Οι Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, η ΚΔ και ο ΟΗΕ

Μάλιστα, επειδή η τουρκική κατοχή συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αρκετές διατάξεις των Συμβάσεων παραμένουν δεσμευτικές.

• Κλέαρχος Α. Κυριακίδης *

Kατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων, εκατομμύρια άτομα δολοφονήθηκαν, βασανίστηκαν, βιάστηκαν, εκδιώχθηκαν διά της βίας από τις οικίες τους ή υπέφεραν άλλως πώς, σε πολλές περιπτώσεις λόγω της θρησκείας τους.

Συνεπώς, από το 1945, έχουν υιοθετηθεί βασικά κείμενα κατά τέτοιων πράξεων και υπέρ της ποινικής δικαιοσύνης.

Κλασικά παραδείγματα περιλαμβάνουν τον Καταστατικό Χάρτη του Διεθνούς Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης του 1945, τη Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948 και τις τέσσερεις Συμβάσεις οι οποίες υπογράφτηκαν στη Γενεύη στις 12 Αυγούστου 1949, πριν από 70 χρόνια.

Αυτή η επέτειος μου δίνει την ευκαιρία να τονίσω βασικές πραγματικότητες που, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται στο επίκεντρο των προβλημάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ), δεν είναι ευρέως γνωστές.

Μια σύνοψη

Όπως εξηγεί η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ), oι Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 (στις οποίες η Τουρκία είναι συμβαλλόμενο μέρος) και τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977 (τα οποία η Τουρκία δεν έχει υπογράψει) «περιέχουν τους πιο σημαντικούς κανόνες που περιορίζουν τη βαρβαρότητα του πολέμου». Συνολικά, αποτελούν πυλώνες του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Αυτό είναι το μέρος του διεθνούς δικαίου που όχι μόνο ρυθμίζει τη διεξαγωγή, αλλά επιδιώκει να περιορίσει τα αποτελέσματα των ένοπλων συρράξεων.

Πρωταρχικός σκοπός των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 είναι η προστασία των ατόμων που έπαψαν να συμμετέχουν σε οποιαδήποτε σύρραξη, όπως αιχμάλωτοι πολέμου, και αυτών που δεν συμμετέχουν καθόλου, όπως άμαχοι πολίτες. Έτσι, κατά τη διάρκεια μιας σύρραξης ή μιας μερικής ή ολικής κατοχής της επικράτειας ενός κράτους: η Πρώτη Σύμβαση προστατεύει τους τραυματίες και άρρωστους στρατιώτες· η Δεύτερη προστατεύει τους πληγωμένους, άρρωστους και ναυαγούς στρατιωτικούς στη θάλασσα· η Τρίτη προστατεύει τους αιχμαλώτους πολέμου· και η Τέταρτη προστατεύει τους άμαχους πολίτες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται σε κατεχόμενα εδάφη. Με συγκεκριμένο στόχο τη διασφάλιση της συμμόρφωσης, οι Συμβάσεις προβλέπουν ότι οι υπεύθυνοι για «σοβαρές παραβιάσεις», ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους, θα αναζητηθούν, εκδοθούν και δικαστούν. (Πηγή: The Geneva Conventions of 1949 and their Additional Protocols )

«Απόλυτη αδιαφορία»

Μετά την έναρξη των δικοινοτικών διαταραχών στην ΚΔ στις 21 Δεκεμβρίου 1963, η ΔΕΕΣ προσέφερε τις υπηρεσίες της στην κυπριακή κυβέρνηση. Η προσφορά έγινε αποδεκτή και εκπρόσωπος της ΔΕΕΣ έφθασε στη Λευκωσία από τη Γενεύη την 1η Ιανουαρίου 1964. Έπειτα, τις 18 Ιουλίου 1966, η Επίσημη Εφημερίδα της ΚΔ δημοσίευσε τον Περί των Συνθηκών της Γενεύης Κυρωτικό Νόμο του 1966. (Δείτε: International Review of the Red Cross (February 1964), pages 83-84 και www.cylaw.org/nomoi/arith/1966_1_040.pdf).

Κατά συνέπειαν, οι Συμβάσεις του 1949 και ο κυπριακός Κυρωτικός Νόμος του 1966 ίσχυαν μετά το πραξικόπημα στη Λευκωσία στις 15 Ιουλίου 1974, και μετά τις δύο επακόλουθες τουρκικές εισβολές. Μάλιστα, επειδή η τουρκική κατοχή συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αρκετές διατάξεις των Συμβάσεων παραμένουν δεσμευτικές. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι στην ΚΔ διαπράχθηκαν – και ακόμη διαπράττονται – σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων και, μάλιστα, σοβαρά εγκλήματα.

