Προσωπικότητες της Κύπρου που λάμπρυναν με την προσφορά τους την Μάνα Ελλάδα

Ο Έλληνας Κύπριος Νικόλαος Ι. Σαρίπολος (+1887)

Ο θεμελιωτής του Δημόσιου Δικαίου στην Ελλάδα

 «Ο άνθρωπος που έμελλε να χαρακτηρισθεί ο σπουδαιότερος νομικός της εποχής του. Δικαίως χαρακτηρίσθηκε ο γενάρχης της Συνταγματικής Επιστήμης και της Επιστήμης του ευρύτερου Δημοσίου Δικαίου στην Ελλάδα»

• Δρ. Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή *

Ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα τέκνα της Λάρνακας, της Κύπρου και της Ελλάδας. Γεννήθηκε στη Λάρνακα το 1817.

Ήταν νομικός και υπήρξε ο θεμελιωτής του Δημόσιου Δικαίου στην Ελλάδα.

Αναδείχθηκε σε μια σπουδαία προσωπικότητα, σε μια πολύ σημαντική εποχή, κατά την οποία η αστική δημοκρατία περνούσε από τις δάνειες βάσεις της, που είχε από τη μοναρχία του παλαιού καθεστώτος, στις δικές της βάσεις.

Πατέρας του ήταν ο μεγαλέμπορος Ιωάννης Σαρίπογλου, από τα περίφημα Λεύκαρα που καταγόταν από οικογένεια αγωνιστών και καταστράφηκε οικονομικά στην επανάσταση του 1821. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, οι οθωμανικές αρχές δήμευσαν την περιουσία του πατέρα του, λόγω της επαναστατικής δράσης του. Μητέρα του ήταν η Χρυσηίδα (Τσικινέττα) Πελενδρίδη, κόρη πλουσίων προυχόντων από τη Λεμεσό.

Ο Ιωάννης Σαρίπογλου βρισκόταν στον κατάλογο προγραφών του στυγνού Τούρκου κυβερνήτη της Κύπρου Κουτσιούκ Μεχμέτ, που εκτέλεσε την 9^η Ιουλίου του 1821. Κατάφερε όμως να διαφύγει με την οικογένειά του στην Τεργέστη, επιβιβαζόμενος σε αυστριακό καράβι που βρισκόταν ελλιμενισμένο στη Λάρνακα τις κρίσιμες εκείνες μέρες του Ιουλίου.

Στην Τεργέστη ο νεαρός Νικόλαος φοίτησε στην τότε ξακουστή Σχολή της Ελληνικής Κοινότητας (Τεργέστειος Σχολή). Το 1830, η οικογένειά του επέστρεψε στην Κύπρο, μετά την αμνηστία που δόθηκε από τους Οθωμανούς. Το 1837 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει Ιατρική, αλλά τον επόμενο χρόνο επέστρεψε πίσω στο νησί λόγω θανάτου του πατέρα του. Μετά το θάνατο του πατέρα του άλλαξε το επώνυμό του από Σαρίπογλου σε Σαρίπολος.

Επιστρέφει ξανά το 1840 στο Παρίσι και σπουδάζει Νομική. Το 1844 αναγορεύθηκε διδάκτωρ της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού και σχεδόν αμέσως κλήθηκε στην Ελλάδα από τον Ιωάννη Κωλέττη για να αναλάβει καθήκοντα ιδιαιτέρου γραμματέα του πρωθυπουργού.

Το 1846, διορίστηκε υφηγητής στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και δύο μήνες μετά έκτακτος καθηγητής του Συνταγματικού και Ποινικού Δικαίου. Το 1852 απολύθηκε ως αντιανακτορικός από το Παλάτι λόγω της έντονης κριτικής που άσκησε κατά των Ανακτόρων. Επανήλθε το 1862, αμέσως μετά την εκθρόνιση του Όθωνα. «Ελευθέρους παρασκεύαζα πολίτες και ουχί ταπεινούς και εθελοδούλους υπηκόους» ήταν τα πρώτα λόγια προς τους φοιτητές του τον Νοέμβριο του 1862 μόλις αναδιορίσθηκε στην έδρα «Φιλοσοφίας του Δικαίου και του Εθνικού Δικαίου». Αυτή η ομιλία του αποτελεί μνημειακή έκφραση της ηθικής ανεξαρτησίας και της πνευματικής ευθύνης του πανεπιστημιακού δασκάλου.

Σε μια φράση εκείνης της ομιλίας του συμπύκνωσε το ήθος με το οποίο προσέγγισε τον ρόλο του πανεπιστημιακού δασκάλου: «Την επιστήμην αγαπώμεν ως Θεόσδοτον δώρημα, μηδέποτε δε μιάνωμεν αυτήν».

Από το 1854 μέχρι το 1860 υπήρξε νομικός σύμβουλος στο Υπουργείο Εσωτερικών. Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών επανήλθε το 1862, οπότε διορίσθηκε τακτικός καθηγητής του Εθνικού Δικαίου, τον επόμενο χρόνο έγινε τακτικός καθηγητής της ποινικής επιστήμης και το 1867 του Συνταγματικού και του Διεθνούς Δικαίου. Στο Πανεπιστήμιο παρέμεινε μέχρι το 1875.

