Χαιρετισμός Καθηγητή Ανδρέα Θεοφάνους στην παρουσίαση του βιβλίου: Ο κυπριακός κοινωνικός μετασχηματισμός

Tο βιβλίο παρουσιασίασαν σε εκδήλωση στο Αμφιθέατρο UNESCO του Πανεπιστημίου Λευκωσίας το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων σε συνεργασία με την Agora Dialogue, την Τρίτη, 22 Ιανουαρίου o Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρος Παπαπολυβίου και o Δημοσιογράφος και Μέλος ΣΕΠ του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Κώστας Βενιζέλος.

Για το βιβλίο μίλησε και ο συγγραφέας, ο οποίος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Την εκδήλωση συντόνισε η Ανώτερη Επιστημονική Συνεργάτιδα του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου.

Φίλες και Φίλοι

Κυρίες και Κύριοι

Είναι με ιδιαίτερη χαρά που απόψε το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων σε συνεργασία με την Agora Dialogue παρουσιάζουμε το βιβλίο του εκλεκτού συναδέλφου Καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Σπύρου Σακελλαρόπουλου με τίτλο Ο ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ 1191-2004: Από τη συγκρότηση στη διχοτόμηση.

Το βιβλίο αυτό εμπεριέχει πολύ χρήσιμο υλικό καθώς και μια εξαιρετική αξιολόγηση και ανάλυση των δεδομένων.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις τεράστιες προκλήσεις που έχουμε ενώπιον μας είναι υποχρέωσή μας να μαθαίνουμε την ιστορία μας.

Όχι πως μπορούμε να γυρίσουμε πίσω το ρολόι. Αλλά η ιστορία χρησιμεύει μεταξύ άλλων ως βασικός πυλώνας αυτογνωσίας και ως καθοριστικός παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν για τη διαμόρφωση πολιτικής για το μέλλον.

• Ο κοινωνικός σχηματισμός της Κύπρου από το 1191 μέχρι το 2004
• Ομιλία Πέτρου Παπαπολυβίου
• Ομιλία Κώστα Βενιζέλου
• Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου για το βιβλίο

Η Κυπριακή Δημοκρατία και ο Κυπριακός Ελληνισμός αντιμετωπίζουν σήμερα σοβαρούς υπαρξιακούς κινδύνους.  Και θα πρέπει να είμαστε σε θέση να αξιολογούμε σωστά τους στόχους της Τουρκίας καθώς και τις τοποθετήσεις, τις επιδιώξεις, τις δυνατότητες αλλά και τα όρια της τουρκοκυπριακής κοινότητας.  Προς αυτή την κατεύθυνση η συμβολή του βιβλίου είναι σημαντική.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Σπύρου Σακελλαρόπουλου εκτός από το μεγάλο όφελος της πρόσθετης γνώσης ήταν αναμενόμενο να γίνουν κάποιες διαπιστώσεις και ταυτόχρονα να εγερθούν διάφορα ερωτήματα.

Η ελληνοκυπριακή κοινότητα διακατεχόταν και εξακολουθεί να διακατέχεται από αρκετές ψευδαισθήσεις.  Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι πριν από το 1960 η θέση της τουρκικής πλευράς ήταν ότι στην περίπτωση αλλαγής του αποικιακού καθεστώτος της Μεγαλονήσου, η Κύπρος έπρεπε να επιστραφεί στην Τουρκία.  Για την τουρκική πλευρά η διχοτόμηση ήταν ένας συμβιβασμός.  Είναι επίσης σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το δοτό Σύνταγμα του 1960 δεν στηριζόταν σε ένα ενιαίο κράτος.  Το Σύνταγμα αυτό παρέπεμπε σε μια δυαρχία, θα έλεγα σε μια μορφή διοικητικής ομοσπονδίας. Τα θέματα αυτά αναδεικνύονται στο βιβλίο του συγγραφέα.

Η τουρκοκυπριακή μειονότητα δεν ήθελε με κανένα τρόπο να αποδεχθεί τα δημοκρατικά δικαιώματα της ελληνοκυπριακής πλειοψηφούσας κοινότητας.  Η πολιτική ισότητα ήταν μέρος του Συντάγματος του 1960.  Ο τρόπος που ερμηνεύεται σήμερα από την τουρκοκυπριακή πλευρά έχει πάρει μια πιο επιθετική μορφή.

