Η Κύπρος ενώπιον καθοριστικών προκλήσεων
Παρακολουθώντας τη διάλεξη του Υπουργού Εξωτερικών Υποθέσεων της Ινδίας Μ. Τζ. Ακμπάρ πριν λίγες μέρες στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας με τίτλο «Ισορροπία Δυνάμεων έναντι του Εκκρεμούς Δυνάμεων» (Balance of Power Vs Pendulum of Power) αναλογίσθηκα, μεταξύ άλλων, τις προεκτάσεις για την Κύπρο καθώς ένα από τα βασικά μηνύματα ήταν ότι ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από σαρωτικές αλλαγές.
Σύμφωνα με τον κ. Ακμπάρ μεταξύ των κινητήριων δυνάμεων του 21ου αιώνα θα είναι οι τεχνολογικές αλλαγές, η ροπή προς την οικονομική ανάπτυξη, την ευημερία και προς μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Εκ των πραγμάτων ο κάθε άνθρωπος, η κάθε επιχείρηση, το κάθε κράτος θα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειρίζεται τις αλλαγές, να προσαρμόζεται αναλόγως και να τοποθετείται με τρόπο που να μεγιστοποιούνται τα οφέλη και να ελαχιστοποιείται το κόστος.
Εννοείται όμως ότι η κάθε αλλαγή δεν θα βελτιώνει κατ’ ανάγκη την υφιστάμενη κατάσταση. Για παράδειγμα, τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα υπήρξε έξαρση της τρομοκρατίας η οποία στοχεύει, μεταξύ άλλων, να σπείρει τον φόβο σε πλουραλιστικές κοινωνίες.
Επιπρόσθετα, ως αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων, υπήρξε αύξηση της ανισότητας σε ενδοκρατικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
Στη νέα εποχή ο ρόλος του έθνους-κράτους θα είναι καθοριστικής σημασίας. Μπορεί η θέση του κ. Ακμπάρ ότι «δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά κράτη αλλά κυρίαρχα κράτη» να εμπεριέχει μια δόση υπερβολής, εντούτοις θα πρέπει να κατανοηθεί το βαθύτερο μήνυμα: ότι, μεταξύ άλλων, το κάθε κράτος, ως κυρίαρχο, έχει την ευθύνη αλλά και την υποχρέωση να χαράσσει το μέλλον του και να συμβάλλει θετικά και δημιουργικά και στο ευρύτερο γίγνεσθαι. Στα πλαίσια αυτά το κάθε κράτος θα έχει την υποχρέωση να προσφέρει ευημερία και ασφάλεια στους πολίτες του ενώ παράλληλα να συμβάλλει δημιουργικά στην ειρήνη, τη συνεννόηση και την ευρύτερη συνεργασία.
Αξιολογώντας την πορεία της Κύπρου και ιδίως την τραγωδία του 1974 και την οικονομική κατάρρευση του 2013 θα πρέπει να παραδειγματιζόμαστε. Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η τουρκική εισβολή και η οικονομική κατάρρευση θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Τα θέματα αυτά εγείρουν εξ ορισμού τον ρόλο της διακυβέρνησης μιας χώρας καθώς και την ωριμότητα της κοινωνίας. Ως εκ τούτου καθοριστικής σημασίας είναι η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού.
Ο κ. Ακμπάρ επεσήμανε τη σημασία της γεωγραφίας και της δημογραφίας. Και ενώ εκ πρώτης όψεως η γεωγραφία είναι δεδομένη και κάποιες φορές αδυσώπητη, με την αξιοποίηση της γεωπολιτικής και της γεωοικονομικής, είναι δυνατό μια χώρα αφ’ ενός να αξιοποιήσει πλεονεκτήματα και αφ’ ετέρου να μειώσει συγκριτικά μειονεκτήματα. Σε σχέση με τα δημογραφικά δεδομένα μιας χώρας, ενώ αυτά επηρεάζονται από συγκεκριμένους παράγοντες – όπως πολιτιστικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς – είναι δυνατό με μια συγκεκριμένη πολιτική ένα κράτος να εξασφαλίσει τους επιθυμητούς δείκτες.
Η Κύπρος είναι σε μια εξαιρετικά κρίσιμη ιστορική καμπή. Το Κυπριακό εξακολουθεί να παραμένει άλυτο με την Τουρκία να εμβαθύνει τα κατοχικά δεδομένα. Παράλληλα ο υφιστάμενος κύκλος συνομιλιών παρά τις αρχικές υψηλές προσδοκίες δεν έχει οδηγήσει σε μια τελική κατάληξη. Κάτω από αυτά τα δυσμενή δεδομένα είναι σημαντικό να επιστρατευθούν νέες προσεγγίσεις και να αναληφθούν νέες πρωτοβουλίες με στόχο αφ’ ενός τη διαφύλαξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και αφ’ ετέρου τη δημιουργία προϋποθέσεων αποκατάστασης της ενότητας της χώρας.
Επιπρόσθετα, παρά τη σταθεροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας και την παρατηρούμενη ανάκαμψη, η χώρα εξακολουθεί να αναζητεί ολοκληρωμένο υπόδειγμα με ισχυρούς μοχλούς ανάπτυξης. Η ανεργία μεταξύ των νέων είναι γύρω στο 35% ενώ εάν λάβουμε υπ’ όψιν την υποαπασχόληση και τη μετανάστευση τα δεδομένα είναι ζοφερά. Πέραν τούτου είναι πολύ σημαντικό να αξιολογηθούν οι προκλήσεις που πηγάζουν από την ανάγκη για μια αποτελεσματική δημόσια διοίκηση και ένα αναβαθμισμένο σύστημα παιδείας και υγείας σε όλα τα επίπεδα.
Για χρόνια τώρα υπάρχει η πεποίθηση ότι το πολιτικό σύστημα στην Κύπρο διακατέχεται από μια εσωστρέφεια καθώς και απουσία μακροχρόνιου σχεδιασμού ενώ παράλληλα κυρίαρχο στοιχείο είναι οι πελατειακές σχέσεις. Κάτω από τα υφιστάμενα δεδομένα και τις πολυδιάστατες προκλήσεις απαιτούνται σοβαρές υπερβάσεις. Χωρίς εγωισμούς, με αίσθηση ευθύνης και με την κατανόηση της ανάγκης για ευρύτερες συγκλίσεις, η Κύπρος θα πρέπει να γυρίσει σελίδα με ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα διακυβέρνησης για εθνική επιβίωση.
- Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.