Οι εξελίξεις στο Κυπριακό και οι οιωνοί

Παρά τις σοβαρές αποκλίσεις μεταξύ των δύο πλευρών οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό έχουν εισέλθει σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή και είναι δυνατόν να υπάρξουν ισχυρές παραινέσεις, αν όχι πιέσεις, από εξωτερικούς παράγοντες για την επίλυση του προβλήματος.

• Ανδρέας Θεοφάνους *

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα θα πρέπει να υπάρξει ένας σοβαρός προβληματισμός.

Πρώτα απ’ όλα είναι αμφίβολο κατά πόσον η υφιστάμενη βάση των συνομιλιών μπορεί να οδηγήσει σε μια βιώσιμη διευθέτηση. Στην παρούσα συγκυρία οι θέσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς εν πολλοίς ισοδυναμούν με νομιμοποίηση και ενδεχομένως εμβάθυνση των αποτελεσμάτων της εισβολής. Ιδίως η τουρκοκυπριακή επιμονή για εκ περιτροπής προεδρία – θέση που δεν θεωρείται αποδεκτή από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων – συμβολικά παραπέμπει σε όρους παράδοσης. Με βασικό επιχείρημα την ερμηνεία της πολιτικής ισότητας, η τουρκοκυπριακή πλευρά εγείρει αιτήματα στο κεφάλαιο της διακυβέρνησης όπου κατ’ ουσίαν θα υπάρχουν διπλές πλειοψηφίες.

Η τουρκοκυπριακή πλευρά θεωρεί επίσης καθοριστικής σημασίας την έννοια του νέου συνεταιρισμού στα πλαίσια μιας συμφωνίας δύο ιδρυτικών συνιστώντων κρατών. Προφανώς στα πλαίσια αυτά η Κυπριακή Δημοκρατία θα παραμερισθεί, έστω και αν κάποιοι Ελληνοκύπριοι θα θεωρούν ότι υπάρχει συνέχεια επειδή το νέο κράτος δεν θα υποβάλει αίτηση για ένταξη στον ΟΗΕ και στην ΕΕ. Η πραγματικότητα είναι ότι θα υπάρξει αντικατάσταση (και όχι συνέχεια) της Κυπριακής Δημοκρατίας από το νέο κρατικό μόρφωμα. Και μια τέτοια εξέλιξη θα είναι μη αναστρέψιμη όπως, έστω και μόλις πρόσφατα, προειδοποίησαν μέλη της διαπραγματευτικής ομάδας.

Διαχρονικά παρατηρούμε ότι οι υποχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς ήταν πολύ σοβαρές. Δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα του τεράστιου ανισοζυγίου δυνάμεων μεταξύ των δύο πλευρών. Ήταν επίσης και αποτέλεσμα της πλάνης ότι η οποιαδήποτε λύση βελτιώνει το status quo.

Αλλά και στο οικονομικό πεδίο τα πράγματα είναι περίπλοκα. Υπό κανονικές συνθήκες η αποκατάσταση της ενότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας, η αναγνώρισή της από την Τουρκία και η ομαλοποίηση των σχέσεων θα δημιουργούσε πολύ θετικές προοπτικές. Επιπλέον, η μορφή της λύσης όπως συζητείται, με ένα απαγορευτικό κόστος της δημόσιας διοίκησης, δημιουργεί δύσκολα δεδομένα. Ασφαλώς το κόστος δεν μπορούν να το καταβάλλουν οι Ελληνοκύπριοι. Είναι αδύνατο για την Κύπρο να αντέξει τους σκληρούς κανόνες της Ευρωζώνης με τρεις κυβερνήσεις καθώς και την τοπική αυτοδιοίκηση. Επιπρόσθετα, θα υπάρξουν επιπλοκές με το τραπεζικό σύστημα των κατεχομένων. Ούτε η υιοθέτηση του ευρώ σε ολόκληρη την επικράτεια της Κύπρου θα είναι εύκολο εγχείρημα.

Δεν μπορεί επίσης να θεωρηθεί δεδομένη η νομιμοποίηση του νέου κράτους και οι συνθήκες ενότητας στη χώρα. Αντίθετα, στη βάση των ιστορικών δεδομένων της Κύπρου, η νομιμοποίηση και η νομιμοφροσύνη θα είναι προς τα δύο συνιστώντα κράτη αντίστοιχα και όχι προς το κοινό ομοσπονδιακό κράτος. Επιπρόσθετα, στην απουσία ενός ελάχιστου κοινού πλαισίου στόχων θα υπάρξουν σοβαρά προβλήματα. Ούτε μπορούμε να παραγνωρίσουμε την απουσία ενός κοινού αφηγήματος. Τα δεδομένα αυτά θα ενισχύουν τις εθνικιστικές τάσεις στην Κύπρο.

Το ευρύτερο περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον χαρακτηρίζεται από εντάσεις και ρευστότητα. Στη Μέση Ανατολή υπάρχει αποσταθεροποίηση και διαδικασίες επαναχάραξης συνόρων. Και η Τουρκία προσπαθεί να διεκδικήσει ένα ουσιαστικά αναβαθμισμένο γεωστρατηγικό ρόλο. Διάφοροι αναλυτές υπογραμμίζουν ότι η Τουρκία έχει επεκτατικές βλέψεις έναντι της Κύπρου. Στην καλύτερη περίπτωση για την Κύπρο η Τουρκία θα στοχεύσει μόνο στη Φιλλανδοποίηση/προτεκταροποίηση της Κύπρου. Προφανώς στη χειρότερη περίπτωση προβάλλει η τουρκοποίηση ως απειλή σε βάθος χρόνου. Με τα σημερινά δεδομένα δεν είναι μόνο με στρατιωτικά μέσα που είναι δυνατό να λάβει αυτό χώρα αλλά και διά της δημογραφικής διάστασης.

Και να μην υπήρχαν όλα αυτά τα αρνητικά δεδομένα, τα πολύπλοκα μοντέλα συναινετικής δημοκρατίας μπορούν να έχουν κάποιες πιθανότητες να οδηγήσουν σε υποφερτά αποτελέσματα όταν μια κοινωνία χαρακτηρίζεται από τεράστια αποθέματα ανοχής, μεγαλοψυχίας και διάθεση για συναινετικές λύσεις. Στην Κύπρο πέραν ενός αρνητικού παρελθόντος τα χαρακτηριστικά αυτά είναι δυσεύρετα. Αντίθετα υπάρχουν συχνά φαινόμενα καταπιεστικών συμπεριφορών σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου.

Εν κατακλείδι λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα διαφαίνεται ότι εξελίξεις δεν είναι ευοίωνες. Παρά ταύτα εμείς θα πρέπει παρά τις αντιξοότητες να σεβασθούμε τη διαχρονική εθνική προσταγή «εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης».

Είναι λοιπόν απαραίτητο να επιστρατευθεί ο ορθολογισμός, η γνώση και τα αποθέματα ψυχικού σθένους για την περαιτέρω πορεία μας.

• • Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.