Η Κύπρος απέναντι στις σύγχρονες περιβαλλοντικές προκλήσεις
Ομιλία Προέδρου Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών κ. Γιώργου Περδίκη την Παρασκευή 6 Μαρτίου 2020, στο Σπίτι της Κύπρου, Αθήνα
Η Κύπρος είναι ένα νησί με πολλές και κρίσιμες περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες. Τα πολιτικά, ιστορικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα του νησιού – κράτους, διαμορφώθηκαν τα τελευταία 60 χρόνια, καθώς σε παγκόσμιο επίπεδο την ίδια εποχή είδαμε να αναπτύσσεται ο περιβαλλοντισμός και η πολιτική οικολογία.
Αυτά τα δεδομένα επηρεάζουν και αλληλοεπιδρούν με το φυσικό περιβάλλον του νησιού, την υπόθεση της προστασίας του και τις σύγχρονες προκλήσεις και απαιτήσεις.
Λίγα λόγια για το νησί
Η Κύπρος είναι το τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου. Βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο της λεκάνης. Σχηματίστηκε – κυρίως – μέσω των πολύπλοκων τεκτονικών διαδικασιών που σχετίζονται με την σύγκρουση της Ευρασιατικής πλάκας με την Αφρικανική πλάκα. Η γεωλογική ιστορία του νησιού εξηγεί εν μέρει την εμφάνιση των πολυάριθμων οικοσυστημάτων που συναντούμε στο νησί.
Την ίδια πολυμορφία και ποικιλότητα συναντούμε όμως και από πολιτική και κοινωνική άποψη. Το νησί έχει κερδίσει την ανεξαρτησία του από τη Μεγάλη Βρετανία το 1960 μετά από ένα αιματηρό τετραετή ένοπλο αγώνα των Ελλήνων κατοίκων του για την Ένωση με την Ελλάδα. Η Τουρκική μειονότητα μέσα από τη συμφωνία Ζυρίχης – Λονδίνου που υπέγραψαν η Ελλάδα, η Τουρκία και η Βρετανία, απέκτησε συνταγματικά δικαιώματα, τα οποία προκάλεσαν σειρά λειτουργικών ανωμαλιών στο νέο κράτος. Η προσπάθεια των Ελλήνων να τροποποιήσουν το Σύνταγμα και κυρίως οι ξένες επεμβάσεις (με πιο σημαντικές αυτές της Τουρκίας), προκάλεσαν σειρά αιματηρών ταραχών στο νησί.
Εν τέλει το 1974 – μετά το πραξικόπημα της Ελληνικής Χούντας – η Τουρκία εισέβαλε στο νησί, κατέλαβε το 37% του εδάφους, έδιωξε του Έλληνες κατοίκους από το βόρειο μέρος, εκβίασε και πέτυχε τη μεταφορά εκεί όλων των Τούρκων κατοίκων του νησιού και επιδόθηκε σε συστηματικό εποικισμό της χώρας. Σήμερα στο νησί κατοικούν πέραν του 1,5 εκατομμυρίου άνθρωποι. Ένα εκατομμύριο περίπου στο ελεγχόμενο από την Κυβέρνηση ελεύθερο μέρος του νησιού και άλλες 500 χιλιάδες στο κατεχόμενο μέρος. Πέραν των Ελλήνων και των Τούρκων (γηγενών και εποίκων) ζουν στην Κύπρο πολλοί Άραβες, Λιβανέζοι, Μαρωνίτες, Ρώσοι, υπήκοοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης (περισσότεροι Ρουμάνοι και Βούλγαροι), πολλοί εργαζόμενοι πρόσφυγες, μετανάστες, φοιτητές από τρίτες χώρες όπως η Ινδία, Πακιστάν, Φιλιππίνες, Μπαγκλαντές, Κίνα, Αφρικανικές χώρες κ.ο.κ.
Όπως αντιλαμβάνεστε έχουμε ένα νησί με πλούσια περιβαλλοντική και κοινωνική ποικιλότητα. Η Κυπριακή Δημοκρατία, στο σύνολο της έχει ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 και το 2008 στην Ευρωζώνη. Ισχύουν μια σειρά από περίπλοκες ιδιαιτερότητες όπως η λεγόμενη αναστολή της εφαρμογής του Ευρωπαϊκού κεκτημένου στις μη ελεγχόμενες από την Κυπριακή Κυβέρνηση περιοχές, ο κανονισμός της Πράσινης Γραμμής, ο χρηματοδοτικός κανονισμός για τη στήριξη της Τουρκοκυπριακής κοινότητας κ.ο.κ.
Οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, εμπόριο) αντικαταστάθηκαν τα χρόνια της Ανεξαρτησίας από τον Τουρισμό, της κατασκευές, τις τραπεζικές και εν γένει χρηματιστικές υπηρεσίες και λιγότερο από τη βιομηχανία.
Τα τελευταία χρόνια, με την ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη θαλάσσια περιοχή νότια του νησιού δημιουργούνται προοπτικές (και κίνδυνοι) από την ανάπτυξη στο νησί βαρειών ενεργειακών υποδομών.
Το φυσικό περιβάλλον της Κύπρου
Παρά το μικρό μέγεθος της, η Κύπρος διαθέτει πλούσια βιοποικιλότητα σε φυτά και ζώα. Το νησί χαρακτηρίζεται από μοναδική χλωρίδα αφού αναγνωρίστηκαν πέραν από 1900 είδη φυτών από τα οποία 143 είναι ενδημικά. Περίπου το 17% του νησιού καλύπτεται από δάση (πεύκα, κυπαρίσσια, λεύκες, πλατάνια, δρυς, κέδρα, μεσογειακή χαμηλή βλάστηση). Ο Κυπριακός κέδρος και η λατζιά συναντώνται μόνο στην Κύπρο.
Όσον αφορά την πανίδα στο νησί έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα 30 είδη θηλαστικών από τα οποία 16 είδη νυχτερίδων, 10 είδη είναι χερσαία θηλαστικά, 3 δελφίνια και ένα είδος φώκιας. Το μεγαλύτερο από τα ενδημικά είδη είναι το αγρινό (Ovis gmelini ophion), ένα είδος άγριου προβάτου.
Πέραν των ενδημικών ειδών, αξίζει να αναφερθεί ότι η Κύπρος βρίσκεται σε ένα από τους 8 κύριους διαδρόμους μετανάστευσης των πουλιών από την Ευρώπη προς την Αφρική. Έχουν καταγραφεί 370 είδη πουλιών, 317 απ’ αυτά είναι μεταναστευτικά, ενώ τα 53 είναι μόνιμοι κάτοικοι της Κύπρου, έξι απ’ αυτά θεωρούνται ενδημικά.
Έχουμε επίσης 22 είδη ερπετών (8 φίδια, 11 σαύρες και 3 χελώνες, 2 θαλάσσιες και μία του γλυκού νερού). Υπάρχουν επίσης 3 είδη βατράχων, 52 είδη πεταλούδων (9 από τα οποία είναι ενδημικά) και δεκάδες είδη εντόμων και σαλιγκαριών.
Στην Κύπρο επίσης καταγράφονται 52 διαφορετικοί τύποι οικοτόπων, από τους οποίους οι 5 εμφανίζονται μόνο στο νησί. Σημαντικοί βιότοποι είναι η χερσόνησος του Ακάμα, οι αλυκές Ακρωτηρίου και Λάρνακας, (η αλυκή Ακρωτηρίου, βρίσκεται εντός των κυρίαρχων Βρετανικών Βάσεων) οι λίμνες Ορόκλινης και Παραλιμνίου, το δάσος Τροόδους και Πάφου, το Ακρωτήρι του Κάβο Γκρέκο στις ελεύθερες περιοχές και η οροσειρά του Πενταδακτύλου, η χερσόνησος της Καρπασίας και το Ακρωτήρι Κορμακίτη στις κατεχόμενες περιοχές.