Μετά τις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963-64 δημιουργήθηκε μια νέα κατάσταση πραγμάτων. Ενώ οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν από το κράτος, η Κυπριακή Δημοκρατία δεν κατέρρευσε.  Το Ψήφισμα 186 του Συμβουλίου Ασφαλείας του Μαρτίου του 1964 αποτέλεσε μια μεγάλη νίκη για την Κυπριακή Δημοκρατία και ήττα για την Τουρκία.  (Να μου επιτραπεί να προσθέσω στο σημείο αυτό ότι ο Ντεμιρέλ, μεταξύ άλλων, είχε κατηγορήσει τη Βρετανία ότι στήριξε τον Πρόεδρο Μακάριο στο πραξικόπημα που επιχείρησε ανατρέποντας τη συνταγματική τάξη.  Κατ’ ουσίαν η Κύπρος λειτουργούσε πλέον ως ένα δεύτερο ελληνικό κράτος).

Επιπρόσθετα, σε σχέση με την ταραχώδη περίοδο 1963-64 ο συγγραφέας προβαίνει σε μια εις βάθος ενδοσκόπηση και κριτική αξιολόγηση δεδομένων.  Στα πλαίσια αυτά υπάρχει και αναφορά στις διακοινοτικές συνομιλίες που έλαβαν χώρα μετά τη στροφή του Μακάριου στην πολιτική του εφικτού.  Υπογραμμίζω επί τούτου ότι λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα θεωρώ ότι η συγκεκριμένη βάση των συνομιλιών δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για μια δίκαιη λύση του Κυπριακού.  Ο συγγραφέας περιγράφει επίσης και αξιολογεί τις αντιπαραθέσεις Αθηνών και Λευκωσίας.

Με την παράθεση των ιστορικών γεγονότων, ο Καθηγητής Σπύρος Σακελλαρόπουλος τοποθετείται κριτικά στα επίμαχα θέματα.  Ο συγγραφέας θεωρεί επίσης ότι η στάση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στην τουρκική εισβολή του 1974 ήταν χλιαρή.  Και σημειώνει:

Σελ. 624-625… «Κατά συνέπεια, το συνολικό πλαίσιο αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας κινήθηκε σε πολύ γενικούς τόνους, μη δημιουργώντας ουσιαστικά προσκόμματα στη δράση της Τουρκίας, και επιτρέποντας με αυτό τον τρόπο να μεταβάλει τους συσχετισμούς, γεγονός που αντικειμενικά επικαθόρισε το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων».

Θεωρώ επίσης εξαιρετική την ανάλυση του συγγραφέα (σελ. 625-628) και την κριτική του προσέγγιση για τη στάση της Ελλάδας, της Τουρκίας και των ΗΠΑ.

Ο συγγραφέας αξιολογεί επίσης τις εξελίξεις μετά το 1974 τόσο σε σχέση για τη λύση του Κυπριακού όσο και για τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά δρώμενα.  Αναφέρεται στις εσωτερικές πολιτικές διεργασίες, στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι και στην ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου.

Αποτιμά επίσης τους λόγους της απόρριψης του Σχεδίου Ανάν (σελ. 762-769 – αναφέρεται σε 18 λόγους) τους οποίους συμμερίζομαι.  Να μου επιτρέψει ο συγγραφέας να κάνω μια μικρή λεχτική διόρθωση

Σελ. 763 (4) Τα συστατικά [συνιστώντα] κράτη είχαν το δικαίωμα να παραχωρήσουν πολιτικά δικαιώματα μόνο στους Κύπριους που κατείχαν την εσωτερική ιθαγένεια του συγκεκριμένου ομόσπονδου κράτους, με συνέπεια να μπορεί ένας Βρετανός ή ένας Ιταλός κάτοικος του κράτους να ψηφίσει ή ακόμη και να εκλεγεί σε τοπικές εκλογές λόγω του κοινοτικού κεκτημένου, και να μη μπορεί ένας Κύπριος (Αιμιλιανίδης, 2003:109).

Σημειώνω ότι ενώ όταν είχε κατατεθεί το Σχέδιο Ανάν υπήρχε ο όρος «συστατικά κράτη» στην πορεία η έννοια «συστατικό»/component έγινε «συνιστών κράτος» “constitutent state” μετά από απαίτηση της τουρκικής πλευράς. Η έννοια συνιστών ερμηνεύεται και ως συνιδρυτικό.  Είναι σημαντικό να λεχθεί ότι παρά το γεγονός ότι το Σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε εν τούτοις οι πρόνοιες για Συνιστώντα Κράτη επανήλθαν το 2008 με τη Συμφωνία Χριστόφια-Ταλάτ και το 2014 με τη Συμφωνία Αναστασιάδη-Έρογλου.

