Τουρκία: «Φυλακή» και «νεκροταφείο» για τους δημοσιογράφους
- Αφιερωμένο στην Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου
Χωρίς την Ελευθερία Εκφράσεως δεν μπορεί να επιβιώσει η Ελευθερία του Τύπου και χωρίς την Ελευθερία του Τύπου δεν μπορεί να υπάρξει η Δημοκρατία.
Ωστόσο, η Ελευθερία Εκφράσεως δεν μπορεί να διασφαλιστεί είτε από την Τουρκία είτε από τις «αρχές» στα κατεχόμενα.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του 2019 των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, μεταξύ 180 κρατών, η Τουρκία βρίσκεται στην 157η θέση, μίαν από τις χειρότερες θέσεις. Μια βασική αιτία έχει να κάνει με τη φυλάκιση πολλών δημοσιογράφων. Μάλιστα, στις 19 Δεκεμβρίου 2012, οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα περιέγραψαν την Τουρκία, για τους δημοσιογράφους, ως «τη μεγαλύτερη φυλακή του κόσμου»
Στις 3 Μαΐου κάθε έτους, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σηματοδοτεί την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου και την επέτειο της Διακήρυξης του Windhoek του 1991. Στο πλαίσιο της Αφρικής, αυτή η Διακήρυξη δηλώνει ότι:
«Σύμφωνα με το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η δημιουργία, διατήρηση και ενθάρρυνση ενός ανεξάρτητου, πλουραλιστικού και ελεύθερου Τύπου είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και διατήρηση της δημοκρατίας σε ένα έθνος και για την οικονομική ανάπτυξη…».
Στην Ευρώπη, η ελευθερία του Τύπου προστατεύεται, εν μέρει, από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αυτό επιβεβαιώνει ότι: «Παν πρόσωπον έχει [γενικό, αλλά όχι απεριόριστο] δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων Αρχών και ασχέτως συνόρων…». (Δείτε: www.echr.coe.int/documents/convention_ell.pdf)
«Τα μάτια και τα αφτιά του λαού»
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, του οποίου οι σοφοί δικαστές εξακολουθούν να ασκούν έμμεση επιρροή στους δικαστές της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ), τα δικαστήρια παρέχουν υψηλή προτεραιότητα στην ελευθερία εκφράσεως και, συνεπώς, στην ελευθερία του Τύπου. Για παράδειγμα, στην υπόθεση McCartan Turkington Breen v Times Newspapers (Northern Ireland) Ltd [2001] 2 AC 277, ο Λόρδος Bingham, ο τότε ανώτερος δικαστής στην τότε εφετική επιτροπή της Βουλής των Λόρδων, παρατήρησε ότι:
«Σε μια σύγχρονη, ανεπτυγμένη κοινωνία, μόνο μια μικρή μειοψηφία πολιτών μπορεί να συμμετέχει άμεσα στις συζητήσεις και τις αποφάσεις που διαμορφώνουν τη δημόσια ζωή της κοινωνίας αυτής. Η πλειοψηφία μπορεί να συμμετέχει μόνον έμμεσα, ασκώντας τα δικαιώματά τους ως πολίτες να ψηφίζουν, να εκφράζουν τις απόψεις τους, να προβαίνουν σε παραστάσεις στις Αρχές, να σχηματίζουν ομάδες πίεσης και ούτω καθεξής.
Όμως, η πλειοψηφία δεν μπορεί να συμμετάσχει στη δημόσια ζωή της κοινωνίας με αυτούς τους τρόπους, αν δεν ειδοποιηθεί και ενημερωθεί για θέματα που χρειάζονται ή μπορούν να χρειαστούν μελέτη και δράση. Είναι σε μεγάλο βαθμό με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου φυσικά του Τύπου, που θα ειδοποιηθούν και θα ενημερωθούν. Η εύρυθμη λειτουργία της σύγχρονης συμμετοχικής δημοκρατίας απαιτεί τα μέσα ενημέρωσης να είναι ελεύθερα, ενεργά, επαγγελματικά και φιλομαθή».
Σε μια μεταγενέστερη υπόθεση, R v Shayler [2003] 1 AC 247, ένας άλλος Βρετανός δικαστής, ο Λόρδος Hope, αναφέρθηκε σε μιαν αμερικανική απόφαση και σχολίασε ως εξής: «Μόνον ένας ελεύθερος και αδέσμευτος Τύπος μπορεί να εκθέσει αποτελεσματικά την εξαπάτηση στην Κυβέρνηση. Ο ρόλος του [Τύπου] είναι να ενεργεί ως τα μάτια και τα αφτιά του λαού». Αυτές οι αρχές εφαρμόζονται στην Τουρκία;
Η κατάσταση στην Τουρκία
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του 2019 των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, μεταξύ 180 κρατών, η Τουρκία βρίσκεται την 157η θέση, μίαν από τις χειρότερες θέσεις. Μια βασική αιτία έχει να κάνει με τη φυλάκιση πολλών δημοσιογράφων. Μάλιστα, στις 19 Δεκεμβρίου 2012, οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα περιέγραψαν την Τουρκία, για τους δημοσιογράφους, ως «τη μεγαλύτερη φυλακή του κόσμου».
Πιο πρόσφατα, στις 13 Δεκεμβρίου 2018, η Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων αποκάλυψε ότι «τουλάχιστον 68 δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί [στην Τουρκία], λόγω της δουλειάς τους». Επίσης, η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η Τουρκία παραμένει «ο χειρότερος φύλακας των δημοσιογράφων στον κόσμο».
Παρ’ όλα αυτά, στις 26 Δεκεμβρίου 2014, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε το εξής: «Θα ήθελα να το εκφράσω με σαφήνεια ότι τα μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία είναι πιο ελεύθερα απ’ οπουδήποτε αλλού στον κόσμο». (Πηγές: https://rsf.org/en/news/turkey-worlds-biggest-prison-journalists και https://rsf.org/en/ranking και https://cpj.org/reports/2018/12/journalists-jailed-imprisoned-turkey-china-egypt-saudi-arabia.php και www.tccb.gov.tr/en/news/542/3445/our-love-for-a-great-turkey-once-again-has-never-been-lost)
Αυτός ο παράλογος ισχυρισμός ήταν προσβολή στα θύματα του καθεστώτος Ερντογάν από το 2003, όταν ο κ. Ερντογάν διορίστηκε Πρωθυπουργός. Μεταξύ των θυμάτων είναι ο αείμνηστος Hrant Dink, ένας Τούρκος δημοσιογράφος με αρμενική καταγωγή. Αυτός χαρακτήρισε τη μοίρα των Αρμενίων ως θυμάτων γενοκτονίας και άλλων σχετικών αδικιών. Έτσι, καταδικάστηκε. Το 2005, ένα τουρκικό ποινικό δικαστήριο αποφάσισε ότι οι ενέργειές του αποτελούσαν «δυσφήμηση της τουρκικότητας» και τον φυλάκισε. Ακόμη χειροτέρα, ο κ. Dink έλαβε εκατοντάδες απειλές θανάτου. Τελικά, το 2007, δολοφονήθηκε.
Σε απόφαση που εκδόθηκε το 2010 στην υπόθεση Dink v. Turkey 2668/07 et al, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία δεν προστάτευσε το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία της έκφρασης. Η Τουρκία ήταν επίσης υπεύθυνη για «την έλλειψη αποτελεσματικής ποινικής έρευνας» μετά την δολοφονία του Dink.
Εκτός από τον αυταρχισμό του τουρκικού κράτους και την ανηθικότητα του καθεστώτος Ερντογάν, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις βαθιές εξηγήσεις γι’ αυτήν τη θλιβερή κατάσταση.
Πρώτον, κατά τη διάρκεια της μακράς ιστορίας της Οθωμανικής Τουρκικής Αυτοκρατορίας δεν υπήρχε δημοκρατία. Κατά συνέπειαν, η Τουρκία δεν απέκτησε έναν δημοκρατικό και δίκαιο πολιτισμό βασισμένο στην ελευθερία εκφράσεως και στην ελευθερία του Τύπου.
Δεύτερον, διαδοχικές τουρκικές κυβερνήσεις δεν έχουν δείξει κανέναν ουσιαστικό σεβασμό προς τους συγγραφείς που δεν είναι παπαγάλοι των Αρχών. Για παράδειγμα, στις 24 Απριλίου 1915, οι τουρκικές Αρχές συνέλαβαν τουλάχιστον 235 κορυφαίους Αρμένιους συγγραφείς και άλλους διανοουμένους. Στους μήνες που ακολούθησαν, πολλοί εκτελέστηκαν και, έτσι, έγιναν θύματα μιας ευρύτερης γενοκτονίας, η οποία τιμάται στις 24 Απριλίου κάθε έτους.
Τρίτον, για χρόνια, ο τουρκικός ποινικός κώδικας έχει ενσωματώσει διατάξεις που είναι ασυμβίβαστες με την ελευθερία του Τύπου. Το κλασικό παράδειγμα είναι το άρθρο 299.1, σύμφωνα με το οποίο: «Κάθε πρόσωπο που προσβάλλει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης ενός έως τεσσάρων ετών… ». Στην πραγματικότητα, αυτό το άρθρο προσβάλλει την ελευθερία εκφράσεως (Δείτε τη γνωμοδότηση αριθ. 831/2015 της 15ης Μαρτίου 2016 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Δημοκρατία μέσω του Νόμου.)
Η κατάσταση στα κατεχόμενα
Στα κατεχόμενα βόρεια εδάφη της ΚΔ, η Τουρκία και οι «αρχές» της παράνομης υποτελούς διοίκησής της έχουν αποδείξει αρκετές φορές ότι δεν είναι ικανές να διασφαλίσουν την ελευθερία του Τύπου. Αυτό υπογραμμίστηκε το 2018.
Στις 21 Ιανουαρίου 2018, ο Πρόεδρος Ερντογάν χαρακτήρισε την Αφρίκα ως «μια φτηνή και άσχημη εφημερίδα», επειδή είχε «το θράσος» να γράψει για τη «νέα εισβολή» του τουρκικού στρατού στη Συρία μετά την προηγούμενη εισβολή στην Κύπρο». Γι’ αυτό, ο Πρόεδρος Ερντογάν κάλεσε «τους αδελφούς και τις αδερφές του» στα κατεχόμενα «να υιοθετήσουν μια συγκεκριμένη στάση και να δώσουν την απαραίτητη απάντηση» (Πηγή: www.tccb.gov.tr/en/news/542/89152/the-main-objective-is-to-hand-afrin-over-to-its-true-owners).
Μια μέρα μετά, έγινε μια παρατεταμένη, εγκληματική και τρομοκρατική επίθεση στα γραφεία της «Αφρίκα» στα κατεχόμενα. Αυτή η επίθεση αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης εικόνας. Αυτό αποδεικνύεται από την υπόθεση Adali v Turkey [2005] ECHR 199. Στην απόφασή του, το ΕΔΑΔ παρατήρησε ότι «δεν αμφισβητείται» πως ο αείμνηστος δημοσιογράφος Kutlu Adali ήταν «θύμα της ανθρωποκτονίας» που διαπράχθηκε στα κατεχόμενα στις 6 Ιουλίου 1996.
Το ΕΔΑΔ πρόσθεσε ότι «τα φερόμενα γεγονότα που προηγήθηκαν του θανάτου του Kutlu Adali δίνουν κάποια στήριξη στον ισχυρισμό» της χήρας του «ότι η δολοφονία του» «συνδέεται με τις δραστηριότητές του ως δημοσιογράφου». Ενώ δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία ότι πράκτορες της Τουρκίας δολοφόνησαν τον κ. Adali, το ΕΔΑΔ αποφάσισε ότι η Τουρκία ήταν υπεύθυνη για «τη μη διεξαγωγή επαρκούς και αποτελεσματικής διερεύνησης των συνθηκών γύρω από τον σκοτωμό» του. Για παράδειγμα, «οι αρχές» στα κατεχόμενα «δεν εξέτασαν… εάν η δολοφονία ήταν πολιτικά παρακινημένη ή είχε κάποια σχέση με το έργο του ως δημοσιογράφου».
Συμπεράσματα
Χωρίς την ελευθερία εκφράσεως δεν μπορεί να επιβιώσει η ελευθερία του Τύπου και χωρίς την ελευθερία του Τύπου δεν μπορεί να υπάρξει η δημοκρατία. Ωστόσο, η ελευθερία εκφράσεως δεν μπορεί να διασφαλιστεί είτε από την Τουρκία είτε από τις «αρχές» στα κατεχόμενα.
Σε περίπτωση οποιασδήποτε «διευθέτησης» στην ΚΔ, τα Ηνωμένα Έθνη προβλέπουν ότι το κατεχόμενο τμήμα της ΚΔ θα μεταμορφωθεί σε ένα νομιμοποιημένο «τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος» και ως μέρος μιας ευρύτερης «ομοσπονδίας». Σε τέτοια περίπτωση, η ελευθερία εκφράσεως θα διασφαλιστεί; Το αμφιβάλλω, ειδικά εάν το «τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος» θα είναι μια επέκταση της Τουρκίας ή ένας λύκος με την προβιά προβάτου.
Ας θυμηθούμε, λοιπόν, τι προειδοποίησε ο Τζωρτζ Ουάσιγκτον στις 15 Μαρτίου 1783: «Αν αφαιρεθεί η ελευθερία του λόγου, τότε μπορεί να οδηγηθούμε σαν κωφοί και άλαλοι, όπως τα πρόβατα, στη σφαγή».
- Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLanCyprus.
- Οι απόψεις του είναι προσωπικές.