Η περιβαλλοντική πραγματικότητα
Τα θέματα οικολογίας και πράσινης ανάπτυξης, στην Κύπρο θεωρούνται ακόμα δευτερευούσης σημασίας. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις, οι αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, οι δικαστικές αρχές, τα πολιτικά κόμματα και οι επιχειρήσεις θέτουν χαμηλά στην ατζέντα τους τα θέματα περιβάλλοντος. Είναι δεδομένο ότι όταν η προστασία του περιβάλλοντος συγκρούεται με συμφέροντα ή παγιωμένες αντιλήψεις, πάντα χάνει κατά κράτος. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση καθορίζει ψηλότερα πρότυπα και στόχους. Οι διεθνείς και Ευρωπαϊκές δεσμεύσεις επιβάλλουν την αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς.
Το αποτέλεσμα των διαχρονικών ελλειμμάτων της περιβαλλοντικής πολιτικής καταγράφεται στις εκθέσεις διεθνών οργανισμών όπως π.χ. της τελευταίας έκθεσης της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος. Τα στοιχεία που παρατίθενται στην έκθεση προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Εurostat) και τις αντίστοιχες περιβαλλοντικές υπηρεσίες των κρατών μελών.
Σύμφωνα λοιπόν με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, η Κύπρος βρίσκεται σε μια από τις χειρότερες θέσεις στην κατάταξη της αξιολόγησης μιας σειράς περιβαλλοντικών δεικτών και παραμέτρων. Επιπλέον στοιχεία έχουμε εξαγάγει από την τελευταία έκδοση «Επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής – Κύπρος» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
- Εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων: Κατέχουμε τη χειρότερη επίδοση στην Ευρώπη με υπέρβαση σχεδόν 156% από το έτος βάσης 1990. Ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι υπέρβαση μόλις 78% από το έτος βάσης 1990. Για το 2020, ο εθνικός στόχος της Κύπρου βάσει της απόφασης επιμερισμού των προσπαθειών είναι η μείωση των εκπομπών κατά 5% σε σύγκριση με το 2005. Για το 2030, ο εθνικός στόχος της Κύπρου βάσει του κανονισμού για τον επιμερισμό των προσπαθειών είναι η μείωση των εκπομπών κατά 24% σε σύγκριση με το 2005. Η Κύπρος έχει προβλέψει ότι μπορεί να μην επιτύχει τους στόχους της για το 2020 και για το 2030 κατά ένα μεγάλο ποσοστό. Με τα υφιστάμενα μέτρα, η Κύπρος προβλέπει ότι δεν θα επιτύχει τον στόχο της για το 2030 για 47 ποσοστιαίες μονάδες. Από το 2013 έως το 2016, οι εκπομπές από τις μεταφορές στην Κύπρο αυξήθηκαν κατά 8%.
- Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: Κατέχουμε την 24η θέση στην Ευρώπη. Ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται στο 18%. Στην Κύπρο δεν ξεπερνά το 10% (2017).
- Οικιακά απόβλητα: Δεύτερη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην κατά κεφαλή «παραγωγή» οικιακών αποβλήτων και πέμπτη χειρότερη στην ανακύκλωση-ανάκτηση και ενεργειακή αξιοποίηση των οικιακών αποβλήτων (2017). Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το μεγαλύτερο μέρος των αστικών αποβλήτων της Κύπρου καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (το 76% έναντι του 24% που είναι ο μέσος όρος για την Ευρωπαϊκή Ένωση). Μόνο το 16% των αποβλήτων ανακυκλώνεται ενώ μόνο το 2% αξιοποιείται στη λιπασματοποίηση. Παρά τη σταθερή μείωση κατά την περίοδο 2009 – 2014, το ποσοστό υγειονομικής ταφής (δηλ. οργανωμένες χωματερές) αυξήθηκε και πάλι από το 2016. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε «Έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης» για την Κύπρο και αναμένονται μέτρα.
