Αξιωματούχοι, διαφθορά και το «ψάρι που βρωμά από το κεφάλι»
Δημοσιεύτηκε τελευταία στον ημερήσιο τύπο η έρευνα της ΕΥ για θέματα απάτης (EMEIA Fraud Survey) που κατέγραψε τις απόψεις 4,100 στελεχών μεγάλων επιχειρήσεων 41 χωρών. Η Κύπρος κατετάγη δεύτερη μετά την Ουκρανία.
Η λαϊκή σοφία λέει «το σάπιο μήλο μέσα στο βαρέλι, σαπίζει και το γερό» αλλά τι γίνεται αν το ίδιο το βαρέλι είναι σάπιο;
Μελέτη αποδεικνύει ότι η κρατική διαφθορά επηρεάζει αρνητικά και ενισχυτικά την ανήθικη συμπεριφορά των πολιτών. Όταν ένας συνάδελφος χρησιμοποιεί ανήθικες/ανέντιμες μεθόδους αυτό επηρεάζει αρνητικά τους συναδέλφους του που τείνουν να τον μιμηθούν. Όμως πώς επιδρά η ανήθικη συμπεριφορά αξιωματούχων στο κοινωνικό σύνολο; Οι κοινωνιολόγοι Simon Gächter του Πανεπιστημίου Nottingham, Αγγλίας και ο Jonathan Schulz του Πανεπιστημίου Yale ανακοίνωσαν τα σχετικά συμπεράσματα τους στο περιοδικό Nature (531, 496–499 (24/3/2016).
Τα ευρήματά τους απέδειξαν ότι η κρατική διαφθορά καθορίζει και το επίπεδο ηθικής συμπεριφοράς των πολιτών. Οι ερευνητές μελέτησαν πρώτα δείκτες πολιτικής απάτης, φοροδιαφυγής και διαφθοράς σε κάθε χώρα. Ακολούθως, ζήτησαν από 2,568 συμμετέχοντες από 23 χώρες, να ρίξουν ζάρι και να δηλώσουν το αποτέλεσμα οπότε έπαιρναν ανάλογο χρηματικό ποσό (υπόψη ότι νόμιζαν ότι κανένας δεν έβλεπε τι έριχναν). Συμμετέχοντες από χώρες με μεγάλο δείκτη διαφθοράς έλεγαν ψέματα δηλώνοντας μεγαλύτερο αριθμό (πιο επικερδές). Αλλά με έκπληξη διαπίστωσαν ότι δεν δήλωναν πάντα το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό, υπήρχε όριο στο μέγεθος του ψέματος. Οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι αυτό έχει σχέση με τι θεωρείται θεμιτό (πόσο ψέμα είναι αποδεκτό) στη χώρα τους (αυτοεικόνα – κανένας δεν θέλει να πιστεύει τον εαυτό του απατεώνα).
Δηλαδή όσο περισσότερη διαφθορά στη χώρα τους τόσο περισσότερο ψέμα έκαναν.
Τα αποτελέσματα σχολίασε ο Amos Schurr του Πανεπιστημίου Ben-Gurion, Ισραήλ, ο οποίος πιστεύει ότι κατά βάθος οι άνθρωποι είναι ειλικρινείς αλλά το μέτρο και το όριο της ανηθικότητας και ανειλικρίνειας καθορίζεται από τον κοινωνικό περίγυρο και τη συχνότητα παραβιάσεων των κανόνων. Σε χώρες με μεγάλη διαφθορά το όριο «επιτρεπτής» ανηθικότητας ανεβαίνει. Η διαφθορά σε κυβερνητικό επίπεδο έχει αρνητική επιρροή στους πολίτες.
Το ήθος, η ηθική νοημοσύνη δεν είναι κάτι που γεννιέσαι μαζί του, είναι επίκτητο χάρισμα, είναι η ορθή κρίση να ξεχωρίζεις το καλό απ’ το κακό και η δύναμη χαρακτήρα να εφαρμόζεις το σωστό. Η ηθική νοημοσύνη μαθαίνεται μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία. Οι αρετές της ηθικής νοημοσύνης, όπως τις περιγράφει στο βιβλίο του «Building Moral Intelligence» η Dr Michele Borba είναι:
Ευαισθησία για αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων και προσπάθεια να μην πληγώνονται. Σεβασμός στα δικαιώματα και ανάγκες των άλλων ανθρώπων ακόμη κι αν διαφωνείς με τα πιστεύω τους. Δίκαιη, ευγενική, με καλοσύνη συμπεριφορά προς όλους (όπως θα ήθελες να σου συμπεριφερθούν εσένα) αλλά και πολιτισμένη αντίδραση στο άδικο. Οι πράξεις και ενέργειες να περνούν από το βάσανο της σκέψης (όχι ενστικτωδώς). Αυτό-πειθαρχία, έλεγχος αυθορμητισμού και μακροπρόθεσμοι στόχοι. Ανεκτικότητα στη διαφορετικότητα (όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, ανεξαρτήτως χρώματος, καταγωγής, θρησκείας ή εμφάνισης).
Πολύ πριν την Borba, ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» (προς γιο Νικόμαχο) εξηγούσε ότι το παιδί δεν μπορεί να διδαχτεί την ηθική όπως τα μαθηματικά, αφού δεν έχει πείρα της ζωής. Κατέταξε τις αρετές σε δυο κατηγορίες (Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς): τις διανοητικές (σοφία, φρόνηση), και τις ηθικές που συνδέονται με τη βούληση και γενικά τον ηθικό βίο. Οι διανοητικές αρετές δημιουργούνται από τη διδασκαλία (π.χ. διδασκαλία μαθηματικών), ενώ οι ηθικές από τον συνεχή εθισμό, εξ έθους, γι΄αυτό ονομάζονται και ηθικές.
Τα παιδιά συνήθως ανταποκρίνονται στις ψηλές ή χαμηλές προσδοκίες των γονιών και δασκάλων τους αλλά και πρωτίστως μιμούνται τους μεγαλύτερους. Γι’ αυτό τοποθετούμε τον πήχη ψηλά και προπαντός προσφέρουμε θετικά πρότυπα. Η ηθική διδάσκεται με το σωστό παράδειγμα όχι με μάθημα στα σχολεία.
Όταν το «βαρέλι είναι σάπιο» τίποτε δε μας σώζει.
Η διαφθορά δεν είναι θέμα εκστρατείας ενημέρωσης ή διδασκαλίας αλλά θέμα βούλησης πολιτείας.
Ας κάμει και η κυβέρνηση μας ότι έκαμε ήδη ο νεοεκλεγείς Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron. Αναθεωρεί το σύνταγμα ώστε να απαγορεύεται ο νεποτισμός (παραχώρηση θέσεων σε συγγενείς και φιλενάδες), εφαρμόζει αυστηρότερο έλεγχο στις δημόσιες δαπάνες (περισσότερες εξουσίες στον Οδυσσέα) και εισηγείται αυστηρότατες ποινές σε παρανομούντες πολιτικούς.
Τολμά να κάμει κάτι ανάλογο η δική μας κυβέρνηση;