Οι άμεσες επιπτώσεις του Brexit στην Κύπρο
Το Brexit έχει βαθιές γεωπολιτικές επιπτώσεις
Αυτές επηρεάζουν την ΚΔ στη διχοτομημένη Νήσο Κύπρο περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ, με πιθανή εξαίρεση την Ιρλανδία στη διχοτομημένη Νήσο Ιρλανδία.
Στις 23:00 Ώρα Γκρήνουιτς της 31ης Ιανουαρίου 2020, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) εγκατέλειψε την Ευρωπαϊκή Ένωση (EE). Έτσι, σαράντα επτά χρόνια μετά την ένταξη του ΗΒ στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, πραγματοποιήθηκε το Brexit. Ταυτόχρονα, υπό τους όρους της Συμφωνίας Ανάληψης μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ, άρχισε μια «μεταβατική περίοδος» με το ΗΒ ως «τρίτη χώρα».
- 10 κρίσιμα ερωτήματα – 22 Mαρτίου 2020
- Γιατί γονάτισε το Ηνωμένο Βασίλειο από τον κορωνοϊό; 5 Απριλίου 2020
- Το ΗΒ, η πανδημία του 1918-1919 και ο COVID-19 – 18 Απριλίου 2020
- Η εσφαλμένη κρίση και η επακόλουθη «κορωνοκαταστροφή» στο ΗΒ – 26 Απριλίου 2020
- Τα διδάγματα του 1940 και η πανδημία του 2020 – 10 Μαϊου 2020
Όπως εξήγησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 24 Ιανουαρίου 2020:
«[Η] μεταβατική περίοδος… θα διαρκέσει τουλάχιστον έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020. Μέχρι τότε, θα διατηρηθεί η υφιστάμενη κατάσταση για τους πολίτες, τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις, τους επενδυτές, τους σπουδαστές και τους ερευνητές τόσο στην ΕΕ όσο και στο ΗΒ. Το ΗΒ δεν θα εκπροσωπείται πλέον στα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ, αλλά το δίκαιο της ΕΕ θα εξακολουθεί να ισχύει στο ΗΒ έως τη λήξη της μεταβατικής περιόδου… Η ΕΕ και το ΗΒ θα χρησιμοποιήσουν τους μήνες αυτούς για να συμφωνήσουν για μια νέα και δίκαιη εταιρική σχέση για το μέλλον, με βάση την πολιτική διακήρυξη που συμφωνήθηκε μεταξύ της ΕΕ και του ΗΒ τον Οκτώβριο του 2019»
- Γεωπολιτικές επιπτώσεις
Το Brexit έχει βαθιές γεωπολιτικές επιπτώσεις. Αυτές επηρεάζουν την ΚΔ στη διχοτομημένη Νήσο Κύπρο περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ, με πιθανή εξαίρεση την Ιρλανδία στη διχοτομημένη Νήσο Ιρλανδία. Ένας βασικός λόγος είναι ότι, λόγω του Brexit, οι ελεύθερες περιοχές της ΚΔ στριμώχνονται από ξεχωριστά εδάφη στη Νήσο Κύπρο, τα οποία ελέγχονται από δύο μη μέλη της ΕΕ – την Τουρκία, τον ηγεμόνα ολόκληρης της Νήσου Κύπρου από το 1571 έως το 1878, και το ΗΒ, τον ηγεμόνα από το 1878 έως το 1960.
Όταν διχοτομήθηκε η Νήσος Κύπρος το 1960, η ΚΔ εγκαθιδρύθηκε στο έδαφος μιας πρώην βρετανικής αποικίας και πλάι σε δύο απομεινάρια αυτής της αποικίας, στα νότια της ΚΔ. Καμουφλαρίστηκαν ως «Περιοχές Κυρίαρχων Βάσεων Ακρωτηρίου και Δεκέλειας» («Βάσεις»). Στη νέα μετά-Brexit εποχή, σε μια ηχώ της περιόδου 1960-1973, οι «Βάσεις» ελέγχονται από το ΗΒ ως μη μέλος της ΕΕ.
Στα βόρεια των ελεύθερων περιοχών βρίσκονται τα κατεχόμενα εδάφη της ΚΔ. Από το 1974, αυτά έχουν καταπατηθεί από την Τουρκία, η οποία ποτέ δεν εντάχθηκε στην ΕΕ.
Αυτή η μπερδεμένη κατάσταση είναι μια αντανάκλαση του ρόλου της Νήσου Κύπρου ως βασικό τετράγωνο στην ταραγμένη σκακιέρα των διεθνών σχέσεων, όπου ανταγωνίζονται μεγάλες δυνάμεις. Αυτή η κατάσταση είναι επίσης η ενσάρκωση της νεο-αποικιοκρατίας. Μάλιστα, παρά το Brexit, φαίνεται πως θα διατηρηθεί ο μακροχρόνιος νεο-αποικιακός ρόλος του ΗΒ ως «κατόχου της πένας» («penholder») για την Κύπρο και, συνεπώς, ως συνθέτη των σχετικών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών.
- Τρία Πρωτόκολλα
Στη Συμφωνία Ανάληψης τοποθετήθηκε ένα ολόκληρο Πρωτόκολλο αφιερωμένο στις «Βάσεις». Άλλα Πρωτόκολλα στη Συμφωνία Ανάληψης είναι αφιερωμένα στην Ιρλανδία / Βόρειο Ιρλανδία και στο Γιβραλτάρ
( Δείτε: New Withdrawal Agreement and Political Declaration )
Αυτά τα τρία Πρωτόκολλα επιβεβαιώνουν ότι η ΚΔ αποτελεί μιαν από τις μόνες τρεις χώρες της ΕΕ με όρια η σύνορα με επικράτεια πάνω στην οποία το ΗΒ, ως μη μέλος της ΕΕ, ισχυρίζεται πως έχει κυριαρχία. Οι άλλες τέτοιες χώρες είναι η Ιρλανδία και η Ισπανία.
Σε αντίθεση με τις δημοκρατικές αρχές της ανοικτής διακυβέρνησης και της διαφάνειας, το Πρωτόκολλο για τις «Βάσεις» προετοιμάστηκε πίσω από κλειστές πόρτες και χωρίς καμία επίσημη δημόσια διαβούλευση προς όφελος των πολιτών. Ως αποτέλεσμα, ίσως, αυτό το Πρωτόκολλο πάσχει από ανησυχητικές παραλείψεις.
Για παράδειγμα, ενώ το Πρωτόκολλο για την Ιρλανδία / Βόρειο Ιρλανδία δίνει έμφαση στα δικαιώματα των ατόμων, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην ισότητα των ατόμων, το Πρωτόκολλο για τις «Βάσεις» αγνοεί αυτά τα κρίσιμα θέματα.
Συνεπώς, στις «Βάσεις» μετά το Brexit, οι πολίτες της ΚΔ, οι μη-Κύπριοι πολίτες της ΕΕ και οι μόνιμοι κάτοικοι της ΚΔ από «τρίτες χώρες» εκτός της ΕΕ έχουν λιγότερες ελευθερίες και λιγότερα δικαιώματα απ’ ό,τι έχουν στα εδάφη υπό τον έλεγχο της ΚΔ και σε άλλα εδάφη της ΕΕ. Αρκεί να επισημάνω ότι ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ισχύει στην ΚΔ αλλά, σύμφωνα με τη βρετανική κυβέρνηση, όχι στις «Βάσεις».
- Ο κορωνοϊός
Όσον αφορά το Πρωτόκολλο για το Γιβραλτάρ, αυτό δίνει έμφαση στην προστασία της δημόσιας υγείας. Όμως, το Πρωτόκολλο για τις «Βάσεις» αγνοεί και αυτό τα κρίσιμο θέμα. Αυτή η παράλειψη εγκυμονεί κινδύνους, ειδικά λόγω της επιδημίας του κορωνοϊού, που έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως από την Κίνα στις μέρες μετά το Brexit. Γιατί; Η απάντηση είναι απλή. Η ΚΔ δεν μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο σε όλα τα εδάφη, σε όλες τις ακτές, σε όλα τα λιμάνια και σε όλα τα αεροδρόμια της Νήσου Κύπρου. Αυτή η ευθραυστότητα είναι νεο-αποικιακή, παράλογη, ανθυγιεινή και δυνητικά θανατηφόρα.
Ως εκ τούτου, η ΚΔ δεν μπορεί να εγγυηθεί τη δημόσια υγεία και οι κάτοικοί της είναι όμηροι των προσπαθειών των Αρχών του ΗΒ και της Τουρκίας, δύο μη μελών της ΕΕ, να αποτρέψουν την εξάπλωση του κορωνοϊού στις «Βάσεις» και στα κατεχόμενα αντίστοιχα.
Καλώ την κυβέρνηση του ΗΒ, την κυβέρνηση της ΚΔ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξηγήσουν γιατί το Πρωτόκολλο για τις «Βάσεις» στη Συμφωνία Ανάληψης δεν περιλαμβάνει διατάξεις σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των ατόμων, την ισότητα των ατόμων και τη δημόσια υγεία. Αυτές οι παραλείψεις είναι σκόπιμες ή αποτελούν προϊόντα αμέλειας;
- Άλλες επιπτώσεις
Λόγω του Brexit, η ΚΔ και η Ελλάδα έχουν παραμείνει ως τα μόνα δύο κράτη μέλη της ΕΕ μεταξύ των τεσσάρων μερών των Συνθηκών Εγκαθίδρυσης και Εγγυήσεων του 1960 (Το ΗΒ και η Τουρκία παραμένουν τα άλλα δυο μέλη των Συνθηκών.) Αυτή η εξέλιξη επιτρέπει στην ΚΔ και στην Ελλάδα να αντιμετωπίσουν την Τουρκία εντός της ΕΕ, αλλά χωρίς να δέχονται πιέσεις από το ΗΒ στα εκτελεστικά όργανα της ΕΕ. Το γράφω αυτό επειδή, για χρόνια, το ΗΒ ήταν ο πρωταρχικός συνήγορος της Τουρκίας εντός της ΕΕ.
Από την άλλη, το Brexit ενισχύει τη συμμετοχή τόσο της ΚΔ όσο και της Ελλάδας στην σφαίρα επιρροής της Γερμανίας, δηλαδή της ισχυρότερης χώρας στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη. Σε αυτό το πλαίσιο, ας μην ξεχνούμε ότι η Γερμανία συμμαχούσε με την Τουρκία κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ότι η σύγχρονη Γερμανία καλλιεργεί στενές σχέσεις με την σύγχρονη Τουρκία, ότι η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στη Γερμανία είναι η τουρκική μειονότητα, ότι περίπου 900 τζαμιά στη Γερμανία συνδέονται με την Τουρκία και ότι η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η καινούργια Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι πρώην Υπουργός Άμυνας της Γερμανίας.
- Δύο διασπορές
Στις 14 Ιουλίου 1960, πριν από την εγκαθίδρυση της ΚΔ, ο Iain Macleod, ο τότε Υπουργός Αποικιών του ΗΒ, πληροφόρησε τη Βουλή των Κοινοτήτων στο Λονδίνο ότι οι «Βρετανοί κάτοικοι» στην τότε βρετανική Αποικία της Κύπρου αριθμούσαν «κάτω από 1.000». Εν συγκρίσει, σύμφωνα με μια επίσημη δήλωση της 11ης Μαΐου 2018 του Stephen Lillie, του τότε Βρετανού νέου Ύπατου Αρμοστή στην ΚΔ, υπάρχει μια «μεγάλη βρετανική κοινότητα με πάνω από 70.000 κατοίκους στην Κύπρο». Επίσης, «περίπου 300.000 Κύπριοι ή Βρετανοί κυπριακής καταγωγής ζουν στο ΗΒ».
Σήμερα, αρκετά μέλη αυτών των δύο διασπορών έχουν διπλή ιθαγένεια ή έχουν το δικαίωμα να την αποκτήσουν. Λοιπόν, σε αυτήν τη νέα εποχή μετά το Brexit, ενώ το ΗΒ είναι προικισμένο με μιαν αναλογικά μεγάλη μειονότητα Κυπρίων με ρίζες εντός της ΕΕ, η ΚΔ είναι προικισμένη με μιαν αναλογικά μεγάλη μειονότητα Βρετανών με ρίζες εκτός της ΕΕ. Μάλιστα, η απογραφή του 2011 αποκάλυψε ότι, στις ελεύθερες περιοχές της ΚΔ, οι Βρετανοί αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη μειονότητα μεταναστών. Η μεγαλύτερη κατάγεται από την Ελλάδα.
Η επέκταση αυτής της «βρετανικής κοινότητας», με ρίζες εκτός της ΕΕ, αποτελεί ακόμη μια επίπτωση του Brexit. Καταλήγω, λοιπόν, σε ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα. Παρά την έξοδο του ΗΒ από την ΕΕ, η «βρετανική κοινότητα», οι βρετανικές «βάσεις» και οι βρετανικές Ένοπλες Δυνάμεις παραμένουν στη διχοτομημένη Νήσο Κύπρο.
(Πηγές: Hansard, House of Commons Debates, 14 July 1960, Column 1621, High Commissioner to Cyprus Stephen Lillie presents credentials και Preliminary Results of the Census of Population, 2011 )
- O Δρ. Κλέαρχος Α. Κυριακίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus
- Οι απόψεις του είναι προσωπικές
- Το άρθρο δημοσιεύθηκε επίσης στην εφημερίδα η σημερινή
- 16 Φεβρουαρίου 2020