Η αφέλεια του Μακαρίου

• Μέρος Β’

1974

• Φανούλα Αργυρού *

Την «ειδική σχέση» ο Δρ Henry Kissinger την τήρησε το 1974. Παρόλο που η βρετανική τότε εργατική κυβέρνηση Harold Wilson Πρωθυπουργού και James Callaghan Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας προσπάθησε να την υπονομεύσει (αλλά επανήλθε κανονικά το 1976), όπως εξήγησε ο ίδιος στην αποκαλυπτική του ομιλία στο Chatham House στο Λονδίνο, τον Μάιο του 1992, ως κύριος ομιλητής/καλεσμένος στα 200χρονα του Φόρεϊν Όφις. (Το 1995 η Βασίλισσα Ελισάβετ τίμησε τον Δρα H. Kissinger με τον τίτλο του Επίτιμου Ιππότη με KCMG).

• Μέρος Α’ : «Σοβαρή πολιτική των ΗΠΑ για το Κυπριακό δεν υπάρχει»

Μια πτυχή που κρατήθηκε μακράν της δημοσιότητας αφορά την ιστορική και ουσιαστική διαφωνία του Δρος Henry Kissinger με τους Βρετανούς στις 18.7.1974.

Ο Kissinger είπε στους Βρετανούς ότι δεν ήταν εναντίον της απόσυρσης των Ελλήνων αξιωματικών (που απαιτούσε ο Μακάριος και συμφωνούσαν Βρετανοί, Τούρκοι και Ρώσοι), όμως αυτό δεν έπρεπε να προηγηθεί μιας συνταγματικής λύσης, γιατί μπορούσε να δημιουργήσει, τους είπε, επικίνδυνη αλλαγή στο ισοζύγιο δυνάμεων στην Κύπρο (δηλαδή εις βάρος των Ελλήνων). Ο Kissinger τούς είπε ότι ήταν της άποψης, πως αυτοί (Βρετανοί), που είχαν κάνει τις Συμφωνίες του 1960, μπορούσαν να τροποποιήσουν τα πράγματα με μιαν αποδεκτή εναλλακτική λύση, που να απέκλειε τον Μακάριο και τον Σαμψών, π.χ., με τον Κληρίδη, την οποία η Αμερική θα αποδεχόταν.

«Αυτό θα σήμαινε, ουσιαστικά, οι Έλληνες να εγκαταλείψουν τον Σαμψών και εμείς (Βρετανοί) και οι Τούρκοι να εγκαταλείψουμε τον Μακάριο. Για τους Τούρκους (είπε), αυτό δεν θα είναι και μεγάλη θυσία, καθώς ποτέ τους δεν τον εμπιστεύθηκαν.

»Ο Kissinger αμφέβαλλε κατά πόσον οι Κύπριοι πραγματικά θα δεχόντουσαν πίσω τον Μακάριο υπό τις παρούσες συνθήκες, ως ένα ανδρείκελο των Τούρκων (guise of a Turkish stooge)…

»Ο Kissinger εμφανώς ανησυχούσε ότι ίσως να δεσμευόμαστε πέραν του δέοντος, χωρίς να μπορούμε να υπολογίσουμε τις πιο μακροπρόθεσμες συνέπειες. Μου ζήτησε να σας μεταφέρω αμέσως αυτές τις απόψεις, τονίζοντας τη βαθιά του ανησυχία…», έγραψε σε τηλεγράφημά του προς τον Βρετανό Πρωθυπουργό ο James Callaghan.

Την επομένη, 19 Ιουλίου 1974, ο Σύμβουλος του Πρωθυπουργού Harold Wilson, λόρδος Bridges, έγραψε: «Ο Δρ Kissinger δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται σήμερα ότι το πραξικόπημα στην Κύπρο αφαίρεσε την όποια σταθερότητα είχε παραμείνει από τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Εκείνη η σταθερότητα υπήρξε αρκετά εύθραυστη τα τελευταία δέκα χρόνια. Το βασικό ερώτημα τώρα είναι: Μπορούμε να μπαλώσουμε τις παλαιές συνθήκες; Ή πρέπει τώρα να προχωρήσουμε σε νέες διευθετήσεις; Αν, ναι, ποιοι θα είναι οι συμμετέχοντας και οι εγγυητές των επόμενων συνθηκών;

»Μου φαίνεται ότι, απ’ ό,τι άκουσα για τις απόψεις του τις τελευταίες μέρες, ο Δρ Kissinger ίσως να βλέπει επιφανειακά την κατάσταση. Αν θέλει να μπαλώσει τις σημερινές συνθήκες, θα πρέπει να ενεργήσει πολύ πιο δυναμικά προς τους Έλληνες απ’ ό,τι έκανε μέχρι τώρα. Το γεγονός είναι ότι τώρα υπάρχει μια νέα κύρια πηγή αστάθειας και η προσφορά πρώτων βοηθειών σύντομα θα καταστεί αδύνατη…».

Την ίδια μέρα (19.7.1974) οι «Financial Times» ετοιμάζονταν να δημοσιεύσουν ότι ο Kissinger τα τσούγκρισε με τον Callaghan στον χειρισμό του Κυπριακού, αλλά αποφεύχθηκε η δημοσιοποίηση με επέμβαση…

O Kissinger τελικά ευθυγραμμίσθηκε με τους Βρετανούς, λόγω της «ειδικής σχέσης», αλλά δεν ξέχασε να το τονίσει στον Callaghan κλείνοντας την τηλεφωνική τους συνομιλία στις 1.45 μ.μ. 14 Αυγούστου 1974:

«Υπουργός Εξωτερικών (Callaghan): Henry, αν μπορώ να συνοψίσω την κατάσταση με δύο λόγια, νομίζω έχει ως εξής: Οι Τούρκοι έχουν καλή υπόθεση. Κατά τη γνώμη μου, αυτό τώρα μπορεί να λυθεί μόνο με τη δημιουργία μιας [ντε φάκτο τουρκικής] ζώνης. Μιας ζώνης στην οποία θα έχουν αυτονομία σε μια ομόσπονδη δημοκρατία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διαπραγμάτευση, όμως, με την σημερινή κατάσταση, κανένας δεν μπορεί να καταφέρει οτιδήποτε με κάτι τέτοιο. Έτσι, έχουμε μια στρατιωτική λύση προς το παρόν, στην οποία θα αστυνομεύουν το δικό τους [ντε φάκτο] σύνορο. Θα έχουμε μια μεγάλη [ντε φάκτο] ανταλλαγή πληθυσμού, με τους Έλληνες να φεύγουν και μετά, απλώς, θα αφήσουμε τη διπλωματία να αναλάβει, μέχρι να δούμε την ευκαιρία, γι’ ακόμα μια φορά, αν μπορούμε να βρούμε μια ειρηνική λύση στη νήσο. Τώρα, όσον αφορά την Ελλάδα και την Τουρκία, είναι η Ελλάδα που θα χρειαστεί μασάζ, γιατί οι Τούρκοι είναι πολύ σοβινιστές, μάλιστα πολύ κοντά στον Χίτλερ κατ’ εμένα [‘too close to Hitler for my liking’]. Εντάξει;

Δρ Kissinger: Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου, Jim. Και η τραγωδία είναι ότι θα μπορούσε να διευθετηθεί το θέμα μέσω διπλωματίας…» (Από το άρθρο του Καθηγητή Δρος Κλέαρχου Α. Κυριακίδη «Οι Συνήγοροι του Τουρκικού Δόγματος της Διαίρεσης. Οι Βρετανοί και οι ‘Πέντε Πυλώνες΄ της Διχοτόμησης», 28.4.2017 www.agora-dialogue.com), στο οποίο ο Καθηγητής τονίζει ότι τελικά ο Callaghan ήταν ο «καβαλάρης» και ο «Kissinger» το «άλογ’» και όχι αντίστροφα…

Η στάση του Μακαρίου

Γιατί ο Kissinger θεωρούσε τον Μακάριο «ανδρείκελο των Τούρκων»;

Α) Γιατί, αφελώς πίστεψε στη βοήθεια από την Τουρκία, ως εγγυήτρια δύναμη, να τον αποκαταστήσει ως Πρόεδρο. Β) Γιατί είχε δώσει στις 17 Ιουλίου 1974 τη συγκατάθεσή του στον James Callaghan να δουλέψουν μαζί με τους Τούρκους, ακριβώς εν τη αφελεία του (το ελάχιστον) ότι θα τον αποκαθιστούσαν ως Πρόεδρο. Στην πρώτη συνάντησή του στο Λονδίνο, με τον Πρωθυπουργό Wilson, τον είχαν δεσμεύσει να επιτεθεί εναντίον της Ελλάδας στο Συμβούλιο Ασφαλείας ως εισβολέα (βιβλίο «Έξι Προεδρικά Πορτραίτα», Κώστα Χατζηκωστή). Στη δεύτερη συνάντηση, την ίδια μέρα με τον Βρετανό ΥΠΕΞ James Callaghan στο Φόρεϊν Όφις τον δέσμευσαν ακόμα περισσότερο, εξασφαλίζοντας τη «συναίνεσή» του για τη στάση τους έναντι των τουρκικών εισβολών που θα ακολουθούσαν… «Ο κ. Callaghan ρώτησε κατά πόσον θα υπήρχε κατανόηση στην Κύπρο, στο να δουλέψουν (Βρετανοί) στενά με τους Τούρκους στην τρέχουσα κατάσταση. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απάντησε ότι μπορούσαν να πουν πως αυτό γίνεται με τη δική του συναίνεση… Ο Μακάριος είπε ότι δεν ήθελε να έχει στρατό. Οι Έλληνες είχαν πει ότι ο στρατός χρειαζόταν, λόγω φόβου τουρκικής εισβολής. Ήταν ξεκάθαρον ότι υπήρχε μεγαλύτερος κίνδυνος από την Ελλάδα…» (Από τα πρακτικά της συνάντησης). Εξ ου και το ψήφισμα του Σ.Α. 353 20.7.1974 καμία αναφορά είχε για αποχώρηση κατοχικών τουρκικών στρατευμάτων. Εννοούσε την αποχώρηση των Ελλήνων, κατά την ομιλία Μακαρίου…

