάχης ανάμεσα στον καλό Βορρά και τον κακό Νότο.
Και στην πανδημική κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέδειξε πως δεν είναι των λαών και της αλληλεγγύης αλλά των συμφερόντων συγκεκριμένων χωρών. Δεν στάθηκε στο ύψος των ιστορικών περιστάσεων.
- H κρίση ανέδειξε τη σημασία της τεχνολογίας, ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης.
- Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση υπήρχε και προ κορωνοϊού αλλά αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο εξαιτίας της κρίσης.
- Πώς βλέπετε να εξελίσσετε;
Ενδεχομένως το πιο σημαντικό κριτήριο στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση του 21ου αιώνα εντός και εκτός Ευρώπης, είναι το κριτήριο της καινοτομίας. Χωρίς καινοτομία δεν διασφαλίζεται η βιωσιμότητα όχι μόνο κρατών αλλά και οργανισμών, των πανεπιστημίων συμπεριλαμβανομένων. Είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς γιατί πριν από λίγα 24ωρα το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου κατατάχθηκε στα καλύτερα 101+ πανεπιστήμια του κόσμου στην καινοτομία και τις υποδομές. Αυτή η διεθνής διάκριση τιμά αφενός την κοινότητα του πανεπιστημίου, αφετέρου την ίδια την Κύπρο. Με δεδομένο λοιπόν ότι το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι μεταξύ των κορυφαίων του κόσμου στην καινοτομία, γι’ αυτό και μπορεί – λόγω υψηλής τεχνογνωσίας και υποδομών – να ανταποκρίνεται άριστα στις εξ αποστάσεως συνθήκες διδασκαλίας, έρευνας, επιχειρηματικότητας και υπηρεσιών. Η κρίση, όπως είναι κατανοητό, αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά μόνο όταν οι οργανισμοί έχουν τη σφραγίδα της καινοτομίας στην λειτουργία τους. Μπορεί ένας οργανισμός να είναι καλός ή πολύ καλός σε έναν τομέα. Χωρίς όμως την καινοτομία δεν έχει μέλλον. Επειδή ακριβώς η καινοτομία λειτουργεί ως καταλύτης στα πάντα. Έχει ολιστική διάσταση, καθότι αποτελεί τον βασικό πυλώνα βιωσιμότητας και ανάπτυξης.