Ο Γιούνκερ για το παρόν και το μέλλον της ΕΕ
Η Ρητορική και η Πραγματικότητα
Η ομιλία του Προέδρου Γιούνκερ για την κατάσταση της Ένωσης υπογραμμίζει ότι η ΕΕ βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και ότι πρέπει να γίνει πιο αποτελεσματική έτσι ώστε να ανακτήσει την αξιοπιστία της.
Προφανώς, εκτός από τις απαραίτητες διαδικασίες και τη βαθειά κατανόηση των θεμάτων, είναι απαραίτητο να υπάρχει η πολιτική βούληση για την κατάλληλη δράση.
Η ομιλία Γιούνκερ έλαβε χώρα τρεις μήνες μετά το δημοψήφισμα στη Βρετανία για το Brexit. Εκτός από τον παραδοσιακό βρετανικό ευρωσκεπτικισμό και τα πρόσθετα εσωτερικά ζητήματα, όπως τα θέματα μετανάστευσης, οι διαρθρωτικές αδυναμίες και τα προβλήματα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της χρόνιας κρίσης στην Ευρωζώνη, συνέβαλαν στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
Η τρομοκρατία στοιχειώνει και την ΕΕ. Οι πολίτες της ΕΕ πληρώνουν και αυτοί το οδυνηρό τίμημα της ανάφλεξης στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, καθώς και την έλλειψη πολιτικών για την ενίσχυση της σταθερότητας και της ανάπτυξης σε αυτές τις περιοχές. Αυτό σχετίζεται επίσης με την προσφυγική κρίση και την αδυναμία της Ένωσης να ενεργοποιήσει η/και να συμβάλει σε διεθνείς ολοκληρωμένες πολιτικές για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων ή τουλάχιστο στον περιορισμό τους.
Επιπλέον, η ΕΕ απέτυχε στον σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών για την αντιμετώπιση σοβαρών κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων. Η υψηλή ανεργία, ο αποκλεισμός μιας σημαντικής μερίδας των Ευρωπαίων πολιτών, η αυξανόμενη ανισότητα και η αβεβαιότητα αποτελούν σημαντικά θέματα. Αναπόφευκτα τα αρνητικά αυτά δεδομένα οδήγησαν στην ενίσχυση του ευρωσκεπτικισμού.
Ο Πρόεδρος Γιούνκερ δήλωσε επίσης ότι «Εμείς θα ενισχύσουμε και θα μεταρρυθμίσουμε την Οικονομική και Νομισματική μας Ένωση» και υπογράμμισε «την ανάγκη για εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης με βάση την κοινή λογική». Εμμέσως υπάρχει μια αποδοχή του τεράστιου χάους που δημιουργήθηκε εξ αιτίας των πολιτικών σκληρής λιτότητας. Τυχόν διατήρηση αυτών των πολιτικών θα προκαλέσει αναπόφευκτα περαιτέρω εντάσεις στην Ευρωζώνη και την ΕΕ στο σύνολό της. Η συμμετοχή στην Ευρωζώνη καθιστά δύσκολο για μια χώρα να ακολουθήσει πολιτικές με διακριτική ευχέρεια για την αντιμετώπιση μιας σοβαρής ύφεσης, δεδομένου ότι πρέπει να ακολουθήσει έναν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό. Αυτό οδηγεί στην εμβάθυνση της κρίσης με περαιτέρω περικοπές των δημόσιων δαπανών και αύξηση των φόρων. Στην πραγματικότητα έχουμε μια κατάσταση αυτόματων αποσταθεροποιητών οι οποίοι, σε συνδυασμό με μια σφιχτή νομισματική πολιτική, οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο αποπληθωρισμού. Για να λειτουργήσει η Ευρωζώνη θα πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα δημοσιονομικής στήριξης από το κέντρο, μια φιλοσοφία που προς το παρόν δεν υφίσταται.
Ο Γιούνκερ τόνισε επίσης τη σημασία της αλληλεγγύης η οποία «είναι η κόλλα που κρατά η Ένωσή μας ενωμένη». Η πραγματικότητα όμως είναι ότι η Ένωση έχει αποτύχει και σε αυτό τον τομέα. Δεν είναι μόνο το πώς γίνεται η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης. Η Ιταλία έχει λάβει πρόσφατα βοήθεια για την αντιμετώπιση της τραπεζικής της κρίσης (η οποία συνδέεται με περίπου €400 δις μη εξυπηρετούμενα δάνεια) χωρίς bail-in, όπως είχε γίνει στην Κύπρο με καταστροφικά αποτελέσματα τον Μάρτιο του 2013. Προφανώς, αυτό είναι μια περίπτωση δύο μέτρων και δύο σταθμών. Σύμφωνα με τον πρώην Υπουργό Εξωτερικών της Ισπανίας, Μ. Μορατίνος, στην περίπτωση της Κύπρου η ΕΕ ενήργησε μυωπικά και με τις υπαγορευμένες πολιτικές της εμβάθυνε την κρίση.
Το ιστορικό της Κύπρου και της Ελλάδας καταδεικνύει ότι, δεδομένων των ενδογενών διαρθρωτικών προβλημάτων αυτών των δύο χωρών, οι συνταγές της Τρόικας επιδείνωσαν την κατάσταση και υπονόμευσαν την κοινωνική συνοχή τους, θέτοντας σε κίνδυνο και τα γεωπολιτικά συμφέροντα της ΕΕ στην ευρύτερη περιοχή. Τέτοιες συμπεριφορές και πρακτικές σχετίζονται με την υφιστάμενη δυσμενή κατάσταση στην ΕΕ. Επιπλέον, εκτός από το τεράστιο έλλειμμα αλληλεγγύης, υπάρχουν βαθιές θεσμικές, δομικές και πολιτιστικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Κατά συνέπεια, υπάρχει ένα όριο σε σχέση με το πόσο βαθειά μπορούν να προχωρήσουν οι ενιαίες πολιτικές της ΕΕ. Αντιθέτως, είναι σημαντικό για τα εθνικά κράτη να είναι πιο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των δικών τους προκλήσεων.
Ο Γιούνκερ αναφέρθηκε επίσης στην επίλυση του Κυπριακού και εξέφρασε την υποστήριξη της ΕΕ. Αναμφίβολα υπάρχει μια δικοινοτική διάσταση του προβλήματος, αλλά οι διεθνείς και γεωστρατηγικές πτυχές είναι ακόμη πιο σημαντικές. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος της Τουρκίας είναι καθοριστικός και η ΕΕ πρέπει να κατανοήσει ότι η Τουρκία κατέχει ευρωπαϊκό έδαφος. Μια λύση του Κυπριακού με βάση εθνοκοινοτικούς πυλώνες θα οδηγήσει σε απογοητεύσεις και ενδεχομένως σε αποσταθεροποίηση. Η Κύπρος θα έχει καλύτερες προοπτικές με ένα ενοποιητικό ομοσπονδιακό μοντέλο. Η ΕΕ θα μπορούσε να ενθαρρύνει μια τέτοια προσέγγιση με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης μιας εξελικτικής διαδικασίας. Μια τέτοια πορεία θα είναι επίσης σημαντική για την ίδια ΕΕ ειδικά αν επιθυμεί να έχει έναν ουσιαστικό ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι.
Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας