Μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών: Πραγματική αξία ή επίπλαστη αναγκαιότητα;
Την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των φοιτητών που αποκομίζουν μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών φαίνεται να έχει διπλασιαστεί ανά το παγκόσμιο.
Χαρακτηριστικά, πέραν του 40% των φοιτητών που ολοκληρώνουν τις προπτυχιακές τους σπουδές επιλέγουν να συνεχίσουν τη φοίτησή τους σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Το «κύρος» που προσέδιδαν σε παλαιότερες εποχές στον κάτοχό τους οι όχι συχνά αποδιδόμενοι προπτυχιακοί τίτλοι σπουδών ωχριά πλέον μπροστά στους μεταπτυχιακούς τίτλους που λειτουργούν ως διαπιστευτήριο της φιλομάθειας, της ευρείας διανόησης και της προσήλωσης στην επιτυχία εκ μέρους του ατόμου. Το ερώτημα που τίθεται συνεπώς είναι κατά πόσον η πρόσκτηση ενός μεταπτυχιακού τίτλου έχει μια πραγματική αξία στη βάση των επιχειρημάτων της διά βίου μάθησης και της ενισχυμένης απασχολησιμότητας ή μήπως αποτελεί μια επίπλαστη πραγματικότητα εξωτερικά επιβαλλόμενης κυρίως για κερδοσκοπικούς λόγους;
Αδιαμφισβήτητα, η προσφορά μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών αποτελεί μία τεράστια πηγή εσόδων όχι μόνο για τους πανεπιστημιακούς κολοσσούς, αλλά και γενικότερα για την ευρύτερη εγχώρια αγορά λόγω της προσέλκυσης φοιτητών από άλλες ευρωπαϊκές ή τρίτες χώρες. Εντούτοις, δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς το γεγονός ότι στις μέρες μας η φοίτηση σε μεταπτυχιακούς κλάδους καθίσταται πλέον σχεδόν απαραίτητη για ποικίλους λόγους. Τα κίνητρα πρόσκτησης μεταπτυχιακού τίτλου ως επί το πλείστον φαίνεται να άγονται από την αγορά. Σε αρκετές περιπτώσεις, η κατοχή μεταπτυχιακού τίτλου περιλαμβάνεται στα βασικά εκπαιδευτικά κριτήρια πρόσληψης σε συγκεκριμένα επαγγέλματα όπως για παράδειγμα αυτά των λογοπαθολόγων, των μηχανικών βιοιατρικής, και των αναλυτών δεδομένων. Ακόμη όμως και στις περιπτώσεις που ο μεταπτυχιακός τίτλος δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, κρίνεται ως καθόλα επιθυμητός από τους εργοδότες υπό την έννοια ότι καθιστά τον υποψήφιο «πιο ελκυστικό» για σκοπούς πρόσληψης. Επιπροσθέτως, οι μεταπτυχιακοί τίτλοι φαίνεται να συσχετίζονται στατιστικά με την άνοδο του ετήσιου προσωπικού εισοδήματος, παρόλο που μια τέτοια αύξηση ποικίλει αναλόγως του επαγγελματικού χώρου. Ευλόγως καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι στη σύγχρονη αγορά εργασίας η οποία χαρακτηρίζεται από αυξητικές τάσεις στους αριθμούς των πτυχιούχων, οι εργοδότες προβαίνουν σε διαλογή των υποψηφίων με κριτήριο τον μεταπτυχιακό τίτλο ακόμη και για επαγγέλματα που προηγουμένως απαιτούσαν μόνο πτυχίο.
Πέραν του προφανούς προαναφερόμενου συλλογισμού, οδηγούμαστε στην ανάγκη να διερευνήσουμε επίσης κατά πόσο η φοίτηση σε μεταπτυχιακά προγράμματα προσδίδει στο άτομο κάποια χαρακτηριστικά που το καθιστούν όντως πιο ανταγωνιστικό στην αγορά εργασίας. Καταρχάς, η ενίσχυση της εις βάθους γνώσης επί ενός συγκεκριμένου αντικειμένου – διαμέσου όχι μόνο των μαθημάτων, αλλά και της συμμετοχής σε σχετικά προγράμματα, σεμινάρια και συνέδρια – εξυπηρετεί τόσο τους σκοπούς εξειδίκευσης, όσο και την ανάγκη για καταμερισμό εργασίας εντός ενός ευρύτερου επαγγελματικού κλάδου. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της φοίτησης σε κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα καλλιεργούνται στο άτομο ποικίλες ψυχοκινητικές δεξιότητες που είναι μεταφέρσιμες και εκτός του συγκεκριμένου πεδίου αναφοράς. Παραδείγματα τέτοιων δεξιοτήτων αποτελούν οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργατικότητας και συλλογικής εργασίας, αποτελεσματικής διαχείρισης προγραμμάτων (project management), συλλογής και ανάλυσης δεδομένων, κριτικής και αυτόνομης σκέψης, αλλά και επίλυσης προβλήματος. Συνάμα, συγκεκριμένα μεταπτυχιακά προγράμματα προσφέρουν στους συμμετέχοντες ευκαιρίες για πρόσκτηση εργασιακής εμπειρίας μέσα από την πραγμάτωση προγραμμάτων εργασίας (work placements) ή πρακτικής (internships), εθελοντικής εργασίας, αλλά και μέσα από την ολοκλήρωση διαφόρων σχεδίων εργασίας με πρακτικές εφαρμογές (work-based projects). Τέλος, αρκετά μεταπτυχιακά προγράμματα είναι δομημένα με τρόπο που προάγει τις ευκαιρίες επαγγελματικής δικτύωσης για τους συμμετέχοντές τους.
