Βρετανοί βασανιστές – Σπύρος Χατζηγιακουμή…
- – και η αλήθεια: Κυθρέα 1958
Στις 28 Απριλίου 2018 η βρετανική εφημερίδα Mail της Κυριακής, δημοσίευσε ειδησεογραφικό της Polly Dunbar, με τίτλο «Το μυστικό ‘στρατόπεδο βασανιστηρίων’ της Βρετανίας και η δυσωδία μίας συγκάλυψης: Πώς οι γενναίοι άνδρες που διαμαρτυρήθηκαν για την κακοποίηση Ελληνοκυπρίων φυλακισμένων σε βρετανική βάση στην Κύπρο καταδιώχθηκαν και περιφρονήθηκαν… μέχρι τώρα».
Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία στις 21.3.2018 του νέου βιβλίου για την ιστορία του Τάγματος των Grenadier Guards (που υπηρέτησαν και στη Κύπρο κατά διαστήματα) με τίτλο «Unsung Heroes … and a few villains» του συγγραφέα Algy Cluff, και στο οποίο περιλαμβάνεται πλέον η μαρτυρία για βασανισμούς Ελλήνων στο χωριό Κυθρέα, τον Οκτώβριο του 1958.
Συνοπτικά το κείμενο καλύπτει αναφορά του 79χρονου σήμερα Jamie Eykyn, 19χρονο Υπολοχαγού τότε στρατιώτη με το τάγμα των Grenadier Guards στην Κύπρο, για ένα κρυφό κέντρο ανακρίσεων/βασανιστηρίων Ελλήνων αγωνιστών της ΕΟΚΑ 1955-59 στο χωριό Κυθρέα.
Μάρτυρας ο ίδιος και άλλοι του τάγματός του για βασανισμούς Ελλήνων και ενός που πέθανε στα χέρια των βασανιστών του στις 16 Οκτωβρίου 1958, ονόματι Σπύρος Χατζηγιακουμή. Δίχως κανένας από τα μέλη των μυστικών υπηρεσιών (Ιντελλιτζενς) να καταδικαστεί. Ο Eykyn ενημέρωσε τότε τον ανώτερο του Ταγματάρχη Michael Stourton ο οποίος ενδιαφέρθηκε άμεσα και πήγε μέχρι τον κυβερνήτη Sir Hugh Foot καταγγέλλοντας τους βασανισμούς αλλά μέχρι να πάει εκεί ο κυβερνήτης, δεν βρήκε τίποτα.
Χαρακτηριστικό της πρακτικής των βασανιστών είναι η αναφορά του 79χρονου ότι «Δύο μέρες αργότερα ένας Έλληνας υπεύθυνος του κέντρου (βασανιστήριο)» του είπε ότι ένας κρατούμενος δεν άντεξε και πέθανε ανακρινόμενος και ότι του έβαλαν πάγο στο σώμα για να μην μαυρίσει από το ξύλο αλλά του είπε επίσης ότι «λέμε ότι πέθανε καθώς προσπαθούσε να δραπετεύσει».
- Λογοκρίθηκε η αναφορά
Την δεκαετία του 1990 όταν ο Stourton έμαθε ότι γραφόταν (το πρώτο) βιβλίο από τον Συνταγματάρχη Oliver Lindsay για την ιστορία των Grenadier Guards, του ανέφερε το περιστατικό και του ζήτησε να περιληφθεί στο βιβλίο για να τονιστεί ότι αυτά τα βασανιστήρια δεν γίνονταν από τους στρατιώτες του τάγματος του, αλλά από ανθρώπους των μυστικών υπηρεσιών.
Ο συγγραφέας δέχθηκε και περιέλαβε στο βιβλίο τα όσα του είπαν οι Eykyn και Stourton αλλά όταν αυτό εστάλη για έγκριση στο βρετανικό Υπουργείο Άμυνας, λογοκρίθηκε η σχετική αναφορά και δεν περιελήφθη.
