«Η πολιτική διάσταση του ανθρωπιστικού ιδεώδους»

Σπίτι της Κύπρου

Τρίτη, 18 Δεκεμβρίου 2018

Σκέψεις για τη συλλογή διηγημάτων «ΕΡΡΙΚΑ» του Μάριου Μιχαηλίδη (Εκδόσεις Momentum)

• Δρ. Νίκος Ερρίκου Ιωάννου *

Η ζωή μας είναι γεμάτη με προκλήσεις, εμπειρίες, γεγονότα που άλλοτε χαρακτηρίζονται εύκολα, άλλοτε δύσκολα, ευχάριστα ή δυσάρεστα. Αρκετές φορές οι χαρακτήρες είναι τόσο συγκεχυμένοι που είναι δύσκολο να κάνουμε την κατάταξη στα μεν ή στα δε. Ενώπιον μιας τέτοιας προκλήσεως ευρίσκομαι σήμερα.

Θα σας μιλήσω αφενός σαν συμμαθητής, συνοδοιπόρος και θαυμαστής του πνευματικού έργου του Μάριου Μιχαηλίδη και αφετέρου σαν πατέρας της Έρρικας που ενέπνευσε τη συγγραφή ενός από τα διηγήματα της συλλογής στην οποία τιμητικά, εδόθη το όνομά της.

Για τη δομή των διηγημάτων, την λογοτεχνική αξία και τα συναφή, θα μιλήσουν άξιοι και καθ’ ύλην αρμόδιοι ομοτράπεζοί μου. Νιώθω όμως την ανάγκη να καταθέσω κάποιες γενικές σκέψεις που εκπορεύονται από το πρώτο σκέλος της ιδιότητος με την οποία απευθύνομαι σ’ εσάς. Εκείνο που εντυπωσιάζει στη γραφή του Μάριου είναι η άνεση που μετέρχεται και αξιοποιεί όλες τις μορφές εκφράσεως και εκπομπής της πανέμορφης αλλά και τόσο απαιτητικής Ελληνικής Γλώσσας.

Η δημοτική, η νεοελληνική, η λόγια και η αρχαϊζουσα διαπλέκονται αρμονικά και αβίαστα. Τα ποιήματά του υποστηρίζονται ευδιάκριτα από τη στιβαρή δομή του πεζού λόγου όπως αντίστοιχα η ποιητική διάθεση κάνει ανάλαφρα τα πεζά του κείμενα.

Πιστεύω ότι πάρα πολλά από τα πονήματα του συγγραφέα είναι έντονα πολιτικά, σε μία σύζευξη Πλατωνικών και Αριστοτελικών προδιαγραφών παρά τις γνωστές μεταξύ τους διαφορές. Και βέβαια αυτή η πολιτική διάσταση και έκφραση των κειμένων του δεν έχει καμία σχέση με την εκφυλισμένη σύγχρονη πολιτική φλυαρία των ταυτόχρονων και αλληλοεξουδετερούμενων μονολόγων.

Αναφέρω μονολεκτικά το ανατρεπτικό και ….οστεοθραυστικό του χιούμορ, που διανθίζει και κοσμεί τα έργα του. Όσοι έχουν διαβάσει τον «Οστεοφύλακα» θα συμφωνήσουν και όσοι δεν τον διάβασαν θα πάρουν μια τέτοια γεύση στο διήγημα «Το ανάθεμα».

Και τώρα στο κατ’ εξοχήν μερίδιό μου στην παρουσίαση, την Έρρικα.

Εκφράζω τον θαυμασμό μου γιατί σε λίγες ώρες συνύπαρξης στον ίδιο χώρο και μετά από την απλή διήγηση ενός πραγματικού γεγονότος που συνέβη στην Κύπρο ένα χρόνο νωρίτερα, ο Μάριος κατόρθωσε να κάνει το ψυχογράφημά της και με την εμπνευσμένη μυθοπλασία του να αποκαλύψει στοιχεία της ίδιας αλλά και του περιβάλλοντος που άλλος χρειάζεται χρόνια για να εμπεδώσει.

Το πραγματικό γεγονός συνέβη σε μία παραλία της Κύπρου όπου βρισκόταν με τον παππού και τη γιαγιά, άκουσε και κατανόησε τη φωνή αγωνίας μιας γυναίκας και την έσωσε από πνιγμό.

Η Έρρικα γεννήθηκε με κάποιες ατέλειες αλλά ταυτόχρονα με ένα χάρισμα μοναδικό. Χωρίς προσπάθεια ή επιτήδευση γίνεται το κέντρο του ενδιαφέροντος όπου βρεθεί. Σκορπά χαρά και αγάπη και χωρίς να το ξέρει καν, για να αποβλέψει κάπου, ΕΜΠΝΕΕΙ.

