COVID-19 και διαβήτης
Γιατί τα άτομα με διαβήτη είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν σοβαρής μορφής ασθένεια COVID-19 και πώς να το αποτρέψουμε;
Η ασθένεια Coronavirus-Disease 2019 (COVID-19) είναι μια μολυσματική ασθένεια που προκαλείται από ένα νέο στέλεχος κορωνοϊού γνωστός ως “SARS-CoV-2”, που εμφανίστηκε αρχικά στη πόλη Γουχάν (Wuhan), στην Κίνα, τον Δεκέμβριου του 2019.
Στις 30 Ιανουαρίου 2020, η ασθένεια COVID-19 ανακηρύχθηκε ως η έκτη παγκόσμια επείγουσα κατάσταση δημόσιας υγείας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ)1.
- Δρ Αλέξια Αλεξανδράκη *
Ο τρόπος μετάδοσης του ιού πραγματοποιείται από άνθρωπο σε άνθρωπο, μέσω της εισπνοής μολυσματικών αναπνευστικών σταγονιδίων που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του βήχα ή του φταρνίσματος, μέσω της άμεσης επαφής με ένα μολυσματικό άτομο (δηλ. χειραψία) ή αγγίζοντας μολυσμένες επιφάνειες2,3.
Τα συνηθέστερα συμπτώματα περιλαμβάνουν πυρετό, πονόλαιμο, βήχα, δυσκολία στην αναπνοή, μυαλγία, κόπωση. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια στην πλειονότητα των περιπτώσεων (80%) αλλά μπορεί επίσης να είναι σοβαρά συνήθως στους ηλικιωμένους και στον ευάλωτο πληθυσμό προκαλώντας πνευμονία, σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS) και δυσλειτουργία πολλών οργάνων. Ταυτόχρονα, ορισμένα άτομα μπορεί να είναι ασυμπτωματικά4,5 αλλά παράλληλα μολυσματικά.
Οι πληθυσμοί που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης σοβαρής μορφής ασθένειας του COVID-19 περιλαμβάνουν ηλικιωμένα άτομα καθώς και άτομα οποιασδήποτε ηλικίας με υποκείμενες ιατρικές παθήσεις, όπως άτομα με μέτριο έως σοβαρό άσθμα, άτομα θετικά στον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (Human immunodeficiency virus – HIV), άτομα με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σοβαρές καρδιακές παθήσεις, χρόνια νεφρική νόσο, ηπατική νόσο και διαβήτη (Οργανισμός Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων-CDC)6. Το άρθρο αυτό εξηγεί εν συντομία τους λόγους για του οποίους τα άτομα με διαβήτη τείνουν να είναι πιο ευάλωτα στην εμφάνιση σοβαρής μορφής ασθένειας COVID-19 και ποιες είναι οι προστατευτικές τακτικές που μπορούν να εφαρμοστούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Ο διαβήτης είναι ένας από τους κύριους αιτιολογικούς παράγοντες νοσηρότητας και θνησιμότητας, με συνολικά 446 εκατομμύρια διαβητικούς ανθρώπους παγκοσμίως και 4.6 εκατομμύρια θανάτους το 2019 σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη7. Σύμφωνα με το CDC, τα άτομα με διαβήτη είναι πιο επιρρεπής στην εμφάνιση σοβαρών επιπλοκών λόγω της ασθένειας COVID-198, όπως βακτηριακή πνευμονία9. Ο σακχαρώδης διαβήτης, επίσης γνωστός ως διαβήτης, χαρακτηρίζεται από χρόνια υπεργλυκαιμία (περίσσεια συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα) λόγω ανεπάρκειας ινσουλίνης ή μείωση ανταπόκρισης του οργανισμού στην ινσουλίνη έχοντας ως αποτέλεσμα μεταβολικές διαταραχές. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι διαβήτη συμπεριλαμβανομένου του διαβήτη τύπου 1 (έλλειψη ινσουλίνης) και ο συνηθέστερα διαγνωσμένος διαβήτης τύπου 2 (ανεπάρκεια ινσουλίνης ή/και αντίσταση στην ινσουλίνη)10.
Λόγοι που μπορούν να εξηγήσουν γιατί τα άτομα με διαβήτη διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρής μορφής COVID-19 περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
– Τα άτομα με διαβήτη έχουν μειωμένη ικανότητα αντίστασης του ανοσοποιητικού συστήματος σε λοιμώξεις λόγω της χαμηλής έκκρισης φλεγμονωδών κυτοκινών, της μειωμένης ανταπόκρισης των Τ-λεμφοκυττάρων και της εξασθενημένης λειτουργίας των ουδετερόφιλων κυττάρων11,12.
– Η κοιλιακή παχυσαρκία σε διαβητικά άτομα έχει συσχετιστεί με την ανώμαλη έκκριση αδιποκινών, χημειοκινών και φλεγμονωδών κυτοκινών όπως ο παράγοντας νέκρωσης όγκων α (ΤΝF-α) που μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού στον λιπώδη ιστό9,11. Η διατήρηση της χρόνιας φλεγμονής χαμηλού βαθμού στο σώμα μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της ανοσοαπόκρισης σε μολύνσεις11,13.
– Τα άτομα με κοιλιακή παχυσαρκία τείνουν να αναπτύσσουν αναπνευστικά προβλήματα όπως αποφρακτική άπνοια ύπνου, το σύνδρομο υποαερισμού παχυσαρκίας, δύσπνοια και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια14,15,16.
– Ο παχύσαρκος πληθυσμός διατρέχει υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης άσθματος16,17.
– Οι χρόνιες διαβητικές επιπλοκές, όπως η νεφροπάθεια και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, είναι πιθανόν να περιπλέξουν την κατάσταση των ατόμων με διαβήτη αυξάνοντας τη σοβαρότητα της ασθένειας COVID-1918.
– Η υπέρταση και ο διαβήτης συχνά αντιμετωπίζονται με αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης (α-ΜΕΑ). Τα στοιχεία δείχνουν ότι η χρήση α-ΜΕΑ μπορεί να ωφελήσει ή να προκαλέσει βλάβη στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-1919,20. Συμβουλές σχετικά με τη χρήση των αναστολέων βρίσκονται υπό συνεχή αναθεώρηση. Έτσι όποια αλλαγή της συνήθους κατανάλωσης φαρμάκων θα πρέπει να αποφεύγεται χωρίς την έγκριση του εξειδικευμένου κλινικού ιατρού σας.
– Επιπλοκές που μπορεί να σχετίζονται με ιογενείς λοιμώξεις όπως αυτή του SARS–CoV-2 σε άτομα με διαβήτη περιλαμβάνουν:
Διαβητική Κετοξέωση – Είναι μια επείγουσα ιατρική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα λόγω έλλειψης ινσουλίνης, με αποτέλεσμα την εξασθενημένη κατανομή γλυκόζης στους ιστούς21. Τα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης μπορούν να ενεργοποιηθούν ως αποτέλεσμα έντονου σωματικού στρες, μολυσματικών ασθενειών ή και από τη χρήση ορισμένων φαρμάκων22.
Στη συνέχεια, το σώμα αρχίζει να διασπά λίπος προκαλώντας την απελευθέρωση ελεύθερων λιπαρών οξέων στη κυκλοφορία. Καταλήγοντας στο συκώτι, τα λιπαρά οξέα μετατρέπονται σε κετόνες ως εναλλακτική πηγή ενέργειας. Τα κύρια είδη κετόνων είναι η ακετόνη, το ακετοξικό οξύ και το υδροξυβουτυρικό οξύ. Η διάσπαση των πλεοναζόντων κετονικών σωμάτων έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός μεγάλου φορτίου ιόντων υδρογόνου που οδηγεί σε κετοναιμία και μεταβολική οξέωση, δηλαδή, την πτώση του pH στο αίμα που απαιτεί άμεση ιατρική φροντίδα22,23.