Εν τω μεταξύ ο Stourton πέθανε το 2001 απογοητευμένος για την περιφρόνηση που έτυχε όλα τα χρόνια μετά το 1958 απλά γιατί ήθελε να πει την αλήθεια αλλά άφησε το αρχείο του στα παιδιά του τα οποία έδωσαν τις πληροφορίες στην εφημερίδα. Σήμερα, είπε ο Eykyn, η οικογένεια του Stourton είναι ευχαριστημένη που βγήκε η αλήθεια, όσο και ο ίδιος τόσο για τον φίλο του όσο και για τους κρατούμενος που βασανίστηκαν, «έστω και τώρα είναι σημαντικό να λεχθούν τα πράγματα όπως είχαν», τόνισε.
Τα έγγραφα στο Εθνικό Αρχείο
Με την αποδέσμευση της δεύτερης δόσης των ‘Ξεχασμένων εγγράφων» της αποικιοκρατίας, είχα αναφέρει στο 3ο μέρους της κάλυψης μας στη Σημερινή στις 30 Ιουλίου 2012 ότι τα έγγραφα αυτά αναφέρονται και στους βασανισμούς και κακομεταχείριση συλληφθέντων μελών της ΕΟΚΑ …και περιπτώσεις και καταθέσεις για πολλά χωριά ξεχωριστά.
Γι΄αυτό ανατρέξαμε στους εν λόγω φακέλους και βρήκαμε τις λεπτομέρειες της υπόθεσης καθώς και την απόφαση της Ακρόασης για εξακρίβωση της αιτίας θανάτου (Inquest) με την υπογραφή του Iατροδικαστή κ. Χρήστου Ιωαννίδη, (Coroner) που εκδόθηκε στις 22.10.1959.
- Προηγήθηκαν…
Στις 3 Οκτωβρίου 1958 δολοφονήθηκε στην Αμμόχωστο η Catherine Cutliffe σύζυγος στρατιωτικού και είχαν δημιουργηθεί ταραχές. Οι Βρετανοί προέβαιναν σε μαζικές συλλήψεις υπόπτων με αποτέλεσμα τον τραυματισμό εκατοντάδων Ελλήνων της Κύπρου αλλά και θανάτων. Στις 4 Οκτωβρίου τηλεγράφημα του Sir Hugh Foot προς τον Υπ. Αποικιών στο Λονδίνο αναφέρει τον τραυματισμό περίπου 250, και δύο που πέθαναν ο ένας με τραύμα στο κεφάλι ενώ δεν γνώριζαν την αιτία θανάτου του δεύτερου καθώς και ένα κορίτσι που πέθανε από καρδιακή προσβολή, όπως λέχθηκε.
- Επιχείρηση συλλήψεων στο χωριό Κυθρέα
Στις 13 Οκτωβρίου τα σώματα ασφαλείας της αποικιοκρατίας προέβησαν σε επιχείρηση έρευνας και συλλήψεων στην περιοχή Κυθρέας. Ο Σπύρος Χατζηγιακουμή ήταν ένας από τους συλληφθέντες. Πέθανε στις16 Οκτωβρίου 1958 στα χέρια των ανακριτών κατόπιν άγριου βασανισμού. Οι βασανιστές/ανακριτές υπεύθυνοι για τον θάνατό του ευκόλως επικαλέστηκαν ότι αυτός έτρεξε να δραπετεύσει, αυτοί έτρεξαν να τον συλλάβουν έγινε συμπλοκή μεταξύ τους, όταν αυτός έπεσε, κτύπησε και προκλήθηκε ο θάνατός του. (Θυμίζουμε ότι αυτό είχαν πεί και στον Υπολοχαγό ότι επικαλούνται σε τέτοιες περιπτώσεις).
Οι τέσσερεις στα χέρια των οποίων έχασε τη ζωή του ο Χατζηγιακουμή ήσαν ο Capt Tracey, District Intelligence Officer, o Sgt. Major Barlow, o Sgt. Newport, αμφότεροι του 1st Battalion of Lancashire Fusiliers and ένας Τούρκος αστυνομικός ονόματι Nedjat Yousouf.
Η σύζυγος του Σπύρου Χατζηγιακουμή, Ειρήνη Σπύρου, απαντώντας στην ανακριτική σε ερώτηση του δικηγόρου της κ. Λέλλου Δημητριάδη, δήλωσε ότι η τελευταία φορά που είχε δει τον σύζυγό της ήταν τη Δευτέρα 13 Οκτωβρίου 1958, όταν είχε συλληφθεί και έδειξε και μία τσάντα, την οποία του είχε πάρει με φαγώσιμα καθώς βρισκόταν υπό κράτηση, και την οποία βρήκε στη μάντρα του Σαββή Καλογήρου στο χωριό. Της είχαν πει ότι κτύπησαν τον σύζυγο της στη μάντρα.
Η απόφαση του Ιατροδικαστή (Υπόθεση υπ. Αριθμό 232/58)
- Αφύσικος ο θάνατος του Σπύρου Χατζηγιακουμή
Στην απόφασή του ο Ιατροδικαστής έγραψε ότι «τα Σώματα Ασφαλείας σε επιχείρησή τους στις 13 Οκτωβρίου 1958 συνέλαβαν μεγάλο αριθμό ανθρώπων μεταξύ των οποίων και τον Σπύρο Χατζηγιακουμή. Η εκδοχή, των Σωμάτων Ασφαλείας για τον τρόπο που βρήκε το θάνατό του ο Σπύρος Χαζηγιακουμή είναι ότι αυτός προσπάθησε να δραπετεύσει καθώς οδηγούσε τα Σώματα Ασφαλείας σε υποτιθέμενο κρησφύγετο, έγινε συμπλοκή, έπεσε, κτύπησε και πέθανε». (Ο ισχυρισμός σε άλλο έγγραφο είναι πως ο Σπ. Χατζηγιακουμή θα τους αποκάλυπτε κρησφύγετο στη μάντρα).
΄Όμως ο Ιατροδικαστής βρήκε αλλοπρόσαλλες τις μαρτυρίες που έδωσαν τα 4 άτομα των Σωμάτων Ασφαλείας, δεν τις δέχθηκε ως πειστικές και τις απέρριψε. Έτσι ολοκληρώνοντας την απόφασή του βρήκε ότι ο Σπύρος Χατζηγιακουμή είχε ένα αφύσικο θάνατο. Έγραψε συγκεκριμένα:
«Το καθήκον μου βάση του νόμου είναι να αποφανθώ ποίος ήταν ο αποθανών, που, πότε και πως πέθανε. Το ποιος ήταν και πότε πέθανε επιβεβαιώθηκε… ως προς το που πέθανε νομίζω μπορώ να πώ με κάποια σιγουριά ότι βρήκε το θάνατό του είτε (στο χωριό) ή κοντά στο χωριό Κυθρέα, όμως ως προς πως πέθανε η απόφαση πρέπει αναγκαστικά να υποφέρει και να μείνει ανοικτή.
Επομένως, η απόφασή μου είναι ότι ο αποθανών Σπύρος Χατζηγιακουμή, από την Κυθρέα, ηλικίας 26 ετών, βοσκός στο επάγγελμα, πέθανε στις 16 Οκτωβρίου 1958, με ένα αφύσικο θάνατο, μάλλον είτε στο χωριό είτε κοντά στο χωριό Κυθρέα, καθώς βρισκόταν στα χέρια των Σωμάτων Ασφαλείας, κάτω από συνθήκες που δεν έχουν εξακριβωθεί.
Συνθήκες θανάτου – άγνωστες, πόρισμα, επομένως ανοικτό.
Υπογραφή Χρήστος Ιωαννίδης, Ιατροδικαστής».
(Συνήθης τακτική των Σωμάτων Ασφαλείας προφανώς να καταθέτουν αντικρουόμενες «μαρτυρίες» για να μην μπορούν οι Ιατροδικαστές να βγάζουν ενοχοποιητικές αποφάσεις εναντίον τους).
- Οι δικηγόροι ζητούν να ξανα-ανοίξει η υπόθεση
Η επιστολή των δικηγόρων 20.2.1960
Στις 20 Φεβρουαρίου 1960 οι δικηγόροι της οικογένειας του μ. Σπύρου Χατζηγιακουμή, του δικηγορικού γραφείου Παυλίδη και Τριανταφυλλίδη, με επιστολή τους προς τον Γενικό Εισαγγελέα (της ακόμα αποικίας Κύπρου), ζήτησαν να τους επιτραπεί να αποταθούν στον Πρόεδρο του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας για να ξανα-ανοίξει η Ακρόαση της υπόθεσης (Inquest) εφόσον όπως έγραψαν, είχαν να παρουσιάζουν περαιτέρω μαρτυρία ούτως ώστε να βοηθηθεί ο Ιατροδικαστής να αποφασίσει ως προς το πώς πέθανε. Οι δύο μάρτυρες των δικηγόρων ήσαν οι Τούρκοι Kemal Yiacoup από την Πέτρα του Διγενή και ο Ali Hassan από τον Κορνόκηπο. Αμφότεροι ισχυρίζονταν ότι ήσαν παρόντες όταν βασανιζόταν ο Χατζηγιακουμή στα χέρια των Σωμάτων Ασφαλείας και λίγο πριν πεθάνει.
- Αρνητικός ο Γενικός Εισαγγελέας συγκαλύπτει το βασανισμό
Δεν ήταν «προς το δημόσιο συμφέρον»!
Η αρνητική απόφαση του Γενικού Εισαγγελέα 5 Μαΐου 1960. Να σημειωθεί η χειρόγραφη σημείωση του Σερ Χιού Φούτ με τα αρχικά του 10.5.1960, συμφωνώντας με τον Γενικό Εισαγγελέα.
Ο Γενικός Εισαγγελέας, όμως, (σχεδόν τρείς μήνες πριν την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας), αποφάνθηκε ότι δεν «ήταν προς το δημόσιο συμφέρον» να ξανανοίξει η υπόθεση και ότι ήταν μια υπόθεση που δεν έπρεπε να εγκρίνει. Είχε διαβάσει, έγραψε στις 22 Μαΐου 1960 προς το Κυβερνείο με αντίγραφο στο CID, τα πρακτικά της ακροαματικής (του 1958) από τα οποία εξαγόταν ότι ο αποθανών είχε βασανιστεί κατά την διάρκεια ανάκρισης. «Οι στρατιωτικοί μάρτυρες που τον είχαν υπό την κράτησή τους, είπαν ότι προσπάθησε να δραπετεύσει και έτρεξαν πίσω του, εκείνος έπεσε και κτύπησε και το κτύπημα ήταν ο λόγος του θανάτου του.
Ο Ιατροδικαστής δεν ικανοποιήθηκε από τις μαρτυρίες αυτές αλλά δεν είχε άλλη επιλογή από το να επιβεβαιώσει μόνο το θάνατο δίχως να καθορίσει την αιτία (open verdict)», σημείωσε ο Γενικός Εισαγγελέας. ( Ο Σερ Χιού Φούτ συμφώνησε με τον Γενικό Εισαγγελέα 10.5.1960).
Όμως, ενδιαφέρει και το ότι ο Γενικός Εισαγγελέας επίσης έγραψε ότι ζήτησε από τον Επιθεωρητή (Inspector) Johnson ο οποίος είχε ερευνήσει την υπόθεση και ακόμα βρισκόταν στην Κύπρο, «να προβεί σε διακριτική έρευνα για να εξακριβώσει τι ακριβώς γνώριζαν οι δύο Τούρκοι που είχαν ως μάρτυρες οι δικηγόροι».
Υ.Γ. 1) Στο δημοσίευμα της Mail γράφτηκε ότι αργότερα είπαν στον Stourton ότι δύο αξιωματικοί χάριν της αποκάλυψης του είχαν καταδικαστεί από στρατοδικείο και απολυθεί. Όμως, στους φακέλους στο Κρατικό Αρχείο δεν υπάρχει τέτοια αναφορά.
Υ.Γ 2) Σημειώνεται επίσης ότι ορισμένα έγγραφα για το θέμα αυτό παραμένουν απόρρητα για 121 χρόνια με αποδέσμευση την 1 Ιανουαρίου 2082.
- Ερευνήτρια/δημοσιογράφος