Και αυτά, ενόσω ο διπλοπρόσωπος Callaghan θεωρούσε ότι ήταν αδύνατη η επαναφορά στη συνταγματική τάξη ενός Συντάγματος που είχε αποτύχει να λειτουργήσει τα «τελευταία 15 με 16 χρόνια» και η βρετανική κυβέρνηση επεδίωκε αλλαγή της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο συμφωνώντας με την Τουρκία, στην οποία λίγο αργότερα, την ίδια μέρα (17 Ιουλίου 1974), έδωσε το πράσινο φως για την εισβολή…

Γ) Γιατί είδε τους Τούρκους στον ΟΗΕ πριν από την ομιλία του και ευχαρίστησε την Τουρκία για τη συμπαράσταση προς αυτόν!!! («Το συγκλονιστικό παρασκήνιο της εισβολής» Faruk Ahmet Barutçu «Σημερινή», 12.7.1993). Ο Τούρκος Πρωθυπουργός της εισβολής Bulent Ecevit είχε ζητήσει από την τουρκική αντιπροσωπία στον ΟΗΕ να προλάβει τον Μακάριο πριν από την ομιλία του, να του μιλήσουν, για να μην καταφερόταν αρνητικά εναντίον της Τουρκίας.

«Ο Μακάριος χάρηκε πάρα πολύ… Και παρακάλεσε την τουρκική αντιπροσωπία να διαβιβάσει στην τουρκική κυβέρνηση τα αισθήματα ευγνωμοσύνης και υποχρέωσής του…», έγραψε μεταξύ άλλων ο Barutçu.

Περιφερειακό το Κυπριακό για τις ΗΠΑ – Παιχνίδι «αγαλμάτων» οι Βρετανοί

Στις 9 Ιανουαρίου 1975, ο Βρετανός πρέσβης στην Ουάσιγκτον Sir Peter Ramsbotham γευμάτισε με τον Αμερικανό Υπ. Εξωτερικών Δρα Henry Kissinger και ενημέρωσε σχετικά το Φόρεϊν Όφις. Ο Kissinger τού μίλησε για την Κύπρο στο ευρύτερο πλαίσιο της δυτικής ασφάλειας. «Είπε, με όλον τον σεβασμό στην ειδική θέση του Ηνωμένου Βασιλείου, ότι η Κύπρος ήταν ένα περιφερειακό θέμα από πλευράς Ηνωμένων Πολιτειών…», επιβεβαιώνοντας ότι ο Kissinger έβλεπε την Κύπρο από πλευράς Ψυχρού Πολέμου και έτσι εξηγείται η θέση του έναντι της Τουρκίας… Ακριβώς, όπως είπε ο Δρ. Β. Κουφουδάκης στις 27 Σεπτεμβρίου 2017: « Το Κυπριακό δεν ήταν και δεν είναι προτεραιότητα της αμερικανικής πολιτικής». Όπως έλεγε ο Kissinger, ήταν και παραμένει περιφερειακό, με πρώτο λόγο στο Λονδίνο.

Το οποίο (Λονδίνο) διαχρονικά έπαιξε με τους Αμερικανούς, για τα δικά του σχέδια, ένα αισχρό παιγνίδι «αγαλμάτων» (musical chairs), όπως οι ίδιοι έγραψαν το 1957: «Να δουλέψουμε με τους Αμερικανούς παίζοντας το παιγνίδι των αγαλμάτων, ελπίζοντας να καταλήξουν να υποστηρίζουν τις λύσεις που θέλουμε». Με στήριγμά τους, βέβαια, την «ειδική σχέση»…

Σήμερα, οι Αμερικανοί, λόγω οικονομικών συμφερόντων, ένεκα ΑΟΖ, αερίων και πετρελαίων εκδηλώνουν, εκ πρώτης όψεως, μια πιο ενθαρρυντική στάση έναντι της Κύπρου. Όμως, τίποτα δεν άλλαξε σε σχέση με την πολιτική λύση του Κυπριακού. Παραμένουν προσκολλημένοι στη βρετανο-τουρκική δι-κοινοτική, δι-ζωνική ομοσπονδία, όπως την εξήγησε ο Callaghan στον Kissinger στις 14.7.1974. Με το Λονδίνο να χρησιμοποιεί την «ειδική σχέση» για τη διατήρησή της, όπως πάντα…

• (Οι αναφορές από το βιβλίο της γράφουσας «Διζωνική v Δημοκρατία» 2019).
• Ερευνήτρια/δημοσιογράφος, Λονδίνο
• Το άρθρο δημοσιεύθηκε επίσης στην εφημερίδα η σημερινή