Ο σκοπός του σχολείου και ο ανθρώπινος εγκέφαλος
Ο εγκέφαλος μας είναι το πιο αξιοθαύμαστο, αξιοπερίεργο και μυστηριώδες μέρος του σώματος μας ή ολόκληρου του σύμπαντος κυρίως διότι παραμένει ακόμα ανεξερεύνητος και αποκρυπτογραφώντας τη λειτουργία του αποτελεί μια από τις μεγάλες προκλήσεις του 21ου.
Αντιλαμβανόμενος τη σημασία της αποκρυπτογράφησης, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Barack Obama, χρηματοδότησε το πρόγραμμα BRAIN (Brain Research through Advancing Innovative Neurotechnologies).
Ο εγκέφαλος είναι ένα σύνθετο βιολογικό όργανο με μεγάλη υπολογιστική ικανότητα που ευθύνεται για τις αισθητηριακές μας εμπειρίες, ρυθμίζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα μας και ελέγχει τις ενέργειες και κινήσεις μας.
O Howard Gardner έγραψε στο βιβλίο του ‘Intelligence reframed: Multiple intelligences for the 21st Century’ : «…. η ευφυία είναι μια βιοφυσική δυναμική για την επεξεργασία δεδομένων που μπορεί να αναπτυχθεί μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον για την επίλυση προβλημάτων ή για τη δημιουργία χρήσιμων προϊόντων για την κοινωνία». Τονίζεται το «δυναμική … που μπορεί να εξελιχθεί …». Μπορεί όμως και όχι.
Κατά τη διάρκεια της κύησης ο οργανισμός του εμβρύου παράγει τουλάχιστον 250.000 νευρώνες (κύτταρα εγκεφάλου) το λεπτό. Τα σημεία επαφής και επικοινωνίας μεταξύ των νευρώνων ονομάζονται συνάψεις. Όσοι νευρώνες δεν καταφέρουν να σχηματίσουν ισχυρές συνάψεις, θα εξασθενήσουν και θα νεκρωθούν (όπως μια μοδίστρα κόβει τις κλωστές που περισσεύουν), αφήνοντας πίσω μόνο αυτά που έχουν ενισχυθεί από τη χρήση.
Κάθε μια από τις αισθήσεις μας μεταφέρει εκατομμύρια πληροφοριών στον εγκέφαλο, που καταγράφονται αλλάζοντας τον λίγο. Όλες οι επιλογές που κάνει ο άνθρωπος εξελίσσουν τον εγκέφαλό του δημιουργώντας νέες συνάψεις˙ δηλαδή υφίσταται μια εξέλιξη που βασίζεται στις προσωπικές επιλογές και δραστηριότητες.
Κάποια από τα νευρωνικά κυκλώματα στον εγκέφαλο παραμένουν τα ίδια στα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης αφού μπορούν να ανιχνευθούν σήμερα στους πρωτόγονους συγγενείς μας: βακτήρια, σκουλήκια, μύγες και σαλιγκάρια που ελίσσονται και προσαρμόζονται στο περιβάλλον όπως εμείς.
Στην πορεία της εξέλιξης ο ανθρώπινος εγκέφαλος χρειάστηκε να προσθέσει καινούρια στρώματα πάνω στα παλιά τα οποία διασυνδέονται και επηρεάζουν το ένα το άλλο. Μπορούμε να παρομοιάσουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο ως μια πόλη με μεγάλη ιστορία. Διαθέτει το αρχαίο μέρος όπου ελάμβαναν χώρα οι βασικές δραστηριότητες για επιβίωση. Υπάρχει ένα νεότερο τμήμα που εξελίχθηκε γύρω στο αρχαίο. Και τελικά υπάρχει και το πιο μοντέρνο μέρος που τα περιβάλλει. Στην περίπτωση του εγκεφάλου, τα στρώματα είναι κυριολεκτικά σαν το φλοιό των δέντρων όπου η διαστρωμάτωση ενσωματώνει ότι παίρνει από πριν αντί να το απορρίπτει (όπως π.χ. οι ουρές των πρώιμων θηλαστικών μίκρυναν και έγιναν ένα υπολειμματικό οστό στο τέλος της σπονδυλικής μας στήλης).
Μέχρι τώρα οι φοιτητές ιατρικής μάθαιναν ότι οι διασυνδέσεις του εγκεφάλου καθορίζονται από την εμβρυακή κατάσταση. Σήμερα η επιστήμη παραδέχεται ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μεγάλη πλαστικότητα ακόμα και στους ενήλικες (νευροπλαστικότητα). Ακόμα και μετά από τραυματισμό ο εγκέφαλος σχηματίζει και χαρτογραφεί ξανά τις συνδέσεις του. Οι νευρώνες συνεχώς αναδιαμορφώνονται καθώς αντιδρούν στην εμπειρία, στη μάθηση και στον τραυματισμό και μετατρέπονται σε ύλη καθώς οι σκέψεις δημιουργούν μια νέα σύνδεση.
Σύμφωνα με τον Deepak Choppa, Καθηγητή Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο Harvard ,ο τραυματισμένος εγκέφαλος (π.χ. αυτοκινητικό ή εγκεφαλικό) έχει τρομερές δυνατότητες αυτοθεραπείας (SUPER BRAIN (2012). Όταν ο εγκέφαλος τραυματίζεται, οπότε οι νευρώνες και οι μεταξύ τους συνδέσεις (συνάψεις) χάνονται, οι γειτονικοί νευρώνες αντισταθμίζουν την απώλεια και προσπαθούν να επανεδραιώσουν τις χαμένες συνδέσεις. Στην περίπτωση ασθενών που έχουν υποστεί εγκεφαλικό ο θεραπευτής βάζει τον ασθενή να χρησιμοποιεί το προβληματικό χέρι ξανά και ξανά για να σηκώνει π.χ. το φλυτζάνι, ώστε να αναπτυχθούν νέοι βρόχοι ανάδρασης.
Κάθε εγκέφαλος, για να λειτουργήσει καλά, χρειάζεται διέγερση (ερεθίσματα). Όπως και οι μυς του σώματος μας μεγαλώνουν με την εξάσκηση, έτσι και οι συνάψεις του εγκεφάλου δυναμώνουν με την εξάσκηση. Όταν ένα παιδί δεν θέλει να «εξασκηθεί», έχει αποθαρρυνθεί, τα μέρη του εγκεφάλου που μένουν αχρησιμοποίητα ατροφούν, δεν αναπτύσσει χρήσιμες δεξιότητες και θα στερηθεί τις ευκαιρίες που θα έρθουν αργότερα στη ζωή.
Όπως πολύ σωστά υποδεικνύει ο Perkins, όλοι ξέρομε να περπατούμε και όλοι ξέρομε να τρέχομε αλλά χρειάζεται πάρα πολλή προπόνηση και εξάσκηση για να κερδίσει κάποιος στα 100 m στους Ολυμπιακούς.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την «προπόνηση» του εγκεφάλου που έχει σχέση με το εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Κανένας μαθητής δεν πρέπει να αποθαρρύνεται, όλοι διαθέτουν τη «δυναμική», απλά χρειάζονται «προπόνηση» ώστε να έχουν τη δυνατότητα διαβίωσης ως ενεργοί πολίτες σε μια δημοκρατική κοινωνία.