Σε ανύποπτο χρόνο, πριν γίνει αυτό που λειτούργησε σαν πρόπλασμα για το διήγημα «Η γνωριμία με την Έρρικα» η επίσης αγαπημένη λογοτέχνης Ελένη Λαδιά αφιέρωσε στην Έρρικα, για την ωραία της ψυχή, τον «Πύρρο τον Δήλιο ψαρά» στη συλλογή «Μυθολογικά Παράδοξα κι ένα διήγημα» που κυκλοφόρησε το 2007 (εκδ. Gema).

Αυτοί οι εργάτες της Τέχνης, πόσο αλήθεια κάνουν τη ζωή μας καλύτερη! Οι μουσικοί που μέσα από τη σιωπή του σύμπαντος, σημαδεύουν το πεντάγραμμο με κάτι κουκίδες και
γραμμές που μετατρέπονται σε υπέροχες μελωδίες, οι ζωγράφοι με όπλο το πινέλο και 3 χρώματα όλα κι όλα, ζωντανεύουν κόσμους ονειρικούς. Κι οι λογοτέχνες με τους συνδυασμούς των 24 γραμμάτων πλάθουν ολόκληρους κόσμους.

Κοινός παρονομαστής όλης αυτής της δημιουργίας είναι οι αμέτρητες ώρες μοναξιάς, πάλης με τον εαυτό τους και τις βιωτικές ανάγκες αλλά και πολλές, πάμπολλες πικρίες και
απογοητεύσεις, που σχεδόν ποτέ δεν μαθαίνουμε. Τους αξίζει αιώνια ευγνωμοσύνη και άπειρα ευχαριστώ.

Σε κάθε διήγημα υπάρχει τουλάχιστον ένας ήρωας, όποια χαρακτηριστικά κι αν θέλει να δώσει ο καθένας σ’ αυτόν τον όρο. Έτσι, και στην πραγματική ζωή, όλοι έχουμε ή πλάθουμε ή αναζητούμε τον ήρωά μας.

Στο διήγημα «Η γνωριμία με την Έρρικα» ο Μάριος εισήγαγε ενδεχομένως υποσυνείδητα και αντιπαραβάλλει δύο τύπους ήρωος χωρίς να αποκαλύπτει την τελική του προτίμηση.

Αντιθέτως μάλιστα στην εξέλιξή της γραφής διατυπώνει και αφήνει να αιωρούνται κάποια ερωτήματα. Είμαι σίγουρος ότι οι συνδυασμοί των πιθανών απαντήσεων είναι πάρα πολλοί. Και είναι αυτό μια από τις γοητευτικές όψεις της λογοτεχνίας που δίνει στον κάθε αναγνώστη την ελευθερία να δει ή να φανταστεί πράγματα που ενίοτε και ο συγγραφέας δεν υπονοούσε. Με δεδομένη την αναπαλλοτρίωτη ελευθερία καθενός να σεριανίσει στον μαγικό κόσμο που φτιάχνει ο λογοτέχνης, πιστεύω ότι δεν θα στερήσω από κανέναν αυτή τη χαρά αν καταθέσω τις δικές μου ερωτήσεις-ανησυχίες και απαντητικές απόπειρες.

Προφανώς, ένα πρότυπο είναι η Έρρικα. Ένα άκακο πλάσμα που για αδιευκρίνιστους λόγους υστερεί σημαντικά στην εκφορά του λόγου και την εξ αυτού εξηρτημένη επικοινωνία. Είναι προικισμένη όμως με μια συναισθηματική νοημοσύνη που της δίνει τη δυνατότητα να κάνει υπερκέραση των περιορισμών της γλωσσικής επικοινωνίας και να συμμετέχει ισότιμα χωρίς συμπλεγματικές αναστολές σ’ αυτό που καλείται κοινωνική συναλλαγή.

Εκεί που δεν το περιμένεις ακούει και κωδικοποιεί σήματα κινδύνου, ανάγκης για υποστήριξη, σε μια διάσταση που εκφεύγει της αντίληψης των κανονικών-νοημόνων, ενεργοποιεί όλες τις κρυμμένες δυνάμεις της και υπάρχει, συμπαρίσταται, δρα σωστικά. Παριστά λοιπόν ένα ηρωικό πρότυπο που δεν προσφέρεται για προσπάθεια μίμησης, γιατί, αυτό που την χαρακτηρίζει είναι πολύ βαθύ, εσωτερικό, αδιευκρίνιστο, άρα δεν μπορεί να αναπαραχθεί.

Σ’ αυτό το σημείο αποκαλύπτεται ακόμα κάτι μοναδικό. Δεν προκαλεί σε κανένα ζήλια ή φθόνο ή κακεντρέχεια. Μόνο συμπάθεια, συγκίνηση και αγάπη.

Θα κάνω μια εκτροπή από την αρχή μου να σχολιάζω μόνο με τον Λόγο ένα λογοτεχνικό κείμενο και θα δείξω τρεις φωτογραφίες οι οποίες σημειωτέον αποτελούν ένα παράλληλο κόσμο για την Έρρικα. Περνά πολλές ώρες συνομιλώντας μαζί τους.

Στέκομαι λίγο στο Λόγο γιατί σ’ αυτή την Πόλη πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια οι Έλληνες εγκαθίδρυσαν τον Πολιτισμό του Λόγου. Αυτό το επίτευγμα ικανοποίησε την επιθυμία τους για
κατανόηση του Ανθρώπου.

Το επόμενο βήμα ήταν η επικοινωνία την οποία βέβαια συνδράμει η εικόνα όταν είναι συμπληρωματικό στοιχείο και δεν γίνονται υπερβολές η υποκατάστασή του.

Για σκεφτείτε, εδώ που μιλάμε, σ’ αυτούς τους δρόμους κάποτε περπατούσε ο Περικλής, ο Σωκράτης, ο Αισχύλος…

Έλεγα να μείνω μέχρις εδώ, αλλά οι αναφορές στις εφηβικές ανησυχίες και απογοητεύσεις με προκαλούν να κάνω 1-2 σύντομα σχόλια.

Το ερώτημα «τι τα θέλαμε τα τόσα ΖΗΤΩ» βασανιστικό και επίμονο επανέρχεται, πολύ περισσότερο όταν συνοδεύεται από την ανάμνηση μορφών σαν του Ευαγόρα και του Γρηγόρη που ήταν και εξακολουθούν να είναι οι Ήρωές μας.

Είναι, γιατί έδωσαν τη ζωή τους για ιδανικά που δυστυχώς κάποιοι τολμούν να περιπαίζουν.

Ας είναι. Για μας θα είναι πάντα Ήρωες-Πρότυπα γιατί με τίποτα δεν μπορούν να εκπέσουν από το βάθρο που τους ανέβασε η θυσία τους. Οι δεκαετίες που σωρεύτηκαν
στην πλάτη μας είναι αυτόχρημα απαγορευτικές ακόμη και να σκεφτούμε να τους μιμηθούμε.

Δεν είναι όμως θαυμαστό και υπέροχο, ολοκληρώνοντας την 7η δεκαετία της ζωής μας, να στεκόμαστε προσοχή, όπως τότε που ήμασταν έφηβοι μπροστά τους; Σ’ αυτούς που θα
μπορούσαν, έχοντας εξασφαλίσει την αιώνια νεότητα, να είναι παιδιά ή εγγόνια μας.

Και τα δύο ηρωικά πρότυπα που πραγματεύεσαι αδελφέ Μάριε, είναι αψεγάδιαστα, λευκά σαν το γιασεμί είτε βραδιάζει είτε φέγγει.

Είμαστε ευτυχείς και ευγνώμονες που γίναμε κοινωνοί τους και μακάρι με τη δύναμη της πέννας σου να ωσμώσουν μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.

Κλείνω με έναν νοσταλγικό σχολιασμό μιας ακόμα φωτογραφίας.

Ήταν 15 Ιανουαρίου 1967 και σύσσωμη η μαθητική κοινωνία της Λευκωσίας διαδήλωνε για την επέτειο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος του 1950.

Είχαμε τότε το προνόμιο να επιδώσουμε σχετικό ψήφισμα στον Πρέσβη της Μητρός Πατρίδος και να απευθύνουμε χαιρετισμό από την είσοδο της Ελληνικής Πρεσβείας.

Ανάμεσα στους συμμαθητές μας που ζητωκραύγαζαν ενθουσιωδώς και φαίνονται στη φωτογραφία, το 1974 κάποιοι ακολούθησαν τα βήματα των ηρώων της ΕΟΚΑ. Με την δυνατότητα που δίνει η μεγέθυνση των προσώπων κάποια απ’ αυτά μεγαλώνουν, ζωντανεύουν και μετά διασπώνται και χάνονται όπως τα όνειρα που όμως εμείς θα τιμούμε για πάντα.

• Καρδιολόγος