Πώς γίνονται οι τρομοκράτες;
Η αύξηση στα κρούσματα τρομοκρατίας ανησυχεί τον κόσμο όλο σήμερα. Σύμφωνα με το Global Terrorism Index 2015, οι θάνατοι λόγω τρομοκρατίας δεκαπλασιάστηκαν από την αρχή του 21ου αιώνα (από 3,329 το 2000 σε 32,685 το 2014). Μεταξύ των ετών 2013 και 2014, αυξήθηκαν κατά 80%.
Oι κοινωνικοί ψυχολόγοι υποδεικνύουν ότι, παρόλο που φανταζόμαστε τους τρομοκράτες να είναι σαδιστές και ψυχοπαθείς, πρόκειται για συνηθισμένους ανθρώπους (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν τρομοκράτες με παθολογικές προσωπικότητες).
Ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Princeton, Alan Krueger, μελέτησε ένα φυλλάδιο της Hezbollah που απαριθμούσε τους 125 νεκρούς μάρτυρες και σύγκρινε το βιογραφικό τους με το γενικό πληθυσμό του Λιβάνου. Ποσοστό 28% των τρομοκρατών προέρχονται από φτωχή οικογένεια σε σύγκριση με 33% φτωχών οικογενειών. Ποσοστό 47% είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση σε σύγκριση με 38% του γενικού πληθυσμού.
Ο επιστήμονας Claude Berrebi έκαμε ανάλογη μελέτη για τους Παλαιστίνιους βομβιστές αυτοκτονίας και βρήκε ότι μόνο 16% προέρχονταν από φτωχές οικογένειες από το σύνολο το 30% φτωχών οικογενειών. Ποσοστό πάνω από 60% των βομβιστών, είχαν ανώτερη μόρφωση σε σύγκριση με 15% του συνολικού πληθυσμού.
Το γενικό συμπέρασμα ήταν ότι οι τρομοκράτες ήταν μορφωμένοι και προέρχονταν από οικογένειες της μεσαίας και ανώτερης τάξης.
Πώς εξηγείται αυτό;
Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι ο πεινασμένος έχει άλλες προτεραιότητες (εξεύρεση φαγητού) και ότι οι στρατολόγοι επικεντρώνονται στις ικανότητες, διότι η τρομοκρατία είναι πολιτική πράξη, σε αντίθεση με το έγκλημα που έχει κίνητρο το προσωπικό κέρδος.
Ήδη από τα κλασσικά πειράματα του Stanley Milgram (1960-70) διαφάνηκε ότι συνηθισμένοι άνθρωποι κατόπιν εντολής ανωτέρου υποβάλλουν συνανθρώπους τους σε θανάσιμο ηλεκτρικό σοκ (έτσι πίστευαν). Ακολούθησε το πείραμα του Philip Zimbardo στην εικονική φυλακή του Stanford όπου αποδείχτηκε ότι, φοιτητές που υποδύονταν τον ρόλο του δεσμοφύλακα, πολύ γρήγορα ενσάρκωναν στην πραγματικότητα το ρόλο τους κακοποιώντας συμφοιτητές-φυλακισμένους.
Οι πιο πάνω μελέτες απέδειξαν ότι θεωρητικά οποιοσδήποτε κάτω από κατάλληλες συνθήκες θα μπορούσε να διαπράξει πράξεις ακραίας βίας. Το ίδιο ισχύει και για τους τρομοκράτες . Εντάσσονται στην ομάδα, με την οποία ταυτίζονται και συμμορφώνονται στους κανόνες της και στον αρχηγό. Η Al Qaeda και η ISIS πείθουν τα μέλη ότι αγωνίζονται για μια καλύτερη κοινωνία. Αυτή η συμπεριφορά δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο, αφού η οργάνωση αντιμετωπίζεται εχθρικά, κάτι που με τη σειρά του παγιώνει τους δεσμούς μεταξύ των μελών. Έτσι εξαλείφεται η αναμεταξύ γκρίζα ζώνη, υπάρχουν μόνο «εμείς» και οι «άλλοι» και επέρχεται πόλωση.
Ο ιατροδικαστικός ψυχίατρος Marc Sageman, (Foreign Policy Research Institute, 2005) μελέτησε το βιογραφικό 400 μελών της Al Qaeda και βρήκε ότι 75% ήταν γόνοι μεσαίας και ανώτερης τάξης. Επιπλέον, τα 90% ανήκαν σε αγαπημένες οικογένειες. 63% ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε σύγκριση με 5-6% της ίδιας ηλικίας. Ήταν οι καλύτεροι και πιο έξυπνοι της κοινωνίας τους. 73% ήταν παντρεμένοι με παιδιά, 75% ήταν επαγγελματίες (κυρίως μηχανικοί, αρχιτέκτονες, επιστήμονες). Στις πλείστες των περιπτώσεων (65%), οι μέλλοντες μάρτυρες είχαν μυηθεί μέσω των φίλων τους.
Το καλύτερο παράδειγμα για την ταύτιση με ομάδα αποτελεί η περίπτωση της πλούσιας κληρονόμου, Patty Hearst, η οποία απήχθηκε το 1974 από τρομοκράτες. Μετά που την είχαν κακοποιήσει και κλειδώσει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ντουλάπα ταυτίστηκε πλήρως με την ιδεολογία της ομάδας και έλαβε μέρος σε ληστεία τράπεζας κρατώντας όπλο. Όπως περιέγραψε η ίδια μετά την απελευθέρωσή της από τρίτους (η ίδια δεν προσπάθησε), «δεν είχα ελεύθερη βούληση, φοβόμουν και να σκεφτώ διαφορετικά». Η περίπτωση της πλύσης εγκεφάλου αναφέρεται ως «σύνδρομο της Στοκχόλμης».
Πώς όμως στρατολογούνται αυτοί οι συνηθισμένοι άνθρωποι;
Πρώτα το άτομο απομονώνεται από το κοινωνικό περιβάλλον, κατακλύζεται από ιδεολογική ρητορική για το ποιοι ευθύνονται για τα κακώς έχοντα στον κόσμο παραθέτοντας παραπλανητικά στοιχεία και φανταστικές συνωμοσίες. Το θύμα αποκόπτεται από τους φίλους του και τα συνήθη ενδιαφέροντά του και τελικά αποφεύγει την ίδιά του την οικογένεια. Πείθεται ότι μόνο το Ισλάμ μπορεί να σώσει τον κόσμο και ότι αυτός είναι από τους «εκλεκτούς» και αρχίζει να βλέπει τους «άπιστους» ως μη ανθρώπινα όντα, κάτι που υποβοηθά στην εκτέλεση βιαιοτήτων.
Ίσως στον τόπο μας δεν βιώσαμε «τρομοκράτες κυπριακής εκτροφής» διότι οι δεσμοί της ευρύτερης οικογένειας είναι ακόμα ισχυροί. Το απευχόμαστε.