H αποπεράτωση μεταπτυχιακών προγραμμάτων κρίνεται ως επιθυμητή και για πιο πραγματιστικούς και χρηστικούς λόγους. Μία εξίσου σημαντική παράμετρος που οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη είναι η δυνατότητα που παρέχει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα για πλήρης αλλαγή επαγγελματικής κατεύθυνσης προς ένα νέο πεδίο ή για συνδυαστική επαγγελματική σταδιοδρομία που συγκεράζει διαθεματικά και διεπιστημονικά διαφορετικούς κλάδους. Παραδείγματος χάριν, ένας απόφοιτος της νομικής μπορεί να επιλέξει να ακολουθήσει τον τομέα των επιχειρήσεων ή της παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης την οποία διανύουμε, η συγκεκριμένη δυνατότητα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα νοουμένου ότι λόγω της εισβολής της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας υπολογίζεται ότι πάνω από 800 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα αντικατασταθούν από τα ρομπότ ωθώντας τους προκάτοχούς τους σε αλλαγή επαγγελματικού προσανατολισμού. Πέραν τούτου, η πρόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για άτομα που επιθυμούν να προχωρήσουν σε διδακτορικό επίπεδο ή να επιδιώξουν ακαδημαϊκή καριέρα. Είναι αξιοσημείωτο επίσης το γεγονός ότι μόνο οι απόφοιτοι μεταπτυχιακών προγραμμάτων μπορούν να αιτηθούν για εξασφάλιση χορηγιών και υποτροφιών για πραγμάτωση διδακτορικών σπουδών από διάφορα κρατικά ή άλλα ευρωπαϊκά ταμεία.
Λαμβάνοντας υπόψη την επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται υπέρ των μεταπτυχιακών σπουδών, η ορθότερη και καταλληλότερη επιλογή μεταπτυχιακού προγράμματος θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ για μια επιτυχή επαγγελματική πορεία. Στην Κύπρο, πρόσφατα δόθηκε στη δημοσιότητα η ανάλυση των δεδομένων της Χαρτογράφησης του Εκπαιδευτικού Πεδίου της Ανώτερης και Ανώτατης Εκπαίδευσης για το 2019, η οποία διεξήχθηκε από τη Διεύθυνση Ανώτερης και Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΔΑΑΕ) του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Με βάση τα επίσημα στοιχεία, αναφορικά στους πανεπιστημιακούς κλάδους που συνοψίζουν τους μεγαλύτερους αριθμούς μεταπτυχιακών φοιτητών εντοπίζονται οι Κοινωνικές Επιστήμες και οι Επιστήμες Αγωγής, οι Οικονομικές Επιστήμες και Επιστήμες Διοίκησης, ενώ ακολουθούν οι κλάδοι των Ανθρωπιστικών Επιστημών και των Ιατρικών και Παραϊατρικών Επιστημών. Εκτός από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, μεταπτυχιακούς κλάδους σπουδών προσφέρουν και διάφορες σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η φοίτηση στις οποίες οδηγεί σε πρόσκτηση διπλωμάτων. Κατ΄ αντιστοιχία, στην κορυφή της λίστας των προτιμήσεων των φοιτητών των διαφόρων σχολών συγκαταλέγονται κλάδοι όπως η Διοίκηση Επιχειρήσεων και τα Οικονομικά, ενώ ακολουθούν οι κλάδοι των Ξενοδοχειακών και Τουριστικών, η Αισθητική και η Πληροφορική.
Προφανώς, η κυπριακή αγορά φαίνεται ρυθμίζει τις επιλογές των φοιτητών σε μεταπτυχιακά προγράμματα. Εντούτοις, επιβάλλεται η ανάπτυξη νέων και καινοτόμων κλάδων σπουδών που αναδύονται από τις επερχόμενες και όχι μόνο τις υφιστάμενες ανάγκες της αγοράς. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην «Τεχνολογία Blockchain και στα Ψηφιακά Νομίσματα» του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Εν κατακλείδι, προ της επιλογής ενός συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος, οι υποψήφιοι φοιτητές οφείλουν να εξετάσουν επισταμένως τις επιλογές τους αναζητώντας σχετικές αναρτήσεις εργοδότησης στον τομέα ενδιαφέροντός τους προκειμένου να μελετήσουν ενδελεχώς τα κριτήρια απασχόλησης και τις δεξιότητες που εκτιμούν περισσότερο οι εργοδότες, καθώς και τις πιστοποιήσεις στον συγκεκριμένο κλάδο που θεωρούνται απαραίτητες. Επίσης, καλό είναι να αναπτύσσουν εκ των προτέρων ένα γενικότερο πλάνο καριέρας προκειμένου να εξετάσουν κατά πόσον η ολοκλήρωση ενός συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος θα συμβάλει σημαντικά στην πραγμάτωση των μακροπρόθεσμων στόχων της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας πέραν της προπτυχιακής τους εκπαίδευσης. Τέλος, η συνεργασία με συμβούλους σταδιοδρομίας και άλλους επαγγελματικούς φορείς μπορεί δυνητικά να διευκολύνει τη διαδικασία επιλογής μεταπτυχιακού προγράμματος.
- Αναδημοσίευση από το περιοδικό Economy Today
- Δρ. Χριστίνα Χατζησωτηρίου, PhD in Education, University of Cambridge, UK – Επίκουρη Καθηγήτρια στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας