Οι καράολοι, ο Ιούδας, ο Trump και το διαδίκτυο
Ζούμε στην εποχή της πληροφόρησης, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook) και της ελεύθερης διακίνησης ιδεών.
Οι πληροφορίες (αληθείς ή ψευδείς) μεταδίδονται αστραπιαία και μπορούν να κάμουν τη ζημιά τους αφού θα περάσει καιρός να λάμψει (κάποτε) η αλήθεια ή να ξεκαθαρίσει κάποιος το όνομά του.
Μια πληροφορία, επαληθευμένη ή όχι, ταξιδεύει ελεύθερα στο διαδίκτυο, προσφέροντας πιθανότητες παραπληροφόρησης και διάδοσης ψευδών ειδήσεων στο κοινό σε μια απίστευτη κλίμακα.
Μια έρευνα του Pew Centre έδειξε ότι η πλειοψηφία (62%) των ενήλικων Αμερικανών ενημερώνονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το διαδίκτυο έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που επικοινωνεί ο άνθρωπος και παρόλο που θεωρήθηκε αρχικά (2000) ότι η δημιουργία blogs θα βοηθούσε την ελεύθερη έκφραση, οι παρενέργειες είναι ότι ομοϊδεάτες δικτυώνονται, διαδίδουν ψέματα, οργανώνονται και συσπειρώνονται πιο εύκολα (ISIS). Υπάρχει απεριόριστη εικονική επικοινωνία, όπου ευδοκιμεί πολιτική αποκήρυξης γεγονότων και κοινής λογικής. Αποτέλεσμα οξύνονται οι πολώσεις, καταστρέφεται η διανοητική ακεραιότητα και βλάπτεται ο δημοκρατικός ιστός.
Οι πολιτικές διαφορές όσο αφορά την ιδεολογία μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα αφού πρόκειται περισσότερο για μια μάχη μεταξύ πραγματικών γεγονότων και ψεύδους (ειδική ορολογία post-truth=μετα-αλήθεια). Υποδεικνύονται περιστάσεις υπό τις οποίες οι συγκινησιακές και προσωπικές πεποιθήσεις έχουν περισσότερη επιρροή παρά τα αντικειμενικά γεγονότα στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Το περιοδικό Economist έχει αφιερώσει πολλές αναλύσεις για την πολιτική της μετά αλήθειας (post-truth) την οποία ορίζει ως «Εξάρτηση από ισχυρισμούς που” αισθάνονται αληθινές “αλλά δεν έχουν ουσιαστική βάση». Παραμένουν ισχυρισμοί στις πλείστες των περιπτώσεων, χωρίς επαλήθευση και έχουν ελάχιστες έως καθόλου επιπτώσεις στους ένοχους. Ακόμα και στις περιπτώσεις που οι ισχυρισμοί αποδειχτούν πέραν πάσης αμφιβολίας ως ψέματα, ο δράστης δεν χαρακτηρίζεται ως παράνομος.
Ο κοινός παρονομαστής αυτών των ισχυρισμών είναι ότι απευθύνονται στα συναισθήματα και στο ένστικτο παρά βασίζονται στα γεγονότα και αποδεικτικά στοιχεία. Αυτές οι ψευδείς ειδήσεις και η συνωμοσιολογία πολλαπλασιάζονται με αστραπιαία ταχύτητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (viral), δημιουργώντας διαφορετικές πραγματικότητες και εξυπηρετώντας την προπαγάνδα. Η μεθοδολογία αυτή όχι μόνο αποτελεί απειλή στη φιλελεύθερη δημοκρατία και στους θεσμούς της αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτει την τρωτότητα της φιλελεύθερης τάξης. Παρόλο που το ψέμα δεν είναι καινούργιο στον κόσμο στης πολιτικής, τα προαναφερθέντα αποτελούν σύμπτωμα ενός μεγαλύτερου προβλήματος, που αφορά την λογοδοσία στην ηλεκτρονική κοινότητα.
Για παράδειγμα τα tweets του Παμπορίδη: «θα βγουν οι καραόλοι …», «θα φανερωθεί ο Ιούδας …».
Δεν εξετάζομε το ορθό ή όχι των μηνυμάτων μηνύματος, απλά σχολιάζουμε την μεθοδολογία και τις συνέπειες. Είτε βγουν οι καραόλοι είτε όχι, είτε φανερωθεί ο Ιούδας (αν υπάρχει) είτε όχι, οι εντυπώσεις δημιουργήθηκαν και η συνωμοσιολογία πήρε φωτιά. Μόνο ο χρόνος και η εφαρμογή θα δείξουν αν όντως χρειαζόνταν τροπολογίες το σύστημα.
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, έχει επανειλημμένα χαρακτηρίσει ως ψεύδη διασταυρωμένες και επαληθευμένες ειδήσεις μεγάλων ειδησεογραφικών πρακτορείων απλά για να υποτιμήσει ή καταγγείλει τυχόν δυσάρεστα ή άβολα γεγονότα.
Η διάδοση ψευδών ειδήσεων παίζει σημαντικό ρόλο και στην πολιτική σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Oxford, Nayef Al–Rodham, στο σχετικό άρθρο “Post–Truth Politics” (2017):
Π.χ. 1) Ισχυρισμοί για τα χρήματα που απέσπασε η ΕΕ από το Ηνωμένο Βασίλειο βοήθησαν το Brexit.
2) Ισχυρισμοί της Ρωσικής κυβέρνησης ότι η Ουκρανική κυβέρνηση σταύρωσε ένα παιδί, που αναζωπύρωσε εχθρικές σχέσεις .
3) Ισχυρισμοί της Τουρκοκυπριακή ηγεσίας ότι Ελληνοκύπριοι σκότωσαν μια μητέρα και τα παιδιά της στην μπανιέρα (οπότε εξηγείται «εκάμαμεν κι εμείς πολλά»).
Έρευνες στη νευροεπιστήμη εξηγούν γιατί οι ψευδείς ειδήσεις είναι πιο δελεαστικές και εξαπλώνονται πιο εύκολα. Η σκέψη μας επηρεάζεται περισσότερο από τα συναισθήματα παρά από το «ορθολογικό» μέρος της λήψης αποφάσεων (προμετωπιαίος φλοιός του εγκεφάλου).
Πώς προχωρούμε;
Ο Nayef εξηγεί ότι επιβάλλεται να υπάρχει τρόπος ελέγχου των πληροφοριών που διαδίδονται ελεύθερα με τη δημιουργία καινοτόμων τεχνολογικών εργαλείων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδότησε ένα τεχνολογικό πρόγραμμα (PHEME, 2014) που να επαληθεύει πληροφορίες. Πριν τις εκλογές της (2017) η Γερμανία ζήτησε από το Facebook να εισαγάγει εργαλείο φιλτραρίσματος πληροφοριών. Η ιδιωτική πλατφόρμα Check ελέγχει την αξιοπιστία των πηγών.
Χρειάζεται η εμπλοκή ειδικών επιστημόνων στην επαλήθευση των πηγών και η σθεναρή αντίδραση κυβερνήσεων στη διάδοση ψευδών ειδήσεων χωρίς να εμποδίζεται η ελευθερία λόγου.