- Κατανάλωση φυσικών πόρων: Η έκτη χειρότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Με 28 τόνους ανά κεφαλή κατανάλωση φυσικών πόρων (εκτός νερού και αέρα) ξεπερνούμε κατά πολύ τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι μόνο 18 τόνοι (2011).
- Εξάντληση φυσικών υδάτινων πόρων: Ο αρνητικός πρωταθλητής της Ευρώπης με διαφορά. Με το 65% των φυσικών αποθεμάτων νερού να έχουν εξαφανιστεί ανεπιστρεπτί λόγω της αλόγιστης ανάπτυξης και της ελλιπούς υδατικής πολιτικής απέχουμε σημαντικά από τον μέσο όρο της Ε.Ε που δεν ξεπερνά το 18%. Κατ’ ακρίβειαν η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος σημειώνει ότι όταν ξεπεραστεί το όριο της εξάντλησης των φυσικών πόρων πέραν του 40% μπορούμε να μιλούμε για εμφάνιση του φαινομένου της ερημοποίησης (2017).
- Προστασία του εδάφους: Ο ετήσιος ρυθμός δέσμευσης γης (αύξηση τεχνητών επιφανειών) ήταν 0,58% στην Κύπρο για την περίοδο 2006-2012, ποσοστό υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (0,41%). Η αύξηση δέσμευσης γης ήταν 471 εκτάρια ετησίως και οι λόγοι ήταν κυρίως η στέγαση, οι υπηρεσίες και η αναψυχή. Το ποσοστό κάλυψης της Κύπρου από τεχνητές επιφάνειες είναι ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (5,3% έναντι 4,1%). Η πυκνότητα του πληθυσμού είναι 92,4/km2 και υπολείπεται κατά πολύ του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (118).
- Ατμοσφαιρική ρύπανση: Σύμφωνα με την «Επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής 2019» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι εκπομπές πτητικών οργανικών ενώσεων (NMVOC) αυξήθηκαν κατά 5,83% την περίοδο 2014-2016, οι εκπομπές αμμωνίας (NH3) αυξήθηκαν κατά 4,72% και οι εκπομπές λεπτών σωματιδίων PM2,5 αυξήθηκαν κατά 14,78% το έτος 2015, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος εκτίμησε ότι περισσότεροι από 750 πρόωροι θάνατοι στην Κύπρο μπορούν να αποδοθούν στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Για το 2017 αναφέρθηκαν υπερβάσεις των προτύπων ποιότητας του αέρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε σχέση με το όζον.
- Θόρυβος: Σύμφωνα με την «Επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής 2019» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο περιβαλλοντικός θόρυβος προκαλεί τουλάχιστον 30 πρόωρους θανάτους ετησίως στην Κύπρο και ευθύνεται για 100 εισαγωγές σε νοσοκομεία. Επίσης, ο θόρυβος διαταράσσει τον ύπνο 1000 ατόμων στην Κύπρο. Η εφαρμογή της οδηγίας για τον περιβαλλοντικό θόρυβο παρουσιάζει σημαντικές καθυστερήσεις.
- Επεξεργασία αστικών λυμάτων: Το ποσοστό συμμόρφωσης με το άρθρο 3 της οδηγίας ανέρχεται στο 65% για οικισμούς που πρέπει να συλλέγεται το 100% των λυμάτων (ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 98.4%). Το ποσοστό συμμόρφωσης με το άρθρο 4 για οικισμούς για τους οποίους απαιτείται μόνο δευτεροβάθμια επεξεργασία, η συμμόρφωση της Κύπρου είναι στο 85.6% (έναντι του 92% μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάση, η οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.
- Άτακτη αστική εξάπλωση: Η τιμή της σταθμισμένης αστικής εξάπλωσης στην Κύπρο ήταν 2,74 UPU/m2 το 2019 σε σύγκριση με μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-28) 1,64 UPU/m2. Η Κύπρος λοιπόν συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών στις οποίες παρατηρούνται απότομες διαφοροποιήσεις. Η Κύπρος μάλιστα (μαζί με την Μάλτα), παρουσιάζουν τις υψηλότερες απόλυτες αυξήσεις της άτακτης αστικής εξάπλωσης.
Δεν διαφωνούμε ότι σε ορισμένους τομείς έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος τα τελευταία χρόνια αλλά η πρόοδος αυτή φαίνεται ότι δεν είναι αρκετή για να μας ξεκολλήσει από τον περιβαλλοντικό πάτο.
Τα δεδομένα όντως αρχίζουν αργά αλλά σταθερά να αλλάζουν προς το καλύτερο. Γιατί όμως συμβαίνει αυτή η έστω αργή αλλαγή; Κυρίως αυτό συμβαίνει γιατί οφείλουμε να ανταποκριθούμε ως χώρα στις υψηλές προδιαγραφές και στόχους που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω της εντεινόμενης οικολογικής κρίσης. Πρέπει όντως να ομολογήσουμε ότι το περιβάλλον είναι ένας από τους λίγους τομείς στους οποίους η Κύπρος είδε πραγματικό όφελος από την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σημαντική για παράδειγμα θεωρείται η εφαρμογή στην Κύπρο των δύο βασικών Ευρωπαϊκών οδηγιών για την προστασία της Φύσης (οδηγία για τα Πουλιά 2009/147/EC) και οδηγία για τους Οικοτόπους 92/43/ΕΟΚ. Σύμφωνα με την τελευταία αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το χερσαίο δίκτυο Natura 2000 της Κύπρου, βάσει των οδηγιών για τα άγρια πτηνά και τους οικοτόπους, θεωρείται πλέον σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωμένο. Η Κύπρος έχει χαρακτηρίσει μέχρι στιγμής 63 τόπους Natura 2000, στους οποίους περιλαμβάνονται 41 τόποι κοινοτικής σημασίας (ΤΚΣ) βάσει της οδηγίας για τους Οικοτόπους και 30 ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) βάσει της οδηγίας για τα άγρια πτηνά. Οι εν λόγω τόποι καλύπτουν το 28.8% της χερσαίας έκτασης της Κύπρου (ελεύθερες περιοχές). Το ποσοστό αυτό θεωρείται από τα ψηλότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μέσος όρος 20%).
Η ένταξη της Κύπρου και η εφαρμογή των οδηγιών αυτών (ακόμα και πριν την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του προγράμματος LIFE), άπλωσε ένα δίχτυ προστασίας για τους οικοτόπους στην Κύπρο (αν και το 58% προστατευόταν ήδη ως κρατικό δάσος). Εντούτοις, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πολλές φορές εκφράσει την ανησυχία της για τις ανεπάρκειες της εφαρμογής των οδηγιών και την πραγματική προστασία του δικτύου Natura 2000, ιδιαίτερα σε ότι αφορά το θαλάσσιο χώρο.
Την Ευρωπαϊκή Ένωση ανησυχεί επίσης η εκτεταμένη παράδοση της παγίδευσης άγριων πτηνών που ακόμα ευδοκιμεί σε ορισμένες περιοχές της Κύπρου, παρά το γεγονός ότι σημειώθηκε σημαντική πρόοδος.
Ανησυχητική είναι και η πίεση στο παράκτιο περιβάλλον όπου σημειώνεται απαράδεκτη καθυστέρηση στην κύρωση του πρωτοκόλλου της Βαρκελώνης για την προστασία των μεσογειακών ακτών.
Σημειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κινήσει διαδικασία κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας (προειδοποιητική επιστολή) για την πλημμελή εφαρμογή του άρθρου 6(3) της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας για δεκάδες έργα (40 – 50 σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες), για τα οποία δεν εκπονήθηκε δέουσα εκτίμηση επιπτώσεων στο περιβάλλον (27/11/2019).
Προκειμένου η παρουσίαση αυτή να διατηρήσει την ισορροπία αλλά κυρίως την αντικειμενικότητα της, οφείλω να κάνω αναφορά στα θετικά της πρόσφατης έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περιβαλλοντική πολιτική στην Κύπρο όπως:
- Ποιότητα νερών κολύμβησης
Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος για την ποιότητα των Ευρωπαϊκών υδάτων κολύμβησης (2017), το 97.3% των 113 υδάτων κολύμβησης της Κύπρου ήταν εξαιρετικής ποιότητας και δεν υπήρχαν ύδατα κολύμβησης ανεπαρκούς ποιότητας, ποσοστό που υπερβαίνει του Ευρωπαϊκού μέσου όρου.
- Χημική κατάσταση υπογείων και επιφανειακών νερών
Σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης η χημική κατάσταση των υπογείων και επιφανειακών υδάτων μπορεί να θεωρηθεί μέτρια ως καλή, δεδομένων των διακυμάνσεων της βροχόπτωσης και της ανυπαρξίας μεγάλων φυσικών ροών. Κατά καιρούς εμφανίζονται τοπικά προβλήματα, ιδιαίτερα λόγω των απορροών από κτηνοτροφικές μονάδες και μεταλλεία.
- Ποιότητα ζωής
Πάντα σε σύγκριση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο, οι Κυπριακές πόλεις δίνουν την εντύπωση στους πολίτες ότι είναι πιο ανθρώπινες. Το 2017 μόνο το 8.8% του Κυπριακού πληθυσμού που ζει στις πόλεις δήλωσαν ότι η γειτονιά τους έχει επηρεαστεί από ρύπανση, καπνιά ή άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα, ποσοστό που συνιστά μείωση σε σχέση με το 9.3% το 2016. Αυτά τα αριθμητικά στοιχεία είναι σημαντικά χαμηλότερα σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (20% το 2017, 18.9% το 2016).
- Περιβαλλοντική συνείδηση
Ο μέσος Κύπριος πολίτης παρουσιάζεται να έχει ανεπτυγμένη περιβαλλοντική συνείδηση και να είναι έτοιμος για να δεχθεί οικονομική επιβάρυνση για την προστασία του περιβάλλοντος. Στο Ειδικό Ευρωβαρόμετρο αρ. 468 του 2017 για τη στάση των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στο περιβάλλον, το 87% των Κυπρίων δήλωσαν ότι ανησυχούν για την περιβαλλοντική κρίση (μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28: 56%). Η Κύπρος αποτελεί την κορυφαία χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τον βαθμό αποδοχής της ιδέας για μεγαλύτερη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα περιβαλλοντικά θέματα του τόπου (75%) (μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28: 67%). Την ίδια ώρα οι Κύπριοι αναγνωρίζουν τη σημασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής αφού θεωρούν κατά 74% απαραίτητη την περιβαλλοντική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (έναντι 39% μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Η Κυπριακή κοινωνία φαίνεται να υποστηρίζει σθεναρά τις πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας και τα μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας. Η επιτυχία μέτρων όπως η φορολόγηση των πλαστικών σακκούλων, των ελαστικών αυτοκινήτων (και άλλων ανακυκλώσιμων υλικών), του τέλους για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας κ.α., έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτή τη διαπίστωση. Στατιστικά, σύμφωνα με τον πίνακα που δημοσιεύεται στην πρόσφατη έκδοση της «Επισκόπησης της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής» στην Κύπρο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ήδη ο Κύπριος φορολογείται κατά πολύ περισσότερο από ότι – κατά μέσον όρο – οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι πολίτες. Αντίθετα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, οι κυβερνητικές δαπάνες για την προστασία του περιβάλλοντος είναι από τις τελευταίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δυστυχώς δεν υπάρχει ένα θεσμικό εργαλείο (π.χ. Green Fund – Πράσινο Ταμείο) που να συγκεντρώνει αυτές τις φορολογίες ή τέλη (Green Tax) για να χρηματοδοτούνται μέσω αυτού δράσεις για την κυκλική οικονομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Προς την κατεύθυνση αυτή κινητοποιούμαστε τους τελευταίους μήνες αφού η Κυβέρνηση έχει εξαγγείλει ότι θα στραφεί προς την πράσινη φορολογία.
Η πίεση για την υιοθέτηση πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος εκτός από τους εξωτερικούς παράγοντες ενισχύεται δυναμικά από τη δράση οργανωμένων ομάδων πολιτών. Στη δεκαετία του 90 η δράση των νέων τότε και δυναμικών οργανώσεων περιβαλλοντιστών οδήγησε στη δημιουργία το 1996, του Κινήματος Οικολόγων Περιβαλλοντιστών. Για είκοσι τέσσερα χρόνια το Κίνημα Οικολόγων συνεχίζει να υπηρετεί με συνέπεια και αποφασιστικότητα τον αγώνα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της ποιότητας της ζωής των πολιτών.
Στον αγώνα αυτό σήμερα συνστρατεύονται δεκάδες ομάδες πολιτών που ξεσηκώνονται κατά περίπτωση για να προστατεύσουν ένα δάσος, μια παραλία, την δημόσια υγεία σε μια κοινότητα, ένα γειτονικό οικότοπο, τη βιοποικιλότητα κοκ.
Επιπλέον, πρόσφατα είδαμε και στην Κύπρο να οργανώνονται μεγάλες κινητοποιήσεις πολιτών για την κλιματική αλλαγή, ιδιαίτερα από τους νέους και τις γυναίκες, ως αντίκτυπος των ανάλογων μεγάλων διεθνών κινητοποιήσεων των πολιτών.
Ομάδες απλών πολιτών, χωρίς κομματικές παρωπίδες και ύποπτες υστεροβουλίες, κατεβαίνουν στο δρόμο, οργανώνονται και με δυναμικές ενέργειες οικολογικού ακτιβισμού στέλνουν μηνύματα αποφασιστικότητας και διαμορφώνουν μια πιο ενεργή στα περιβαλλοντικά θέματα, κοινή γνώμη.
Στις μέρες μας ο ρόλος των μη κομματικών ανεξάρτητων ομάδων πολιτών έχει αναβαθμιστεί και καθίσταται πλέον πρωταγωνιστικός στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος.
Θα ήθελα με αυτή την ευκαιρία να υπογραμμίσω τη σημασία αυτών των συσπειρώσεων πολιτών στους αγώνες που δοθήκαν τα τελευταία χρόνια – μέχρι και πολύ πρόσφατα – σε πρώτης γραμμής ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος όπως οι Θαλασσινές Σπηλιές και το φυσικό περιβάλλον των ακτών στην Πέγεια (στις δυτικές ακτές του νησιού), η καταγγελία των επεμβάσεων στις ακτές της Ελεύθερης Αμμοχώστου (στις ανατολικές ακτές του νησιού), τα αστικά δάση της Λευκωσίας, τα ασφαλτικά εργοστάσια στο Δάλι και στο Σταυροβούνι, τα χοιρολύματα στην Ορούντα και στην Κ. Μονή, τον αρχαιολογικό χώρο της Γεροσκήπου και το Δημόσιο Κήπο της Πάφου κ.ο.κ.
Θα ήταν παράλειψη μου να μην αναφερθώ στις επιπτώσεις που έχει η παρούσα πολιτική κατάσταση που επικρατεί στο νησί – δηλαδή η κατοχή και η διαίρεση – στην ανάπτυξη ενός μαζικού και καθολικού περιβαλλοντικού Κινήματος. Στις ελεγχόμενες από τον Τουρκικό στρατό περιοχές, καταγράφονται σοβαρές περιβαλλοντικές καταστροφές (λατόμευση στον Πενταδάκτυλο, άκρατη οικιστική ανάπτυξη, ρύπανση των ακτών κ.ο.κ.), γεγονός που έχει ενεργοποιήσει ομάδες ευαίσθητων Τουρκοκύπριων. Αξίζει να αναφερθεί ότι έχουν δημιουργηθεί διάφορες κοινές δράσεις (παρά τις δυσκολίες που δημιουργεί η κατοχή και η παρουσία του Τουρκικού στρατού), με πλέον αξιόλογες την κοινή αντιπυρηνική πλατφόρμα κατά του πυρηνικού εργοστασίου στο Άκκουγιου και την κοινή πρωτοβουλία ενάντια στην επαναλειτουργία του μεταλλείου στη Σκουριώτισσα.
Εμείς ως Κίνημα Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών αναμένουμε ότι αυτή η συνεργασία με τις ομάδες πολιτών από όλην την Κύπρο, θα λειτουργήσει καταλυτικά στην αντιμετώπιση των μεγάλων περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η χώρα μας που κωδικοποιούνται σε γενικές γραμμές στα εξής:
- Κλιματική αλλαγή
- Διαχείριση στερεών αποβλήτων
- Προστασία οικοτόπων / Ακάμας
- Ευημερία των ζώων / Προστασία των ειδών
- Περιβαλλοντικοί θεσμοί
- Αστικό περιβάλλον / Αστικό πράσινο
- Ατμοσφαιρική ρύπανση
- Ρύπανση της θάλασσας και των ακτών
- Προστασία περιβαλλοντικής υγείας
- Πυρηνική ενέργεια / Δράση ενάντια στο Άκκουγιου
- Προστασία και ανάπτυξη των δασών
- Οικολογική γεωργία και διατροφή / Προστασία από τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα / Ανάπτυξη βιοκαλλιέργειας
- Ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας
- Μείωση της χρήσης των πλαστικών
- Προστασία της υγείας από περιβαλλοντικούς κινδύνους π.χ. ηλεκτρομαγνητικά πεδία, ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορύπανση, κάπνισμα κ.ο.κ.
- Αλόγιστη οικιστική ανάπτυξη
Ο κατάλογος των περιβαλλοντικών προκλήσεων / προβλημάτων βέβαια δεν είναι εξαντλητικός.
Βέβαια η οικολογία, έτσι όπως την αντιλαμβανόμαστε εμείς, δεν αφορά μόνο την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά προχωρά και στην κατάθεση εναλλακτικών προτάσεων για την οικονομία και τη σχέση μεταξύ ανθρώπων και φύσης.
Η ανάπτυξη πρέπει να συμβάλλει στην οικονομική και περιβαλλοντική αειφορία, και να στηρίζεται στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, στην ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και να δημιουργεί νέες πράσινες θέσεις εργασίας. Στηρίζεται σε σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που να προάγουν την κοινωνική συνοχή, την ισότητα και τη δικαιοσύνη, την άρση των κοινωνικών ανισοτήτων και τη διασφάλιση της χρηστής διοίκησης. Προς αυτήν την κατεύθυνση άλλωστε πρέπει να κινηθεί η ανθρωπότητα σύμφωνα με τη διακήρυξη του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΑΤΖΕΝΤΑ 2030).
Λοιπόν, υπάρχει απάντηση στην οικονομική κρίση και την ευρύτερη κοινωνική και ηθική κρίση που βιώνουμε, και αυτή η απάντηση βρίσκεται στις προτάσεις της οικολογίας, για βιώσιμη κυκλική και πράσινη ανάπτυξη.
Αυτό που λείπει είναι η αποφασιστικότητα και πίστη.
Πρέπει επιτέλους να πρασινίσουν οι σκέψεις, οι πράξεις και η πολιτική μας.