Ο ελέφαντας, το άλογο και τα αμείλικτα
Όταν, σε νεαρή ηλικία, πηγαίναμε τα καλοκαίρια οικογενειακώς στο Τρόοδος, μου άρεσε να ενοικιάζω άλογο και να καλπάζω μέσα στο δάσος (χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις ιππασίας) και να φαντάζομαι ότι βρίσκομαι στην άγρια Δύση.
Ώσπου μια μέρα ο ιδιοκτήτης του αλόγου ξέχασε να δέσει τη σέλα στο άλογο.
Εφόσον πήγαινα ευθεία γραμμή δεν υπήρχε πρόβλημα αλλά όταν περνώντας δίπλα σε ένα γκρεμό, προσπάθησα να στρίψω στο μονοπάτι η σέλα έφυγε από τη θέση της και απότομα έγειρα στο πλευρό.
Τα γκέμια μου ξέφυγαν από το χέρια και κυριολεκτικά πάγωσα, σκέφτηκα δεν είχα τρόπο να σταματήσω το άλογο. Τελικά το άλογο απλά τράβηξε πιο μέσα και σταμάτησε από μόνο του.
Όταν συνήλθα από τον πανικό, αντιλήφθηκα ότι το άλογο ήξερε ακριβώς τι έκαμνε. Είχε αδέξιους αναβάτες για χρόνια και έκαμε αυτή τη διαδρομή συνεχώς, εξάλλου δεν ήθελε ούτε αυτό να πέσει στο γκρεμό.
Η ανθρώπινη σκέψη βασίζεται στη μεταφορική έννοια. Για να κατανοήσουμε νέα ή πολύπλοκα πράματα, κτίζουμε πάνω σε προυπάρχουσες γνώσεις. Π.χ. όταν λέμε «η ζωή είναι ένα ταξίδι» αντιλαμβανόμαστε ότι πρώτα γίνεται αναγνώριση του εδάφους, γίνεται επιλογή κατεύθυνσης και συνταξιδιωτών και μένει να απολαύσουμε το ταξίδι προς τη Ιθάκη.
Σε όλη την ιστορία του ανθρώπου, ο άνθρωπος συνυπήρχε με τα ζώα και προσπαθούσε να τα δαμάσει. Γι’αυτό και τα ζώα χρησιμοποιήθηκαν διαχρονικά μεταφορικά, στην προσπάθεια να εξηγηθεί η λειτουργία του νου.
Ο Βούδας παρομοίασε το νου με ένα άγριο ελέφαντα που τείνει να καλπάσει αδέσποτος όπου τον οδηγήσουν οι αχαλίνωτες εγωϊστικές επιθυμίες του ανθρώπου εκτός αν τις χαλιναγωγήσει.
Ο Πλάτων παρομοίασε την ψυχή με ένα φτερωτό άρμα που το σύρουν δυο άλογα και το διευθύνει ένας ηνίοχος, για να εξηγήσει τη θεωρία του ότι η ψυχή αποτελείται από τρία συμπληρωματικά μέρη: Ο ηνίοχος είναι το λογιστικόν (ο νους) αφορά στις λογικές λειτουργίες του ανθρώπου. Το ένα άλογο είναι κακότροπο, συμβολίζει το αισθησιακό στοιχείο του ανθρώπου (επιθυμητικόν), τη σάρκα, έδρα των κατώτερων ορμών και επιθυμιών (αυτοσυντήρηση, διαιώνιση του είδους, πλουτισμός, απληστία, φαγητό, ποτό κτλ.). Το άλλο άλογο είναι καλότροπο (θυμικό, βουλητικόν), αφορά στον συναισθηματικό κόσμο (συναισθήματα, πίστη, ηθική, ιδεολογίες, θάρρος, αρετή, ελπίδα, ελευθερία, δικαιοσύνη, σύνεση, τιμή, δόξα, αξιοπρέπεια κλπ.). Το όλο σύμπλεγμα είναι ενιαίο και αδιαίρετο και εναπόκειται στην δεξιοτεχνία του ηνίοχου να κατευθύνει τα άλογα σωστά για να υπάρχει αρμονία.
Ο νους άρχει και προστάζει το βουλητικόν που υπακούει και συνοδοιπορούν ώστε να δαμάσουν το επιθυμητικόν και να επέλθει ευταξία, αρμονία.
2300 χρόνια μετά, για να εξηγηθεί η θεωρία του Sigmund Freud περί ψυχής χρησιμοποιείται κάτι ανάλογο: ένα βικτωριανό άρμα με ένα άλογο που ο οδηγός (ego) (συνειδητό, λογικό), προσπαθεί απεγνωσμένα να ελέγξει ένα πεινασμένο, ανυπάκουο άλογο (id) (τάση για απολαύσεις) ενώ στο πίσω κάθισμα κάθεται ο πατέρας του οδηγού (superego) (συμβάσεις κοινωνίας) που του παραγγέλλει.
Και οι τρεις, Freud, Πλάτων και Βούδας έζησαν σε ένα περιβάλλον όπου ήταν εξοικειωμένοι με τα ζώα. Γνώριζαν την πάλη που χρειαζόταν να τιθασεύσουν τα ζώα.
Τώρα θα μου πείτε πού θυμήθηκα τους ελέφαντες, τα άρματα και τα άλογα.
Πώς να μη τα θυμηθώ ζώντας στην κοινωνία μας και παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα;
Ο ελέφαντας ή το κακό άλογο έχουν αφηνιάσει.
Το χρήμα εξουσιάζει τα πάντα. Χάθηκε το φιλότιμο στον άνθρωπο, μας έμειναν οι ασπόνδυλοι.
Η αξιοπρέπεια και η ανάληψη ευθυνών ανύπαρκτες. Ψάχνουμε εξιλαστήρια θύματα στα κατώτερα στρώματα, κάποιο αδύνατο ανθρωπάκι που δεν θα έχει κόμμα πίσω του και κανένα να τον υπερασπιστεί να του τα φορτώσουμε για να φανούμε «αμείλικτοι».
Έλεος πλέον σε αυτό τον τόπο …