Πνευμονία – Mελέτες κοόρτης έδειξαν ότι τα άτομα με διαβήτη έχουν υψηλότερο κίνδυνο νοσηλείας λόγω πνευμονίας σε σύγκριση με μη διαβητικά άτομα24-26. Ο κίνδυνος νοσηλείας με πνευμονία δύναται να αυξηθεί σε διαβητικά άτομα λόγω μακροχρόνιας απουσίας συχνού ελέγχου του γλυκαιμικού δείκτη24. Οι λόγοι που καθιστούν τα άτομα με διαβήτη περισσότερο ευάλωτα στην εμφάνιση πνευμονίας μπορεί να αποδοθούν στην υπεργλυκαιμία, στην μειωμένη ανοσία και σε χρόνιες επιπλοκές, όπως η εξασθενημένη λειτουργία των πνευμόνων24-28.
Αφυδάτωση – Τα άτομα με διαβήτη είναι πιο επιρρεπής στην αφυδάτωση λόγω των υψηλών επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Η γλυκόζη είναι μια ωσμωτικά δραστική ουσία που προσελκύει νερό. Στην υπεργλυκαιμία, τα επίπεδα γλυκόζης είναι υψηλότερα στο αίμα και χαμηλά στα κύτταρα με αποτέλεσμα την κυτταρική αφυδάτωση10,29. Εάν τα διαβητικά άτομα εμφανίσουν συμπτώματα σχετιζόμενα με την ασθένεια COVID-19, όπως πυρετό ή/και διάρροια, αυτοί οι ασθενείς είναι πιθανόν να είναι πιο επιρρεπής στην αφυδάτωση, ειδικότερα σε περιπτώσεις που δεν διατηρείται καλή ενυδάτωση του οργανισμού. Η διατήρηση ιδανικών επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, η επαρκής πρόσληψη υγρών και ηλεκτρολυτών συνιστώνται με σκοπό τη καλή ενυδάτωση του σώματος, ώστε ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών λόγω αφυδάτωσης να μειωθεί, ειδικά στις περιπτώσεις ιογενών λοιμώξεων συμπεριλαμβανομένου του COVID-19.
Πρόληψη
• Ακολουθήστε τα προτεινόμενα μέτρα προφύλαξης έναντι του COVID-19 – Για περισσότερες πληροφορίες:
• Εφαρμογή συχνότερου ελέγχου επιπέδων γλυκόζης στο αίμα (εάν η αυτο-παρακολούθηση είναι δυνατό να εφαρμοστεί)30.
• Το CDC και άλλοι οργανισμοί υγείας συμβουλεύουν άτομα με διαβήτη να λαμβάνουν εμβολιασμούς κατά της γρίπης και της πνευμονίας ως ένα μέτρο προστασίας των σοβαρών επιπλοκών που δύναται να προκληθούν εξαιτίας αυτών30.
• Αυτοδιαχείριση του διαβήτη κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19 συμπεριλαμβάνει τον έλεγχο των ποδιών σε καθημερινή βάση, τη διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής και σωματικής άσκησης30.
• Περίοδοι οξείας (σύντομης) άσκησης κινητοποιούν τα Τ-λεμφοκύτταρα, ένα είδος λευκοκυττάρων, που κατέχουν σημαντικότατο ρόλο στην άμυνα του οργανισμού έναντι των λοιμώξεων. Η άσκηση μπορεί επίσης να μειώσει τις ορμόνες του στρες, όπως την κορτιζόλη και την αδρεναλίνη32.
• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος εξασφαλίζοντας τουλάχιστον 7 ώρες ύπνου, μειώνοντας τα επίπεδα άγχους, εξασφαλίζοντας επαρκή πρόσληψη τροφής και υγρών.