Πήρε μέρος στην Β΄ Εθνική των Ελλήνων Συνέλευση στην Αθήνα (1862-1864) ως πληρεξούσιος του Πανεπιστημίου και των ελληνικών παροικιών. Στο διάστημα αυτό εργάστηκε για τη σύνταξη του τελικού σχεδίου του Συντάγματος του οποίου ήταν και εισηγητής. Για τη συνολική του προσφορά στη νομική επιστήμη διετέλεσε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας των Παρισίων και της Βασιλικής Ακαδημίας του Βελγίου.

Το Σύνταγμα του 1864, προϊόν της «Β΄ εν Αθήναις Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως» περιλάμβανε 110 άρθρα, ήταν επηρεασμένο από τα συντάγματα του Βελγίου (1831) και της Δανίας (1849) και έμελλε να ισχύσει -με τις αναθεωρήσεις του 1911 και του 1952- για περισσότερα από εκατό χρόνια.

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του νέου καταστατικού χάρτη της χώρας ήταν ότι επανέφερε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας του Συντάγματος της Τροιζήνας του 1827 και στηριζόταν από τη δημοκρατική και όχι τη μοναρχική αρχή, δηλαδή αναγνωριζόταν πλέον το έθνος, ο ελληνικός λαός, και όχι ο μονάρχης, ως πηγή και φορέας της κρατικής  εξουσίας.

Καθιέρωσε, μεταξύ άλλων, το σύστημα της τετραετούς θητείας της Βουλής, την αρχή της άμεσης, καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας, τα δικαιώματα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, ενώ κατάργησε τη Γερουσία. Παραλλήλως, υιοθέτησε τη δυνατότητα σύστασης από τη Βουλή «εξεταστικών των πραγμάτων επιτροπών». Επίσης, ο βασιλιάς διατήρησε το δικαίωμα να συγκαλεί τακτικώς και εκτάκτως τη Βουλή όπως και να τη διαλύει κατά την κρίση του, αλλά το περί διαλύσεως Διάταγμα έπρεπε να είναι προσυπογεγραμμένο από το Υπουργικό Συμβούλιο.

Όπως χαρακτηριστικά διαβάζουμε στον πρόλογο του βιβλίου «Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, Η πολυδιάστατη προσωπικότητα του πατέρα του συνταγματικού δικαίου»: «Ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος ανήκει στους ευρωπαίους επιστήμονες του δικαίου των μέσων του 19^ου αιώνα, οι οποίοι θεμελίωσαν πάνω στις βάσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού και της νεαρής τότε αστικής δημοκρατίας το πολιτειακό δίκαιο των εθνικών κρατών της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ορμώμενος από την Κύπρο, με πλούτο πνευματικών ανησυχιών και αναζητήσεων, προσέφυγε στο Παρίσι, το κέντρο των πολιτικών ιδεών που είχαν ξεπηδήσει από τον κρατήρα της Γαλλικής Επανάστασης. Με βαθιά ελληνική παιδεία, με ελληνική συνείδηση, τραυματισμένη από τον μακροχρόνιο και συνεχιζόμενο τουρκικό ζυγό της ιδιαίτερης πατρίδας του και με φιλολογικά ενδιαφέροντα και ποιητικές ευαισθησίες, συνάντησε πάνω στο έδαφος του γαλλικού φιλελληνισμού και ουμανισμού τις ιδέες του πολιτικού φιλελευθερισμού. Πάνω σε αυτές τις ιδέες άρχισε να οικοδομεί το τεράστιο έργο που άφησε πίσω του για την ελληνική πολιτεία και το πολίτευμα μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας, η οποία θα ακολουθούσε τη συνταγματική μοναρχία του οθωνικού αυταρχισμού, που με γνώση και πάθος πολέμησε. Ο Ν. Ι. Σαρίπολος, ως ισχυρή, δραστήρια και πολυσχιδής προσωπικότητα, έχτισε, το πολυσύνθετο φιλελεύθερο οικοδόμημά του, αναπτύσσοντας πολύπλευρη δράση ως ερευνητής και χαλκέντερος συγγραφέας και ως πανεπιστημιακός δάσκαλος, καθώς και με διαρκή και ακαταπόνητη δημόσια παρουσία του στα γράμματα και στην πολιτική ζωή της χώρας».

Το συγγραφικό του έργο υπήρξε πλούσιο και πολυσχιδές. Έγραψε πολλές νομικές και ιστορικές μελέτες ενώ ασχολήθηκε και με την ποίηση.

Ορισμένες από τις μελέτες του:

1. Πραγματεία του Συνταγματικού Δικαίου (2 τ. Αθήνα 1851, 5 τ. Αθήνα 1874-1875)
2. Σύστημα της εν Ελλάδι ισχυούσης ποινικής νομοθεσίας (5 τ. Αθήνα 1875)
3. Τα των εθνών εν ειρήνη και εν πολέμω νόμιμα (2 τ. Αθήνα 1860).

Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν από τη σύζυγό του τα Αυτοβιογραφικά  «Απομνημονεύματα (Αθήνα 1891) και από την κόρη του το «Τα μετά θάνατον» (Αθήνα 1890).

Ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, νυμφεύθηκε το 1847 και απέκτησε εννέα παιδιά. Του απονεμήθηκαν πολλές τιμητικές διακρίσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό. Αίθουσα στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών φέρει το όνομά του.

Η οικογένεια του Νικόλαου Ιωάννου Σαρίπολου, φρόντισε να αφήσει ένα Ίδρυμα που έχει προσφέρει εκατοντάδες υποτροφίες.

Ο μικρότερος γιος του Σαρίπολος Ν. Νικόλαος (+1944), γεννήθηκε στην Αθήνα το 1876 και σπούδασε Νομική στο Παρίσι όπου ανακηρύχθηκε διδάκτορας και τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο του γαλλικού υπ. Παιδείας για τη δίτομη εργασία του «Η δημοκρατία και η αναλογική εκλογή». Σπούδασε επίσης σε τρία Πανεπιστήμια της Γερμανίας πριν επιστρέψει στην Αθήνα και γίνει καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου.

Υποβοήθησε στην ανάδειξη, στο πλαίσιο του πανεπιστημίου, δημοσιολόγων προσανατολισμένων κατά τρόπο περισσότερο αποφασιστικό προς την κοινωνιολογική ερμηνεία και μελέτη των θεσμών, όπως ο Αλέξανδρος Σβώλος.

Από τις πολυάριθμες μελέτες και έργα του ξεχωρίζουν:

Les persones morales et leur responsabilité penale (1899), Η ιδέα της κυριαρχίας του λαού (1900), Η καθολική ψηφοφορία εν Ευρώπη και Αμερική (1900), Κρητικόν Συνταγματικόν Δίκαιον (1902), Περί του κανονιστικού δικαιώματος του βασιλέως και περί των αναγκαστικών διαταγμάτων (1903), Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου και Γενικού Δημοσίου Δικαίου (α’ τόμος, τεύχη Α-Β, 1903-4), Μελέται περί των δημοσίων υπαλλήλων (1906), Περί των ορίων του καθήκοντος υπακοής των δημοσίων υπαλλήλων εις τας προϊσταμένας αρχάς (1908), Το δημόσιο δίκαιο του Βασιλείου της Ελλάδος (Das Staatsrecht des Κönigsreichs Griechenland, 1909), Περί των προθεσμιών κυρώσεως, εκδόσεως και δημοσιεύσεως των νόμων (1911), Περί του δικαστηρίου των λειών και της εφαρμογής του δικαίου του κατά θάλασσαν πολέμου (1913), Τα αναγκαστικά διατάγματα εν Γαλλία κατά τον πόλεμον (1916), Περί της νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως εν Γαλλία κατά τον πόλεμον (1918), Περί πολιτείας και των στοιχείων αυτής (1921). Ιδιαίτερη διάδοση μεταξύ των νομικών και αποφασιστική επιρροή στο πεδίο αυτό γνώρισε το τρίτομο έργο Σύστημα του Συνταγματικού Δικαίου της Ελλάδος εν συγκρίσει προς τα των ξένων κρατών, το οποίο είχε αλλεπάλληλες εκδόσεις (4^η επαυξημένη έκδοση, 1923).

Αν ο πατέρας του έβαλε τις βάσεις του Συνταγματικού Δικαίου, ο γιος ήταν αυτός που το στέριωσε. Αποχώρησε νωρίς από το Πανεπιστήμιο λόγω ασθένειας, αλλά πρόσφερε πολλά στις κυβερνήσεις με τις υπηρεσίες του. Απεβίωσε το 1944 στην Αθήνα.

Βιβλιογραφία:

1. Επίσημος εφημερίς της Συνελεύσεως 1-6: 10 Δεκεμβρίου 1862, 16 Νοεμβρίου 1864. Αθήνα: εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 1863, σελ. 119.
2. Νικόλαος Ι. (1871). Σύνταγμα της εν Ελλάδι ισχύουσας ποινικής νομοθεσίας μετά προεισαγωγής δια της φιλοσοφίας του δικαίου και της ιστορίας των ποινικών νομοθετημάτων. Αθήνα: Τύποις Ιωάννου Σκλέπα.
3. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Τεύχος 711, Αθήνα 15 Φεβρουαρίου 1957.
4. ΚΙΤΙΟΝ – ΛΑΡΝΑΚΑ – ΣΚΑΛΑ (305).
5. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Ήβη Μαυρομούστακου, Παναγιώτης Δημητρόπουλος, Ιωάννης Στριμπής, Μαρία Διαδή, Έρη Σταυροπούλου, Λύντια Τρίχα. επιμέλεια: Γιώργος Κασιμάτης, Άννα Καραπάνου. «Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, Η πολυδιάστατη προσωπικότητα του πατέρα του συνταγματικού δικαίου» Εκδότης: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2011.

*Αναπλ. καθηγητής στο ΤΕΙ θεσσαλίας

Από το Μονάγρι Λεμεσού – a.avgoustis@hotmail.com