Στον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) το 1974, οι Συμβάσεις του 1949 ήταν υπό συζήτηση. Στις 23 Ιουλίου 1974, ο Πρέσβης Osman Olcay, ο τότε μόνιμος εκπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ, προσπάθησε να δικαιολογήσει οφθαλμοφανή εγκλήματα με διάφορους ισχυρισμούς, π.χ., ότι «οι Έλληνες» όχι μόνο «προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον σεβασμό που έδωσαν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις στην Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης», αλλά «τοποθετούσαν αντιπυραυλικά και ακόμη πυροβολικά συστήματα σε νοσοκομεία, τουριστικά ξενοδοχεία και άλλα πολιτικά κτίρια». Και να είχε δίκιο o κ. Olcay, δύο εγκληματικά λάθη δεν κάνουν ένα σωστό.

Στις 4 Αυγούστου 1974, ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ έλαβε ένα τηλεγράφημα από τον Γλαύκο Κληρίδη, τον τότε Αναπληρωτή Πρόεδρο της ΚΔ. Αποτελούσε έκκληση για βοήθεια. Ξεκίνησε με έναν γενικό ισχυρισμό: «Ο εισβολέας τουρκικός στρατός… έδειξε απόλυτη αδιαφορία για τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και για τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα». Ο κ. Κληρίδης συνέχισε να κάνει σοβαρότατους ισχυρισμούς:

«Ο Τουρκικός Στρατός, αφού κατέλαβε την ελληνο-κατοικημένη περιοχή μέσα και γύρω από την πόλη της Κερύνειας, λεηλάτησε συστηματικά τις περιουσίες των κατοίκων, συνέλαβε όλους τους άντρες, κακοποίησε τις γυναίκες, τα παιδιά και τους ηλικιωμένους και διέπραξε επανειλημμένους βιασμούς, εμπρησμούς, ψυχρόαιμες δολοφονίες αμάχων και εξαναγκαστικές εκδιώξεις των κατοίκων από τα σπίτια τους. Περίπου 20.000 πολίτες έχουν ήδη αναγκαστεί από τον Τουρκικό Στρατό να εγκαταλείψουν τις οικίες τους στη βόρεια Κύπρο…».

Σε επιστολή της 7ης Αυγούστου 1974, ο κ. Olcay, εκ μέρους της Τουρκίας, απάντησε ως εξής: «Απορρίπτω κατηγορηματικά τον ισχυρισμό ότι οι τουρκικές δυνάμεις αγνόησαν τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949… Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις πάντοτε ακολουθούσαν τις εν λόγω Συμβάσεις, όταν οι ελληνικές και ελληνοκυπριακές δυνάμεις τις παραβίαζαν συνεχώς και συνέχιζαν να τις παραβιάζουν». Ο κ. Olcay ανέφερε ότι ο Bulent Ecevit, ο τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας, είχε διαβεβαιώσει σε μια επιτροπή Ελλήνων γονιών και συγγενών «αγνοουμένων στρατιωτών» ότι: «Οι γιοι και οι σύζυγοί σας προστατεύονται όχι μόνο βάσει των διατάξεων των Συμβάσεων της Γενεύης, αλλά και από την αποφασιστικότητά μας να σεβαστούμε ανθρωπιστικούς παράγοντες πέρα από τις εν λόγω Συμβάσεις». Αυτές οι γραπτές διαβεβαιώσεις υποδεικνύουν ότι η Τουρκία θεωρούσε τις Συμβάσεις ως δεσμευτικές.

«Μαζική μεταφορά»

Το 1974, ο Πρέσβης Ζήνων Ρωσσίδης, τότε Μόνιμος Αντιπρόσωπος της ΚΔ στον ΟΗΕ, κατέγραψε αμέτρητες φερόμενες εγκληματικές πράξεις. Για παράδειγμα, στις 31 Οκτωβρίου 1974, αναφέρθηκε σε «πράξεις κατάφωρης παραβίασης της κατάπαυσης του πυρός, του διεθνούς δικαίου και των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949». Αυτές «διαπράχτηκαν από τις τουρκικές κατοχικές δυνάμεις στην Κύπρο». Στις 6 Δεκεμβρίου 1974, ο κ. Ρωσσίδης αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στη «μαζική μεταφορά και απέλαση στην Τουρκία πολιτών της ΚΔ από την κατεχόμενη περιοχή κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και, συγκεκριμένα, κατά παράβαση των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 στις οποίες τόσο η Τουρκία, όσο και η Κύπρος είναι συμβαλλόμενα μέρη» (Πηγές: Έγγραφα του ΟΗΕ S/11365, S/11413, S/11423, S/11550 and S/11569).

Κατά συνέπειαν, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ήξερε – και ξέρει – ότι μάλλον διαπράχθηκαν στην ΚΔ ανθρωποκτονίες, βιασμοί, βίαιες μεταφορές και άλλες παράνομες πράξεις. Για παράδειγμα, το άρθρο 49.1 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης απαγορεύει την ατομική ή ομαδική βίαιη μεταφορά των άμαχων πολιτών από κατεχόμενο έδαφος. Μάλιστα, το άρθρο 147 ποινικοποιεί οποιαδήποτε παράνομη μεταφορά. Ωστόσο, μέσω αμέτρητων γεγονότων αλλά ατιμώρητων εγκλημάτων, η Τουρκία – με πρόθεση – ολοκλήρωσε μια γεωγραφική διχοτόμηση, ένα διακριτικό δημογραφικό διαχωρισμό και τον αποικισμό του κατεχομένου τμήματος της ΚΔ, το οποίο αποτελεί μια απέραντη σκηνή εγκληματικότητας.

Σύμφωνα με τις Συμβάσεις του 1949, οι μηχανισμοί της ποινικής δικαιοσύνης έπρεπε να ενεργοποιούνταν. Ωστόσο, από το 1974, η αντίδραση του Συμβουλίου Ασφαλείας παραμένει ανεπαρκής. Αυτό αποδεικνύεται από τα ψηφίσματα που υιοθέτησε το Συμβουλίο για την ΚΔ το 1974. Δεν έκαναν καμιάν αναφορά ούτε στις Συμβάσεις, ούτε στην ποινική δικαιοσύνη. Μάλιστα, από την υιοθέτηση του Ψηφίσματος 649 του 1990, το Συμβούλιο επιδιώκει μια «διευθέτηση», με βάση τη «διζωνικότητα», η οποία προβλέπει τη νομιμοποίηση των συνεπειών της ωμής εγκληματικότητας. Από το 1990, κάθε Πρόεδρος της ΚΔ έχει δώσει προτεραιότητα στην αναζήτηση μιας τέτοιας «διευθέτησης» και όχι στην εφαρμογή των Συμβάσεων. Έτσι, η αδικία έχει εξομαλυνθεί, με αποτέλεσμα την καθημερινή υποβάθμιση των εκτοπισμένων.

Ερωτήματα

Στις 5 Ιανουαρίου 2017, μία εβδομάδα πριν από την έναρξη της «Διάσκεψης για την Κύπρο» στη Γενεύη, υπέβαλα στον Πρόεδρο της ΚΔ δώδεκα ερωτήματα για την Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης και σχετικά θέματα. Στις 7 Ιανουαρίου 2017, η «Σημερινή» δημοσίευσε τα ερωτήματά μου σε ένα άρθρο μου με τίτλο «Τελικά, τι θα συζητήσουν στη Γενεύη;».

Δυόμισι χρόνια αργότερα, ακόμη αναμένω απαντήσεις. Με σεβασμό, λοιπόν, καλώ την Κυβέρνηση, Αστυνομία και Νομική Υπηρεσία της ΚΔ, καθώς και τον ΟΗΕ, να αποκαλύψουν (ι) το τι έχουν κάνει στο παρελθόν, (ιι) το τι κάνουν σήμερα και (ιιι) το τι θα κάνουν στο μέλλον για να εφαρμόσουν τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, τον Κυρωτικό Νόμο του 1966 και τους άλλους συναφείς νόμους που αφορούν το διεθνές ανθρωπιστικό δικαίο.

Η ατιμωρησία θα συνεχιστεί ή θα τερματιστεί;

• Ο δρ. Κλέαρχος Α. Κυριακίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus.
• Οι απόψεις του είναι προσωπικές.
•  Η ανάλυση δημοσιεύθηκε επίσης στην εφημερίδα η σημερινή
•  Klearchos A. Kyriakides