*Παρά το γεγονός ότι τα άτομα με διαβήτη διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών λόγω του COVID-19, είναι δυνατό να μειωθεί ο κίνδυνος διατηρώντας φυσιολογικά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και εφαρμόζοντας τα μέτρα πρόληψης έναντι του COVID-19.
- Μεταδιδακτορικός Επιστήμονας
Τμήμα Βιολογικών Επιστημών
Πανεπιστήμιο Κύπρου
Μέλος του 77μελούς συμβουλίου του “Νέου Κύματος – Η Άλλη Κύπρος”
Βιβλιογραφικές αναφορές:
1. World Health Organization (WHO). Last updated: 11 April 2020. [Access date: 11 April 2020] https://www.who.int/news-room/detail/08-04-2020-who-timeline—covid-19
2. Lai et al. Int J Antimicrob Agents. 2020;55(3):105924
3. Guo et al. Mil Med Res. 2020;7:11
4. Singhal. Indian J Pediatr. 2020;87(4):281-286
5. Guarner et al. Am J Clin Pathol. 2020;153(4): 420–421.
6. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Last updated: 2 April 2020. [Access date: 11 April 2020] https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/people-at-higher-risk.html
7. International Diabetes Federation (IDF). 9th Edition 2019. [Access date: 11 April 2020]
8.American Diabetes Association (ADA). https://www.diabetes.org/coronavirus-covid-19/how-coronavirus-impacts-people-with-diabetes
9. Zhou et al. The Lancet.2020;395(10299):1054-1062
10. Debuse and Sanders (2007). Chapter 5: “The pancreas and diabetes”. Mosby’s Crash Course. 3rd Edition. Endocrine and Reproductive Systems. pp. 59-66.
11. Tsalamandris et al. Eur Cardiol. 2019;14(1):50–59
12. Casqueiro et al. Indian J Endocrinol Metab. 2012; 16(Suppl1):S27–S36.
13. Wellen et al. J Clin Invest. 2005;115(5): 1111–1119.
14. Koenig et al. Am J Med Sci. 2001;321(4):249-79.
15. Murugan and Sharma. Chron Respir Dis. 2008;5(4):233-42
16. Zammit et al. Int J Gen Med. 2010;3:335–343
17. Mohanan et al. Exp Biol Med. 2014;239(11):1531–1540.
18.Madsbad.COVID-19 Infection in people with diabetes. touch Endocrinology. [Access Date: 11 April 2020] https://www.touchendocrinology.com/insight/covid-19-infection-in-people-with-diabetes/
19. Fang et al. The Lancet. 2020;8(4):PE21
20. Gurwitz et al. Drug Dev Res. 2020;1-4
21. Lin et al. J Gen Intern Med. 2010;25(4):369–373
22. Hallett et al. BJA Education. 2016;16(1):8-14
23. Laffel et al. Diabetes Metab Rev. 2000;15(6):412-26.
24. Kornum et al. Diabetes Care. 2008;31(8):1541–1545.
25. Benfield et al. Diabetologia. 2007;50(3):549-54
26. Muller et al. Clin Infect Dis. 2005;41(3):281-8
27. Irfan et al. Lung India. 2001;28(2): 89–92.
28. Klekotka et al. Pneumonol Alergol Pol. 2015;83(5):401-8
29. Liamis et al. World J Clin Cases. 2014;2(10): 488–496
30. Hartmann-Boyce et al. “Managing diabetes during the COVID-19 pandemic” [8 April 2020]. CEBM, University of Oxford [Access date: 12 Arpil 2020] https://www.cebm.net/covid-19/managing-diabetes-during-the-covid-19-pandemic/
31. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). “Flu and People with Diabetes” Last updated: 24 October 2019 [Access date: 12 April 2020] https://www.cdc.gov/flu/highrisk/diabetes.htm
32. Nieman et al. J Sport Health Sci. 2019; 8(3): 201–217.