Στα συμπεράσματα (σελίδες 777-788) ο συγγραφέας εν ολίγοις λέγει πολλά, αξιολογώντας τις διαστάσεις του Κυπριακού.  Ο συγγραφέας δεν θεωρεί τη διακοινοτική διάσταση του Κυπριακού ως την κυριότερη.  Ενώ σημειώνει τη διακοινοτική διάσταση του προβλήματος, παράλληλα διαλύει αρκετούς μύθους σε σχέση με τη στάση των Τουρκοκυπρίων.

Σημειώνει, μεταξύ άλλων, (σε σχέση με τα οικονομικά δεδομένα):

Σελ. 781-782 – Η κατάσταση αυτή θα αρχίσει να εντείνεται όταν στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος θα διεισδύουν εντός του κυπριακού κοινωνικού σχηματισμού.  Η ενασχόληση των ε/κ με το εμπόριο θα τους δώσει τη δυνατότητα να αποκτήσουν σημαντική οικονομική ευμάρεια και να συγκροτήσουν τις πρώτες μορφές καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας στην Κύπρο.  Θα πρέπει να σημειωθεί πως σημαντικό ρόλο σε αυτό θα παίξει και η διαφορετική εκπαίδευση που λάμβαναν οι ε/κ σε σχέση με τους τ/κ.  Οι ε/κ παρακολουθούσαν ένα πρόγραμμα διδασκαλίας που τους κατηύθυνε περισσότερο προς το εμπόριο και τις οικονομικές ενασχολήσεις, ενώ η παιδεία των τ/κ ήταν θρησκευτικού χαρακτήρα και στόχευε κυρίως στη στελέχωση του διοικητικού μηχανισμού.  Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν, από τα τέλη του 18^ου αιώνα και καθ’ όλο τον 19^ο αιώνα, να αυξηθούν πολύ οι διαφορές μεταξύ των δύο κοινοτήτων.  Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός της μεταβίβασης της Κύπρου στους Βρετανούς που είχε ως συνέπεια οι τ/κ από πληθυσμιακή μειονότητα εντός ενός χώρου που αποτελούσαν την πολιτική πλειονότητα να μετατραπούν τόσο σε πληθυσμιακή όσο και σε πολιτική μειονότητα.  Και όχι μόνο αυτό, αλλά έπρεπε να αρχίσουν και αγώνα κατά των διεκδικήσεων των ε/κ για Ένωση με την Ελλάδα.  Έτσι, σε αντίθετη με ό,τι πιστεύεται, σχεδόν ταυτόχρονα με τον ελληνικό εθνοτισμό άρχισε να σχηματίζεται και ο τουρκικός εθνοτισμός.

Προηγουμένως ο συγγραφέας σημειώνει:

Σελ. 137 «Έτσι, όταν τον Απρίλιο του 1906 κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων υπέρ της Ένωσης στην Αμμόχωστο, οι ε/κ θα εισβάλουν, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, στον περίβολο τζαμιού, οι τ/κ θα αντιδράσουν πραγματοποιώντας συγκέντρωση στη Λευκωσία και φωνάζοντας το σύνθημα «Ζήτω ο Σουλτάνος».  Τον Οκτώβριο του 1907, επίσης, αντιπροσωπία τ/κ, στην οποία συμμετείχαν και δύο από τους τρεις μουσουλμάνους βουλευτές, οι Shevket Bey και Mehmet Zei, θα επισκεφτεί την Κωνσταντινούπολη και σε σειρά επαφών με Τούρκους επίσημους θα παρουσιάσει τα προβλήματα της κοινότητας, θέτοντας έμμεσα το ζήτημα της επιστροφής της Κύπρου στο Οθωμανικό κράτος (Περικλέους, 2007:286).

Σελ. 784 – Βεβαίως, η σημαντική τομή ήταν η συμφωνία Μακαρίου-Ντενκτάς του 1977 για τη διζωνική ομοσπονδία.  Έτσι, οι τ/κ θα κατορθώσουν αυτός ο ασαφής όρος στην πραγματικότητα να σημαίνει συνομοσπονδία.  Αν ποτέ γίνει αποδεκτό κάτι τέτοιο και από τον ε/κ λαό, τότε θα έχει επιτευχθεί και de jure η βασική στρατηγική της Τουρκίας από τη δεκαετία του 1950 και ένθεν.

Κλείνοντας θα σημειώσω ότι το βιβλίο αυτό θα πρέπει να διαβασθεί προσεκτικά απ’ όλους μας.  Προσωπικά σημειώνω ότι θα το ξαναδιαβάσω.  Συγχαρητήρια στον Καθηγητή Σπύρο Σακελλαρόπουλο.

Σας ευχαριστώ.

• Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους